چارچوب نظام مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان تشریح شد

به گزارش خبرنگار پانا به مناسبت روز مددکار با نادر منصورکیایی مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در خصوص چارچوب نظام مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان به گفت‌وگو نشستیم.در مصاحبه های شما موضوع «ضرورت راه اندازی و استقرار نظام مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان» مطرح شده است؛ منظور از این نظام مراقبت اجتماعی چیست؟
منصورکیایی: منظور از نظام مراقبت اجتماعی شامل چند بعد و زمینه است که مجموع آنها، «نظام مراقبت اجتماعی» را شکل می دهند؛ نکته اول، بُعد حقوقی است یعنی باید در زمینه های مختلف مربوط به آسیب های اجتماعی و مخاطرات کودکان و نوجوانان، هم قوانین روشنی را وضع کنیم و هم در اجرای آن قوانین، پروتکل های فنی تنظیم کنیم.
به عنوان مثال، ما باید هم از نظر قوانین و هم از نظر پروتکل ها، نحوه غربالگری و خدمت رسانی به کودکان و نوجوانانی که در محیط های مخاطره آمیز زندگی می کنند و یا نیاز به فوریت های اجتماعی دارند را روشن و تبیین کنیم.
نکته دوم، بُعد زیرساختی است یعنی باید ظرفیت های لازم برای خدمت رسانی به کودکان و نوجوانان، هم برای مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی و هم در زمان خطر بروز رویدادهای پرخطر و ناگوار را فراهم کنیم و فوریت های اجتماعی را برای آنها طراحی و ارائه کنیم.
نکته سوم، بُعد هوشمند بودن نظام مراقبت اجتماعی است؛ به این معنا که باید قادر باشد، خدمات لازم را هم برای پیشگیری به موقع و هم برای مراقبت به موقع ارائه کند، به طوری که هم در زمینه رصد و غربالگری و هم در زمینه فوریت های اجتماعی، هوشمندانه عمل کند.
یکی از لوازم این هوشمندی، نکته چهارم این نظام مراقبت، یعنی هم افزایی است؛ به این معنا که اگر نظام مراقبت اجتماعی، ظرفیت های مربوط به فوریت های اجتماعی را در قالب یک همکاری منظم و تعریف شده در کنار هم قرار دهد، در آن صورت می تواند هوشمند و به موقع عمل کند؛ اینکه چگونه غربالگری کند ، بعد از غربالگری، به کجا ارجاع دهد، این ارجاع برای چه بازه زمانی باشد، در صورت ارجاع، پشتوانه های حقوقی آن چگونه است، نحوه ارائه خدمات درمانی، مشاوره و مددکاری چگونه است و تابع چه ضوابط فنی است و مجموعه ای از سوالات دیگر، پرسش هایی هستند که توجه دقیق به آنها و ارائه راهکار برای آنها ، می تواند زمینه تعریف سازوکاری برای نظام مراقبت اجتماعی را فراهم کند.
راهکار استقرار این نظام مراقبت اجتماعی چیست؟
منصورکیایی: در حال حاضر بسیاری از خدمات مربوط به این نظام مراقبت اجتماعی، به طور جداگانه توسط دستگاه های اجتماعی و فرهنگی کشور ارائه می شود.
من فکر می کنم ، اگر به چند نکته مهم توجه کنیم، زمینه استقرار نظام مراقبت اجتماعی فراهم می شود؛ نکته اول این است که این نظام مراقبت اجتماعی را تعریف کنیم. اجازه بدهید یک مثال بزنم. ما در کشورمان، آئین نامه هایی در مورد فوریت های اجتماعی داریم، اما به نظر می رسد باید قدم بزرگتری برداریم و آن، تدوین آئین نامه مراقبت اجتماعی است که در آن صورت، آئین نامه هایی مانند فوریت های اجتماعی، آئین نامه های مددکاری اجتماعی و یا حتی وضع قوانین در این زمینه، اضلاع و بخش هایی از این نظام مراقبت اجتماعی است.
نکته دوم، تنظیم یک معاهده ملی است که در قالب آن، دستگاه های اجرایی کشور، هم مأموریت ها و وظایف خود را در این نظام مراقبت اجتماعی بشناسند و هم ظرفیت ها و زیرساخت های خود را به میدان بیاورند.
نکته سوم ، تنظیم پروتکل های فنی مربوط به پیاده سازی نظام مراقبت اجتماعی است. به عنوان مثال ما باید در زمینه مددکاری اجتماعی به عنوان بخشی مهم از این نظام مراقبت اجتماعی، پروتکل مشخصی داشته باشیم که طیفی را از غربالگری تا خدمات اجتماعی را شامل شود.
نکته چهارم، قوانین و مقررات پشتیبان نظام مراقبت اجتماعی و هر یک از اضلاع آن است، به طوری که در هر گام، ضمن تعیین دقیق مسئولیت ها، قوانین و حقوق پشتیبان مربوط به آن تدوین شده باشد.
سرانجام ، نظام مراقبت اجتماعی باید در برنامه های توسعه ای کشور ما وارد شود و سرانه های اعتباری و زیرساختی برای آن در نظر گرفته شده و متناسب با جمعیت، ویژگی های اقلیمی، الگوهای آمایش سرزمین و متغیرهای دیگر، رشد کند و به طور مستمر نیز رصد شود.
شما در آموزش و پرورش چه اقدامی برای این منظور انجام داده اید؟
منصور کیایی: همانطور که می دانید ، رسالت ما در وزارت آموزش و پرورش، تعلیم و تربیت است اما در عین حال، ما نیز خواه ناخواه با پدیده های اجتماعی، با مخاطرات و آسیب های اجتماعی تهدید کننده کودکان و نوجوانان در ارتباط هستیم و باید به طور مستمر، هم مخاطرات را دیده بانی و رصد کنیم و هم تدابیر و اقدامات پیشگیرانه و مراقبت های روانی - اجتماعی را طراحی و پیاده کنیم و به همین دلیل، بخشی از این نظام مراقبت اجتماعی محسوب می شویم. برای همین منظور ، علاوه بر خدمات آموزشی و پیشگیری اولیه، که با هدف آموزش و توانمندسازی کودکان و نوجوانان در برابر آسیب های اجتماعی و رفتارهای پرخطر انجام می دهیم، خدمات مراقبت اجتماعی را هم مورد توجه داریم.
در این زمینه ، کوشش ما این است که کودکان و نوجوانان در معرض خطر را شناسایی کنیم و خدمات آموزشی، مشاوره ای و مددکاری را به آنها ارائه کنیم؛ به طوری که برای این منظور شیوه نامه ای هم با عنوان «مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان » طراحی کرده ایم که بر اساس آن، تلاش می کنیم تا مراحل مختلف غربالگری و آموزش تا مددکاری را به ویژه در مورد نوجوانان در معرض خطر اجرا کنیم اما نکته حائز اهمیت این است که چون نظام مراقبت اجتماعی تعریف نشده است و با یک حلقه ای مفقوده ای با نام « ارجاع » روبرو هستیم، اقدامات ما ممکن است نیمه تمام بماند.
به همین دلیل، چنانچه نظام مراقبت اجتماعی طراحی و مستقر شود ، نوعی همکاری نظام یافته بین ما و سایر دستگاه های اجتماعی قابل تعریف است که در آن صورت، علاوه بر این که می توانیم به موقع و هوشمندانه در مورد آسیب های اجتماعی کودکان و نوجوانان، و به ویژه در زمان فوریت های اجتماعی ، مداخله کنیم، این امکان را نیز خواهیم داشت که از ظرفیت های متقابل در زمینه های مختلف آموزش، درمان، مشاوره، مددکاری و بازتوانی می توانیم استفاده کنیم و میزان اثربخشی فعالیت های پیشگیرانه ، مداخله ای و مراقبتی را نیز ارتقاء بدهیم.