شما گرم مزاج هستید یا سرد مزاج؟!

به گزارش پانا، یكی از اساسی ترین زمینه ها در طب سنتی و طب ایرانی، مبحث مزاج و مزاج شناسی می باشد. مبنای طب ایرانی (در كتب لاتین از طب ایرانی با عنوان طب یونانی نام برده شده است) بر مزاج می باشد اما در طب های دیگر كشورها نیز بحث مزاج در مراحل درمانی شان كاربرد دارد (مزاج های چهارگانه در طب ایرانی، مزاج های سه گانه در طب هندی و مزاج های پنج گانه در طب چینی). در طب سنتی برخلاف طب نوین كه بدن انسان را متشكل از ۱۰۵ تا ۱۰۶ عنصر می داند، بدن انسان و كل كائنات را از چهار ماده اصلی شامل، آب (سرد و تر)، باد (گرم و تر)،‌‌ آتش (گرم و خشك) و خاك (سرد و خشك) تشكیل یافته می داند كه اگر رابطه و تنظیم این عناصر به هم بخورد، سبب ایجاد بیماری های مختلف در افراد خواهد شد. در حال حاضر دیدگاه اشتباه در مورد مزاج، در بین عوام این است كه مزاج ویژه غذا و ارتباط غذا با انسان است كه این دیدگاه كاملاً اشتباه است. دیدگاه حكما در مورد مزاج یك دیدگاه كلی و بسیار عمیق بوده است. فصل ها، رنگ ها، داروهای شیمیایی (به طور مثال استامینوفن دارای ویژگی های مزاج سرد می باشد و یا رانیتیدین دارای ویژگی های مزاج گرم می باشد)، گیاهان مختلف و هر آنچه كه با طبیعت انسان در ارتباط می باشد دارای مزاج می باشد و این مزاج یك سیطره در تمام عالم هستی دارد. مزاج ها یا گرم هستند و یا سرد و از جنبه ای دیگر یا مرطوب می باشند و یا خشك. این دو جنبه مختلف با همدیگر تركیب شده و مزاج های گرم و خشك (صفرا)، گرم و تر (دم)، سرد و خشك (سودا) و سرد و تر (بلغم) را معرفی می كنند.

تعریف حكما از مزاج

در كتاب های حكما یك مثال واضح برای روشن شدن هر كدام از اخلاط آمده است. در این مثال آمده است كه بدن انسان را همانند یك دیگ فرض كنید كه ورودی اولیه (غذا) دارد كه بر روی آن فرآوری صورت می گیرد و این غذا تبدیل به ماده دیگری می گردد. در این مثال مرحله قبل از پختن قسمتی از غذا است كه در این دیگ پخته نشده است. این مواد اولیه كه پخته نشده اند مصداق خلط بلغم (خلط سرد و تر) می باشد. قسمتی از این غذا می باشد كه به خوبی پخته شده است و آماده هضم می باشد كه این قسمت مترادف خلط دم (خون و یا مزاج گرم و تر) می باشد. رسوب باقی مانده در دیگ كه حالت سوخته دارد معادل سودا (سرد و خشك) است. قسمت روی دیگ كه بیانگر طعم تمام غذا می باشد و حرارت بالایی دارد مترادف صفرا است كه گرم و خشك می باشد. با این مثال ساده حكما سعی بر آن داشتند كه فردی را كه هیچ گونه اطلاعاتی نسبت به مزاج ها نداشته است را تا حدودی نسبت به وضعیت مزاج ها آگاه كنند. لازم به ذكر است كه حكما از این حالت ها با اصطلاح اخلاط اربعه نام برده اند.

غذا

در طب سنتی دسته بندی غذاها، دسته بندی همین اخلاط اربعه (خلط های چهارگانه) می باشد. در ابتدا بحث دسته بندی غذاها ذكر این نكته لازم است كه هر انسانی با هر مزاجی كه دارد به تمام اخلاط نیاز دارد. در مبحث غذاها دیدگاه رایج اشتباه دیگری كه در بین عوام است دیدگاه مقابله است. یعنی اینكه افراد فكر می كنند در صورتی كه مزاج غالب آنها گرم و تر است می بایست برای مقابله با آن از مواد غذایی با مزاج سرد و خشك استفاده كنند. در این باره دیدگاه حكما این بوده است كه در حالت صحت و سلامت فرد باید مماثلت كند یعنی مواد غذایی هم مزاج با مزاج خویش به میزان مناسب و متعادل میل كند. در حقیقت در انتخاب یك غذا چندین مزاج را باید در نظر بگیریم. مانند مزاج فرد، مزاج غذا، مزاج فصل، مزاج سن و... تمام این مزاج ها با یكدیگر جمع می شوند و برآورد اینها تعیین كننده نوع غذایی خواهد بود كه خوردن آن برای ما مفید خواهد بود.

فصل ها

همانگونه كه در ابتدای این مقاله نیز ذكر شد فصول مختلف دارای مزاج های مختلف می باشد. فصل بهار دارای مزاج گرم و تر است. فصل تابستان دارای مزاج گرم و خشك، فصل پاییز دارای مزاج سرد و خشك و فصل زمستان دارای مزاج سرد و تر می باشد. لذا افرادی كه به طور مثال دارای مزاج سوداوی هستند در پاییز بیشتر دچار بیماری می شود و یا در صورت بیماری با تشدید بیماری روبرو می گردند. كه این دسته افراد می بایست با تدابیر ویژه ای سعی بر متعادل نمودن مزاج بدن خود نموده تا از بروز بیماری و یا تشدید بیماری در این فصل سال پیشگیری كنند.

اهمیت آشنایی با مزاج فصل ها

همانگونه كه پیش از این نیز ذكر شد یكی از مهمترین دلایل اهمیت با مزاج فصل ها، مقابله با غالب شدن گرمی و سردی زیاد با فصل هم مزاج با بدن فرد است. اگر شخصیت افراد را بر اساس مزاج ها تنظیم كرده و زندگی با فهم مزاج ها همراه باشد، نتایج بسیار خوبی را به همراه خواهد داشت. از دلایل دیگر اهمیت مزاج فصل ها می توان به حالات روحی و روانی افراد در فصول مختلف اشاره كرد. به طور مثال افراد گرم مزاج دارای خوشنت بیشتری نسبت به افراد سرد مزاج می باشند همچنین نسبت به افراد سرد مزاج سریع تر عصبانی می شوند. دیده می شود كه این دسته افراد گرم مزاج زمانی كه در یك فصل با مزاج گرم (بهار و تابستان) قرار دارند بسیار پرخاشگرتر می گردد و یا با كوچكترین مسئله ای عصبانی می شوند و یا مثالی دیگر اینكه ما برای كاری نیاز به فردی با جسارت و هوش و ذكاوت بالا داریم. جسارت، هوش و ذكاوت از ویژگی های افراد گرم مزاج می باشد. ما باید آگاه باشیم كه این جسارت، هوش و ذكاوت در افراد گرم مزاج در فصول با مزاج گرم به حداكثر میزان خود می رسد و این دسته افراد می توانند قابل اعتماد ترین افراد، برای انجام كار ما می باشند. از آنجایی كه در ابتدای فصل پاییز می باشیم سعی بر آن داریم تا در ادامه به بررسی فصل پاییز از دیدگاه مزاج بپردازیم.

فصل خریف (پاییز) با مزاج سرد و خشك

در ابتدای امر این نكته شایان ذكر است كه با اینكه در اكثر كتب طب سنتی و طب ایرانی از فصل پاییز به عنوان فصل سرد و خشك نام برده شده است اما عرض جغرافیایی هر منطقه، ارتفاع منطقه، نوع خاك منطقه، میزان بارندگی و رطوبت و... می توانند مزاج یك فصل را در منطقه ای خاص تغییر دهند اما به طور نسبی و معمول مزاج این فصل از سال سرد و خشك در نظر گرفته می شود.

فصل سرما و مزاج گرم و تر

فصل پاییز مناسب ترین فصل سال برای افراد با مزاج گرم و تر بوده (مخالف مزاج سرد و خشك) و از طرف دیگر نامناسب ترین فصل سال برای افراد با مزاج سرد و خشك می باشد كه می تواند موجب بروز بیماری و تشدید علائم برخی بیماری ها، به ویژه بیماری های سرد و خشك گردد. پس با یك استدلال ساده می توان نتیجه گرفت از آنجایی كه افراد زمانی كه با كهولت سن مواجه می گردند بدن آنها دچار سردی غالب می شود لذتا این فصل از سال چندان مناسب حال آنها نخواهد بود و كهنسالان در فصل پاییز به مراقبت و توجه بیشتری نیاز دارند. حكما علت بروز و ظهور زیاد بیماری را در فصل پاییز وجود مواد زائد باقی مانده در بدن از فصل تابستان، ضعف قوت، كاهش تحلیل و دفع مواد زائد به علت سردی هوا و... دانسته اند. برخی بیماری های شایع در این فصل عبارتند از خارش پوست، اگزما، شوره سر، ترك پوست، دردهای مفاصل، برخی ورم ها، درد و بزرگی طحال، برخی از انواع تب ها، ادرار قطره ای، سخت ادراری، كم خونی، جنون، وسواس، افسردگی، ورم لوزه ها، دردهای سیاتیكی، انسدادهای گوارشی، سكته، بیماری های ریوی و...

توصیه شده است برای نگاهداشت تندرستی در فصل پاییز می بایست از برخی كارها پرهیز كرد كه از جمله می توان به پرهیز از نوشیدن آب سرد، پرهیز از قرار دادن سر در معرض هوای مستقیم، عدم مواجهه با گرمای سر ظهر و سرمای بامداد و شبانگاه، استحمام با آب سرد، نزدیكی جنسی زیاد، مصرف مسهل های قوی، فصد و حجامت و هر كاری كه خون را كم كند، كم خوری و پرهیز بی دلیل، تعریق بسیار و... را نام برد. همان گونه كه در بحث غذاها نیز ذكر شد، غذاها نیز دارای مزاج خاص خود می باشند. بنابراین در فصل پاییز نیز می بایست غذاهای مناسب با این فصل را مصرف كرد و از مصرف غذاهای نامناسب پرهیز كرد. به طور مثال از خوردن غذاهایی مانند بادمجان، گوشت گاو و گوساله، كنسروها، سوسیس و كالباس، ترشی ها، ادویه های تند و تیز، سرخ كردنی ها، چیپس و پفك و... كه موجبات خشكی بیشتر بدن را در این فصل مهیا می كنند می بایست اجتناب كرد. در مقابل به مصرف خوراكی هایی با مزاج گرم و تر مانند خربزه شیرین، گوشت سفید، هویج، زیتون، خرما، عسل، شیرینی های طبیعی، شربت عسل، مغز خشكبارها، آش های ساده و... بسیار توصیه گردیده است.

منبع: افکار نیوز