راهکارهای مراقبت و صیانت از کودکان و نوجوانان در برابر آسیبهای اجتماعی

به گزارش خبرنگار سرویس آموزش و پرورش پانا، دکتر نادر منصورکیایی، برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش در حوزه پیشگیری از رفتارهای پرخطر و آسیبهای اجتماعی را به سه دسته برنامه‌های مبتنی بر «پیشگیری اولیه»، «نهضت فرهنگی پیشگیری در مدارس» و برنامه‌های مراقبت اجتماعی تقسیم کرد.
وی ضمن بیان اینکه در زمینه برنامه‌های پیشگیری اولیه در سال تحصیلی جاری ۱۵ هزار و ۵۵۹ مدرسه تحت پوشش برنامه‌های پیشگیری اولیه با رویکرد رشد مدار قرار گرفتند گفت: این برنامه‌ها شامل چهار طرح آموزش مهارتهای مراقبت از خود در دوره ابتدایی، آموزش مهارتهای مقابله با آسیبهای اجتماعی در دوره متوسطه اول، طرح مدارس عاری از خطر در دوره متوسطه دوم و طرح مدارس مراقب در کلیه دوره‌های تحصیلی است.
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی آموزش و پرورش ادامه داد: در مجموع یک میلیون و ۵۶۴ هزار و ۵۹۰ نفر از دانش آموزان تحت پوشش مستقیم این برنامه‌ها قرار گرفتند. همچنین یک میلیون و ۲۵۵ هزار و ۱۴۹ نفر از والدین و ۱۶۵ هزار و ۹۸۴ نفر از کارکنان، از آموزش‌های پیشگیری اولیه در مدارس کشور برخوردار شدند.
کیایی با اشاره به بخش نهضت فرهنگی پیشگیری در مدارس نیز اظهار کرد: در این بخش ۵۹ هزار و ۲۷۰ پوستر در مدارس دوره متوسطه اول و دوم توزیع شده است و ۴۰ هزار و ۳۲۷ دانش آموز در قالب ۲۰ هزار و ۴۹۴ اثر شامل مقاله، عکس، فیلم کوتاه، نقاشی و روزنامه دیواری، در فعالیت‌های فرهنگی پیشگیری مدارس و با محوریت جشنواره نوجوان سالم شرکت کرده‌اند. ضمن این که ۴۳۳/۳۶۱ بسته فرهنگی نیز برای کارکنان و والدین تهیه و توزیع شده است.
به گفته وی، در زمینه مراقبت اجتماعی نیز ۶۵۹ پروژه مداخلات آموزشی، روانی و اجتماعی ویژه توانمندسازی کودکان و نوجوانان در معرض خطر اجرا شد. همچنین در مجموع در زمینه اعتبارات، رشد ۴۰ درصدی و در زمینه عملکرد نیز رشد حدود ۲۰ درصدی صورت گرفته است.
کیایی در پاسخ به اینکه تحلیل و جمع بندی شما در مورد برنامه‌هایی که در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی و مبارزه با موادمخدر در سطح مدارس اجرا می‌کنید چیست؟ عنوان کرد: از اجرای این برنامه‌ها، تجربیات و شواهدی کسب شد. نکته اول این که برنامه‌های پیشگیری اولیه و بویژه برنامه‌های پیشگیری رشد مدار، از قابلیتهای بالایی برخوردار هستند و باید کوشش کنیم تا زمینه توسعه آنها را فراهم کنیم؛ به این معنا که کودکان و نوجوانان به تناسب دوره‌های رشدی و به تناسب ویژگی‌های روانی اجتماعی سن خود آموزش‌های لازم را در زمینه مراقبت از خود بیاموزند.
وی افزود: نکته دوم این که همراهی والدین با برنامه‌های پیشگیری بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند موجب افزایش کارایی این برنامه‌ها شود. در صورتی که والدین با مدارس همکاری نکنند و یا سبک فرزندپروری و الگوی نقشی و والدینی آنها مغایر با آموزشهای پیشگیرانه باشد، در آن صورت تلاش‌های آموزش و پرورش نیز کم رنگ می‌شود. یک مثال ساده در این زمینه والدینی است که دخانیات مصرف می‌کنند و یا نسبت به رفتارهای مخاطره آمیز فرزندان بی‌تفاوت هستند و یا نحوه مدیریت خانواده آنها بگونه‌ای است که اثر منفی بر بهداشت روان فرزندان می‌گذارد.
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی آموزش و پرورش به نکته دیگری در این رابطه اشاره کرد که آن نقش بسیار مهم برنامه درسی و نیز کارکنان مدارس است.
وی در این باره به ایسنا گفت:‌ آموزش پیشگیری باید به یک رسالت عمومی در مدرسه تبدیل شود؛ البته وزارت آموزش و پرورش تلاشهای گسترده‌ای را برای توسعه آموزش‌های پیشگیری در قالب کلاس درس انجام داده است. به عنوان نمونه در پایه‌های ششم و هفتم ابتدایی و در سال تحصیلی آینده در پایه هشتم، در درس‌هایی همچون «مطالعات اجتماعی»، «تفکر و پژوهش و سبک زندگی»، آموزش‌های متناسب با ویژگی‌های سنی دانش آموزان وارد کتب درسی شده است.
نکته چهارم، کیایی برنامه‌های فرهنگی تاثیرگذار را نیز از دیگر نکات و تجربیات عنوان کرد و گفت: تجارب نشان می‌دهد کودکان و نوجوانان از برنامه‌های فرهنگی پیشگیرانه استقبال می‌کنند. جشنواره‌ها و نمایشگاه‌هایی که در این زمینه برگزار می‌کنیم با مشارکت خوب دانش آموزان روبرو می‌شود که نشان می‌دهد، توسعه این دسته از برنامه‌ها می‌تواند موجب شکل گیری یک نهضت فرهنگی پیشگیری در مدارس شود.
کیایی در ادامه در مورد پیشگیری رشد ‌ مدار توضیحاتی ارائه و اظهار کرد: به آن دسته از فعالیتهای پیشگیرانه اطلاق می‌شود که متناسب با ویژگی‌های مراحل رشد جسمی، روانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان باشد. هر کودک یا نوجوان، برای این که بتواند از خود در برابر آسیبهای اجتماعی و رفتارهای پرخطر مراقبت کند باید قادر باشد مهارتهای «خود مراقبتی» مربوط به سن خود را یاد بگیرد و آنها را بکار بگیرد، بنابراین پیشگیری رشد مدار هم یک ماموریت مهم در طراحی برنامه‌ها و فعالیت‌های پیشگیرانه است و هم این یک اصل مهم تربیتی برای کودکان و نوجوانان و خانواده‌هایشان است، چون در نهایت به «خود مراقبتی»منجر می‌شود.
وی افزود: بنابراین «خود مراقبتی» یک ظرفیت و توانایی است که از طریق کسب و بکارگیری مجموعه‌ای از مهارتها، حاصل می‌شود؛ به عنوان مثال دانش‌آموزی که به مهارت خود آگاهی رسیده است و ضمن شناخت ویژگی‌های جسمی و روانی وجود خود، ارزش‌ها و توانایی‌هایش را می‌شناسد از اعتماد به نفس و عزت نفس برخوردار و از توانایی ارتباطات اجتماعی و معاشرتهای صحیح برخوردار است همچنین تفکر خلاق دارد و با تفکر انتقادی برای حل مساله و تصمیم‌گیری آشناست و می‌تواند هیجانات و عواطف خود را مدیریت کند.
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی آموزش و پرورش در این مورد که آیا مطالعه‌ای در مورد تجارب موفق در زمینه پیشگیری از گرایش به آسیبهای اجتماعی و سوء مصرف مواد در سایر کشورها در دست دارید؟ گفت:‌ در کشورهای مختلف، در زمینه پیشگیری از آسیبهای اجتماعی، برنامه‌های مختلفی اجرا می‌شود و تجارب مختلفی آزمون شده است که نتایج ارزیابی‌های بین‌المللی بر روی چند نکته تاکید می‌کنند. نخست این که بهتراست به تناسب ویژگی‌های رشد کودکان مهارتهای لازم برای «خود مراقبتی» را به آنها بیاموزیم که می‌تواند شامل آموزش مهارتهای شخصی و اجتماعی باشد. نکته دوم، اهمیت فرزندپروری است که بسیار به آن تاکید شده است. نکته سوم، اهمیت توجه به آموزش «خود مراقبتی» در دوره کودکی است و نکته دیگر توجه به نقش کلاس درس و جایگاه آن در آموزش به کودکان و نوجوانان است.
کیایی در ادامه به نقش خانواده‌ها برای مراقبتی اشاره و تاکید کرد: خانه و مدرسه باید تقسیم وظایف کنند و برای این منظور خانواده‌ها باید بدانند که ظرفیت‌ها و مسوولیت‌هایی برای آموزش مهارتهای خود مراقبتی دارند که مختص خود آنهاست و مکمل کارکرد روانی اجتماعی مدرسه است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال، آموزش مهارت مراقبت از بدن به عنوان یکی از انواع مهارتهای «خود مراقبتی» و بعنوان یکی از مولفه‌های مهم در مهارت شناخت خود است که مسوولیت اصلی آن بر عهده والدین است تا از این طریق کودکان بتوانند از خود در برابر خشونت و سوء استفاده مراقبت کنند. این آموزش‌ها، در کنار نظارت بر معاشرتهای فرزندان و نیز ارتقاء آگاهی خود والدین از مخاطرات تهدید کننده فرزندان می‌تواند در مراقبت از فرزندان موثر باشند.
کیایی افزود: نکته دوم سبک فرزندپروری است. سبک فرزندپروری والدین و الگوهای والدینی آنها در تکمیل و اثربخشی آموزش‌های مدرسه‌ای بسیار مهم است. به عنوان مثال روابط عاطفی با فرزندان نحوه تشویق و تنبیه، الگوی رفتاری برای فرزندان، مصرف کالاهای فرهنگی و رسانه‌ای در خانواده، شیوه خانواده در معاشرتهای اجتماعی، نمونه‌هایی است که در «خود مراقبتی» فرزندان تاثیرگذار هستند.
وی در پایان تصریح کرد: یکی از منابع مهم برای «خود مراقبتی» آموزه‌های دینی هستند. ایام ماه مبارک رمضان، فرصت بسیار ارزشمندی است که خانواده‌ها، کودکان را با قرآن مانوس کنند و از این ماه به عنوان فرصتی برای تمرین «خود مراقبتی» فرزندانشان استفاده کنند.