ناهید تاج‌الدین*
زنان سرپرست خانوار و مشکلات معیشتی فراوان
زنان سرپرست خانوار به زنانی گفته می‌شود که بدون حضور منظم یا حمایت یک مرد بزرگسال، سرپرستی خانوار را برعهده می‌گیرند و مسئولیت اداره اقتصادی، تصمیم‌گیری‌های عمده و حیاتی خانوار را برعهده دارند. سازمان بهزیستی نیز زنان سرپرست خانوار را زنانی تعریف می‌کند که عهده‌دار تامین معاش مادی و معنوی خود و اعضای خانوار هستند. به عبارت دیگر زنان سرپرست خانوار، زنانی هستند که به‌دلایل مختلف از جمله (فوت همسر یا طلاق، مهاجرت، مفقودالاثر بودن، متواری یا زندانی بودن، نکاح منقطع، سربازی، بیماری و از کار افتادگی، اعتیاد و بیکاری) مسئولیت سرپرستی و اداره اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های عمده و حیاتی خانواده را برعهده دارند.
به‌گفته مشاور امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری در حال حاضر بیش از سه‌میلیون زن سرپرست خانوار در سراسر کشور وجود دارد و آمارهای بدست آمده نشان می‌دهد که طی ۱۰سال گذشته تعداد خانواده‌های دارای سرپرست زن نسبت به مردان ۵۸درصد افزایش داشته که بیشترین دلیل آن البته طلاق بوده است، ضمن آنکه ما شاهد برخی تغییرات اجتماعی از جمله میل به تجرد نیز بوده‌ایم. در سال‌های اخیر نرخ رشد خانوارها ۴/۲ درصد، اما نرخ رشد جمعیت کشور ۲۴/۱ درصد بوده و این افزایش زنان سرپرست خانوار را در پی داشته است.
وقتی صحبت از زنان سرپرست خانوار می‌کنیم با چند گروه عمده مواجهیم که عبارتند از: گروه اول: خانوارهایی که در آن، مرد به‌طور دائمی حضور ندارد و زنان به‌دلیل فوت همسر یا طلاق، بیوه شده‌اند یا دخترانی که ازدواج نکرده و تنها زندگی می‌کنند و سرپرستی خانواده را عهده‌دار می‌شوند. در این گروه سه دسته زن یعنی زنان مطلقه، زنان بیوه و دختران مجرد قرار دارند و هر یک از سه دسته از لحاظ اجتماعی شرایط حساسی دارند، درباره زنان مطلقه با توجه به افزایش نرخ طلاق در سال‌های گذشته شاهد جهش‌های آماری بوده‌ایم. همچنین در سال‌های اخیر افزایش نرخ طلاق در شهرهای بزرگ به ۲۰درصد رسیده و تنها در سال گذشته ما شاهد ثبت رکورد طلاق طی پنجاه سال اخیر بودیم. به گواه سازمان ثبت احوال، تعداد ازدواج‌های ثبت شده در سال ۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۵، حدود هشت‌درصد کاهش داشته است. در حالی که تعداد طلاق‌ها به حدود ۱۷۵هزار مورد رسیده که بیشترین آمار ثبت شده در تاریخ ایران است و این تعداد زنان مطلقه و به‌تبع آن تعداد زنان سرپرست خانوار را در این زمینه افزایش می‌دهد. نکته حائز اهمیت آنجا است که ۷۱درصد زنان مطلقه دارای فرزند هستند. بر اساس آمار ۹۰درصد این زنان ازدواج مجدد نمی‌کنند و مشکلات معیشتی در این گروه از زنان سرپرست خانوار شدیدتر از دیگر زنان سرپرست خانوار است. درباره زنان بیوه نیز باید گفت که به گواه سازمان بهزیستی شش‌میلیون زن بیوه، یک‌میلیون مرد بیوه نیز در کشور زندگی می‌کنند. این دسته از لحاظ معیشتی دارای مشکلات فراوان هستند و عملا بیشترین تعداد زنان سرپرست خانوار را نیز همین گروه تشکیل می‌دهند، چرا که بر اساس سرشماری سال ٩٥ در مجموع ۲۱میلیون خانوار در کشور ٨٨درصد مردها سرپرست خانوار و ١٢درصد زنان سرپرست خانوار هستند. از تعداد ١٢درصد زنان سرپرست خانوار در کشور ۲/۷درصد شوهرشان فوت شده و ٢/٢درصد نیز طلاق گرفته‌اند.
درآینده تعداد زنان سرپرست خانوار افزایش می‌یابد
دختران مجرد به‌لحاظ اجتماعی گروه حائز اهمیتی هستند. بر اساس آخرین سرشماری سال ۹۵، حدود نیمی از جمعیت کشور (۴۹ درصد) را زنان تشکیل می‌دهند که حدود یک چهارم این تعداد یعنی نزدیک به ۱۰میلیون نفر، دختران جوانی هستند که مجرد بوده و تاکنون ازدواج نکرده‌اند و بخشی از دختران این گروه نیز افرادی هستند که در گروه زنان سرپرست خانوار قرار می‌گیرند. این دسته با توجه به تغییرات اجتماعی رو به افزایش هستند و در آینده تعداد زنان سرپرست خانوار از این منظر افزایش می‌یابد.
زنان‌سرپرست خانوار و آسیب‌های فراوان
گروه دوم زنان سرپرست خانوار مربوط به خانوارهایی است که مرد به‌طور موقت و به‌دلیل مهاجرت، مفقودالاثر بودن، متواری یا زندانی بودن، نکاح منقطع، سربازی و... غایب است و زن مجبور به تهیه معاش زندگی خود یا فرزندانش است. این گروه یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌های زنان سرپرست خانوار است و هم به‌لحاظ اقتصادی و هم به‌لحاظ اجتماعی دستخوش آسیب‌های فراوان است. بر اساس مشاهدات اجتماعی و گزارش‌های مراکز نگهداری زنان خیابانی، نزدیک به یک-سوم زنان خیابانی همسران زندانیان هستند و بخش بزرگی از این آسیب به‌دلیل مشکلات معیشتی این گروه است. گروه سوم زنان سرپرست خانوار، خانوارهایی هستند که مرد در آنها حضور دارد، اما به‌دلیل بیکاری، از کار افتادگی و ... نقشی در امرار معاش ندارد و زن عملا مسئولیت زندگی خود و فرزندانش را عهده‌دار می‌شود و این گروه نیز به‌لحاظ اقتصادی دچار آسیب‌های فراوان است، خصوصا آنکه هزینه‌های از کارافتادگی و معلولیت نیز بر سایر هزینه‌های خانوار در این گروه اضافه شده است و عملا سبد هزینه خانوار در این گروه از تنگنای بیشتری رنج می‌برد.
مسائل زنان سرپرست‌خانوار تحت بررسی
وقتی صحبت از زنان سرپرست خانوار و حمایت از این جامعه هدف می‌کنیم باید بدانیم، کدام گروه از این زنان را و به چه صورت باید تحت حمایت قرار داد، چون هریک از این گروه‌ها در میان زنان سرپرست خانوار مقتضای حمایتی ویژه خود را دارند. برای زنان مطلقه در میان زنان سرپرست خانوار باید قوانین حمایتی ویژه وضع کرد. در میان قوانین ما هیچ‌قانونی برای حمایت از زنان مطلقه وجود ندارد، خصوصا آنکه شانس ازدواج این زنان یک-نهم مردان مطلقه است؛ شاید بزرگ‌ترین حمایت از آنها همین افزایش شانس ازدواج‌شان است و شاید تقدیم لایحه حذف نام همسر از شناسنامه زنان مطلقه از سوی دولت در همین راستا بوده است. برای زنان بیوه نیز به‌تازگی مسئولان این حوزه، مساله آنها را مورد توجه ویژه قرار داده و این جامعه هدف در دستور کار جلسات شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی قرار گرفته است. درباره دختران مجرد نیز با خانواده محور شدن حمایت‌های اجتماعی شاید بتواند جلوی افزایش میل به تجرد و نیز افزایش جمعیت این طیف از زنان سرپرست خانوار را گرفت.
زنان سرپرست خانوار نیازمند توجه سازمان‌ها
همچنین درباره زنان زندانیان نیز باید تاکید کرد که بیش از ۱۰۰هزار خانواده زندانی نیازمند در کشور با مشکلات متعدد دست و پنجه نرم می‌کنند و تنها ۶۰هزار خانواده تحت پوشش حمایتی قرار دارند و ۴۰هزار خانواده دیگر از هیچ‌حمایتی برخوردار نیستند. در این زمینه نیازمند حمایت‌های جدی دولت و تقویت انجمن‌های حمایت از خانواده زندانیان هستیم. درباره زنان از کار افتادگان در میان زنان سرپرست خانوار دولت باید با افزایش مستمری از کار افتادگان و پوشش‌های بیمه‌ای ویژه حمایت‌ها از این قشر را پررنگ‌تر کند.
منبع:آرمان
* عضو کمیسیون اجتماعی مجلس
ارسال دیدگاه