صنایع دستی استان اردبیل

مردم استان اردبیل مانند دیگر مناطق ایران اسلامی دستی در هنر دارند؛ آن ها مواد و وسایل بومی را به کار گرفته اند تا جلوه ای تماشایی بیافرینند و یادگاری خوبی از سفر را نصیب گردشگران کنند.

دست آفریده های مردم استان اردبیل متنوع اند و زیبا. در گزارش حاضر به مهمترین صنایع دستی این دیار نظری خواهیم داشت:

گلیم بافی

یکی از مشهورترین صنایع دستی رایج در استان اردبیل، بافت گلیم است. تعداد زیادی از مردم این استان، به بافت و فروش گلیم اشتغال دارند. طرح ها و رنگ های این گلیم ها بسیار متنوع هستند و با توجه به شرایط هر شهر و تقاضای تجار و مشتری ها، در هر شهر استان اردبیل متفاوتند؛ که از همین طریق می توان محل بافت گلیم ها را حدس زد.

طرح هایی که در گلیم اردبیل زیاد به کار می روند، عبارتند از سینی، سماور، عقرب، چلیپا و اژدها (یا طرح اِس اِس). رنگ های مورد استفاده ی گلیم بافان را هم اکثرا رنگ های شاد و سرزنده تشکیل می دهند.

به دلیل ریشه داشتن گلیم در فرهنگ مردم اردبیل و محبوبیت آن میان گردشگران، امروزه محصولاتی از قبیل سجاده، خورجین، کیسه و کیف، زیرانداز و... نیز با گلیم تولید و به متقاضیان فروخته می شود.

جاجیم بافی

جاجیم محصول دیگری است که مردم روستاها و شهرستان های استان اردبیل در سطح گسترده، به بافت آن مشغول هستند. روستاهای خلخال یکی از عمده ترین مراکز تولید کننده ی جاجیم در اردبیل هستند. جاجیم های نقاط مختلف این استان با توجه به نقوش و رنگ های به کار رفته و ضخامت یا ظرافت نخ و پشم به کار رفته، از یکدیگر متمایز می شوند.

نقوشی که بیش از سایرین مورد استفاده ی جاجیم بافان اردبیلی قرار می گیرند، گوشواره، گل، نگین انگشتر، بادامی و... هستند که بر روی کیف، سجاده، زیراندز، پادری، کرسی و پشتی ها می نشینند تا رنگ و رویی زیبا و سنتی به آن ها ببخشند.

هنرمندان زحمتکش اردبیلی، گاهی جاجیم ها را با طرح ساده ی راه راه نیز تولید کرده و به فروش می رسانند.

قالیبافی

هیچ دیاری در ایران نیست که قالیبافان در آن حضور نداشته باشند و بر تن بی جانِ دار، نقش آفرینی نکنند. این هنر در هر خطه ای از این سرزمین به شیوه ای خاص انجام می شود و با طرح ها و رنگ های متنوعی همراه است. قالیبافی در اردبیل نیز رواج دارد و از سابقه ای دیرینه برخوردار است. وجود قالی کهن اردبیل که قدمت آن به زمان صفویه باز می گردد، گواهی بر این سابقه به شمار می رود. تعدادی از طرح های قالی اردبیل ثبت جهانی شده اند و از شهرت بسیاری برخوردارند.

مسند بافی

مسندها گونه های کوچک تر گلیم هستند که بر روی دار بافته می شوند و بیشتر در خلخال و نمین رواج دارند. اهالی این دو منطقه از کودکی می آموزند که طرح های خیالی و زیبایی چون قره باغی، نقشه گلدانی، قاپاق و گانگال را با استفاده از رنگ های گیاهی بر تن مسندها نقش بزنند و بخشی از چرخه ی تولید صنایع دستی استان خویش را بر عهده بگیرند.

مسندهای اردبیل شهرت جهانی دارند و در میان گردشگران خارجی، به ویژه اروپایی ها بسیار پرطرفدار هستند. یکی از زیباترین سوغات هایی که می توانید از این استان تهیه کنید، همین مسندهای کوچک و رنگین هستند.

ورنی بافی

ورنی بافی یکی از بافته های منحصر به فرد است که در بین عشایر ائل سوون استان اردبیل رایج می باشد. این بافته که معمولا از جنس ابریشم یا پشم و یا تلفیقی از آن دو می باشد بر روی دار عمودی بافته می شود و دارای طرح و نقش بدیع و زیبا از نقوش حیوانی و گیاهی با اشکال هندسی و انتزاعی که بصورت ذهنی و بدون نقشه توسط زنان و دختران و برخی از روستاهای دشت مغان بافته و به بازار عرضه می شود نقوش حیوانی مانند گرگ ، خرس، خروس، اسب، شتر، کلاغ، روباه، سک و… با استفاده از ۳ الی ۸ ترنج مزین کننده متن و زمینه ورنی هستند.

معروفترین طرح ورنی طرح قاب یا خشتی است که نقشه خروس متداول ترین آن در منطقه است. ورنی علاوه بر دشت مغان در مناطق شهری و روستایی و عشایری شهرستان مشکین شهر، گرمی، بیله سوار نیز تولید و عرضه می شود.

چنته بافی

چنته به نوعی کیف دسته دار و سنتی گفته می شود که یکی از صنایع دستی زیبا، اما مغفول استان اردبیل به محسوب می شود. برای تولید چنته از شیوه های بافت گلیم، جاجیم و پلاس استفاده می شود؛ به این صورت که پارچه را می بافند، سپس به طوری که پشت آن داخل کیف بیفتد، تا زده و سه جهتش را می دوزند و ضلع چهارم به عنوان دهانه ی کیف، باز می ماند.

سه ضلع دوخته شده معمولا با قیطان های رنگی یا مهره های تزئینی، آراسته می شوند و سطح کیف عموما با نام ائمه ی اطهار مزین می گردد.چنته را در برخی مناطق با نام آینه دان نیز می شناسند.

اجاق قراقی

اجاق قراقی نوعی پارچه است که وظیفه ی حفاظت از فرش ها در برابر آسیب و آلودگی را بر عهده دارد و به این علت که در قدیم اکثرا زیر منقل یا در مقابل اجاق انداخته می شد، اجاق قراقی نامیده می شود. این پارچه ی پشمین، یکی از جلوه های هنر بی بدیل استان اردبیل است و با تلاش دستان زحمتکش مردم این استان تهیه می شود.

هنرمندان معمولا برای بافت اجاق قراقی نقشه ی معینی ندارند و به صورت ذهنی، هنگام بافت، این پارچه ها را طراحی می کنند. شیوه ی بافت این محصول دقیقا مشابه جاجیم است و عموما با طرح و نقشه ی هندسی در بازار عرضه می گردد.

خورجین بافی

خورجین یکی از ابزار ضروری زندگی عشایر، به ویژه هنگام کوچ است. خورجین که در دو طرف، فضایی مانند دو کیف یا جیب بزرگ دارد، برای کوچ نشینان حکم صندوقی برای جا به جایی راحت تر وسایلشان را دارد. به همین علت، دوخت آن بیشتر در میان ایلات و عشایر اردبیل رواج دارد.

برخی خورجین را همچون جاجیم و پلاس می بافند که ارزانتر تمام شود؛ اما اگر خورجین برای جهاز دختر و یا هدیه به شخص مهمی باشد، با استفاده از پشم مرغوبی که زنان ایل ریسیده اند، تهیه می گردد.

رودوزی یا سوزن دوزی

رودوزی یا روکاری نام یکی از صنایع دستی ایرانی است و به دوختی اطلاق می گردد که از طریق آن نقوشی روی پارچه های بدون نقش، به وجود می آید. نام دیگر این هنر سوزن دوزی است و در هر جای کشور با توجه به آداب و سنن مرسوم، شکلی خاص به خود می گیرد. مردم اردبیل نیز به این هنر مشغولند و با استفاده از آن آثاری تماشایی به وجود می آورند که هر چشمی را به خود خیره می کند. این هنر می تواند زینت بخش لباس باشد و یا به صورت یک تابلوی تزئینی بر دیوار خانه تان قرار گیرد.

خراطی ،چاقوسازی و کلاه دوزی

خراطی شیوه ای برای تولید محصولات چوبی چشم نواز است که در طی آن با استفاده از ابزار و وسایل مخصوص، اشیایی همچون قلیان، ظروف، وسایل تزیینی و ... تولید می گردند.

استان اردبیل دستی در چاقوسازی دارد و تولیدات خود را روانه ی بازار می کند. حتی در بازار تاریخی این شهر راسته ای به نام بازار چاقوسازان وجود دارد و تعدادی از مردم در آن مشغول به کار هستند. شاید این صنعت در سال های اخیر رونق خود را در اردبیل از دست داده باشد؛ اما نمی توان از کیفیت و مرغوبیت محصولات آن چشم پوشی کرد.

کلاه دوزی نیز از تولیدات و صنایع دستی مردم استان اردبیل است که در گذشته رونق بیشتری داشته و در بازار تاریخی اردبیل راسته ای به نام بازار کلاه دوزان وجود داشته و امروزه نیز صنعت گرانی که به این حرفه مشغولند محصولاتی زیبا و با کیفیت تولید می کنند.