آسیب های اجتماعی : ساختار یا گفتمان ؟

به گزارش پانا از خوزستان،موضوع آسیب های اجتماعی و برخی روندهای نامطلوب در این حوزه چندی است در مرکز توجه سیاست گذاران و مسئولین قرار گرفته است . وقتی رئیس جمهورروحانی در مراسم تحلیف خود به این موضوع اشاره نمود مشخص بود که این مساله یکی از دغدغه های هفتمین رئیس جمهور ایران اسلامی است. از سوی دیگر در نیمه دوم سال ۱۳۹۴ جلسه ای با حضور مسئولین عالی رتبه کشور و رهبر معظم انقلاب در این خصوص برگزار شد و پس از آن رهبری نظام در پیام نوروزی خود از کلید واژه آسیب های اجتماعی استفاده کرده تا مشخص شود این مساله در زمره دغدغه های ویژه رهبری نیز می باشد.

در این میان دو رویکرد کاملا متفاوت برای مواجه با آسیب های اجتماعی در حوزه سیاستی قابل تشخیص است. یک رویکرد ایجاد ساختار جدید را اقدامی ضروری برای کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی می داند اما رویکرد دیگر بر ضرورت گفتمان سازی و تغییر رویکردهای سیاستی تمرکز دارد .

ادعای این نوشته این است که برای کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی بیش از آنکه بر تشکیل ساختار جدید و تمرکز بر ساختارها وقت صرف شود باید به سمت گفتمان سازی ، تغییر نگاه ها و رویکردهای سیاستی پیش رفت .

کمتر صاحب نظری در حوزه اجتماعی است که اعتقاد نداشته باشد برای برداشتن گام های موثر در مواجه با آسیب های اجتماعی باید خواست عمومی و باور عمومی شکل گیرد و به این ترتیب مردم هم بازیگر اصلی شوند ، علل بروز آسیب های اجتماعی متفاوت در مناطق مختلف مشخص شود ، دستگاه های مسئول نسبت به این موضوع حساسیت بیشتری یابند ، بین دستگاه های مختلف و کنشگران متفاوت یک تفاهم نظری و اجرایی پدید آید ، صدای محرومان و گروه های اسیب پذیر شنیده شود و در سیاست گذاری مورد توجه قرار گیرد و برای چالش های موجود در سبک زندگی تدبیر اندیشیده شود . همه این موارد تنها با تمرکز بر ایجاد گفتمان و تغییر رویکردها و سیاست ها امکان پذیر است .

باید متذکر شد که رهبری نظام نیز بر ضرورت گفتمان سازی در این حوزه تاکید دارند . رهبر انقلاب در سخنرانی استراتژیک خود در خراسان شمالی ضمن آسیب‌شناسی و علت‌یابی در زمینه‌ نبود پیشرفت لازم در بخش سبک و فرهنگ زندگی بصراحت بیان می‌کنند «اگر گفتمانی در زمینه‌ آسیب‌شناسی و چاره‌جویی مشکلات موجود در سبک و فرهنگ زندگی به‌وجود آید، با توجه به نشاط و استعداد جوانان، حتما درخشندگی ملت ایران در این زمینه نیز، چشم جهانیان را متوجه خود خواهد کرد.» .

اما منظور از گفتمان سازی چیست ؟ اندیشمندان این حوزه گفتمان را جریان و بستری می دانند که دارای زمینه اجتماعی است . به تعبیر دیگر گفتمان تلاشی است برای تئوریزه کردن آموزه ای نوین در وادی علوم سیاسی و اجتماعی .در سپهر این نگرش و رویکرد نوین رهیافت گفتمانی ارتباطی تنگاتنگ با کنشهای اجتماعی عقاید ، مشی و منش های آدمی در زندگی روزمره سیاسی اجتماعی یافته است. برای مثال نورمن فرکلاف در رویکردی فوکویی به مقوله گفتمان، معتقد است عرصه گفتمان امکانی برای بررسی مشکلات اجتماعی فراهم می کند.

رهبری نیز در خصوص گفتمان اینچنین می گوید : "گفتمان یعنى باور عمومى؛ یعنى آن‌چیزى كه به صورت یك سخنِ مورد قبول عموم تلقى بشود، مردم به آن توجه داشته باشند؛ این با گفتن حاصل میشود؛ با تبیینِ لازم - تبیین منطقى، تبیین عالمانه و دور از زیاده‌روى‌هاى گوناگون - حاصل میشود؛ با زبان صحیح، با زبان علمى و منطقى و با زبان خوش، بایستى این مطالب را منتقل كرد" .

همین جا باید متذکر شد این تصور که دولت ، نیروی انتظامی ، دستگاه قضا ، بسیج و یا NGO ها به تنهایی می توانند در کنترل و کاهش اسیب های اجتماعی موفق شوند ، تصوری نادرست است . باید یک عزم ملیِ همدلانه بوجود آید که آنهم تنها از مسیر گفتمان سازی و تفاهم در رویکردها و سیاست ها حاصل می شود .

برای کنترل و کاهش اسیب های اجتماعی در کنار همه اقدامات انتظامی ، قضایی و عملیاتی که هم اکنون توسط دستگاه مختلف بویژه سازمان بهزیستی و نیروی انتظامی در حال جریان است ، نیاز مبرم به تولید گفتمان ، تولید اندیشه ، تدوین سیاست های خلاقانه آنهم در سطوح مختلف ( ملی ، منطقه ای و حتی شهرستانی ) داریم .

نکته آخر آنکه پیشنهاد می شود رسانه ها و فعالین مدنی و دانشگاهی به شکل گیری یک گفت و گوی اجتماعی برای مواجه با آسیب های اجتماعی کمک کنند و مشخصا به این سوال مهم پاسخ دهند که برای مواجه با آسیب های اجتماعی باید به سمت تمرکز بر ساختارها پیش رفت و یا اینکه در حوزه گفتمانی تمرکز داشت .

روزبه کردونی ، مدیر کل دفتر امورآسیب های اجتماعی وزارت رفاه