معاونت پرورشی؛ استراتژی تربیتی و تحقق تحول

امور تربیتی همان درختی تناوری که به دست شهیدان رجایی و باهنر، نهالش در بستر نظام تعلیم و تربیت نهاده شده بود از اهدافی مانند «انتقال ارزش‌های دینی و فرهنگی انقلاب اسلامی به مدارس»، «تربیت و بازسازی دانش‌آموزان در فضایی انقلابی و اسلامی»، «زمینه‌سازی برای ورود نگرش‌های دینی و ارزش‌های انقلاب اسلامی به نظام آموزش و پرورش و حفظ مدارس از آفات فرهنگی و سیاسی» و «شناخت و پرورش استعدادهای دانش‌آموزان در رشد دینی، عقلی، اجتماعی، عاطفی آنان و حفظ ارزش‌ها» برخوردار بود.

در سال‌های اولیه تشکیل امور تربیتی، نقش این نهاد آنقدر در مدارس پررنگ بود، به‌طوری که ارزش‌های اسلامی و انقلابی به قلب میلیون‌ها دانش‌آموز نفوذ یافته بود و نمونه آن را می‌توان در حضور پرشور دانش‌آموزان و فرهنگیان در دوران دفاع مقدس مشاهده کرد.

دیری نپایید که این درخت تنومند که نقش مؤثرش در دوران بعد از انقلاب اسلامی بسیار پر رنگ بود، مورد بی‌مهری قرار گرفت و حتی برای مدت‌ها نیز به دست فراموشی سپرده شد.

پس از اینکه این معاونت دچار غفلت و فراموشی شد نمایندگان مجلس در ۱۲ بهمن ۸۴ به کلیات طرح احیای معاونت پرورش و سلامت در وزارت آموزش و پرورش رأی مثبت دادند و تا به این لخظه که ۱۸ سال از احیای این نهاد می‌گذرد، معاونت پرورشی در عرصه‌های مختلف از کارنامه قابل قبولی برخوردار است و بار دیگر اثبات شد که احیای مجدد آن بی‌هدف نبوده و در راستای تعلیم و تربیت اسلامی است.

معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش امروز تبدیل به معاونتی خانواده‌محور شده است که به امر تربیت، تبیین نقش رسانه‌ها و مطالبه جدی از آنان در حوزه تعلیم و تربیت و همچنین تبیین نقش دانش‌آموزان در فعالیت‌های مدرسه تأکید ویژه دارد.

طی ۲ سال اخیر و با آغاز دوره جدید تحول در دستگاه تعلیم و تربیت، بسیاری از رویکردها در معاونت پرورشی نیز تغییر یافت و نقدهایی که همواره به فعالیت‌های پرورشی در رابطه با اینکه ارتباطی میان آن‌ها و کتب درسی دانش‌آموزان وجود ندارد را بی‌اثر کرد. به اذعان بسیاری از کارشناسان امور تربیتی، بسیاری از مسابقات قرآن، عترت و نماز و همچنین مسابقات فرهنگی هنری با کتاب‌های درسی منطبق بوده است و جای نقد جدید را در این خصوص باقی نمی‌گذارد.

همچنین مبحث برگزاری جشنواره‌های تئاتر درسی دانش‌آموزان و انتخاب نمایشنامه بر اساس کتب درسی موجب به وجود آمدن شور و هیجان خاصی در میان دانش‌آموزان شده است و گواه این موضوع نیز استقبال بی‌نظیر دانش‌آموزان در جشنواره تئاتر درسی و رویداد "الف‌تا" است.

یکی دیگر از مباحثی قابل توجه‌ای که از گذشته وجود داشته، موضوع نبود ارتباط صف با ستاد به‌خصوص در حوزه معاونت پرورشی بود. چنین موضوعی منجر به عدم درک مشکلات مدارس می‌شد اما درحال حاضر دیده می‌شود که مربیان و معاونان و مشاوران مدارس از تمامی استان‌های کشور با رویکرد سیاست‌گزاری و برنامه‌ریزی در قالب هیئت‌های اندیشه‌ورز نظرات خود را بدون واسطه به معاون پرورشی وزیر آموزش و پرورش منتقل می‌کنند.

ابلاغ بخشنامه‌های مختلف و کثیر از موارد منفی بود که سبب توقف کارها در این بخش می‌شد‌، اما طی‌ دو سال اخیر حجم این بخشنامه‌ها کاهش یافته است به نحوی که اسفندماه سال گذشته اصغر باقرزاده، معان پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش در همایش تربیت صالح گفت «باید از برنامه‌های فراوان، مباحث دستوری و ارسال بخشنامه‌های متعدد خودداری کرد، برهمین اساس بخشنامه‌هایی که از ستاد آموزش و معاونت پرورشی به استان‌ها ارسال شده است، به شدت کاهش یافت و به جای آن زمینه و مقدمات برگزاری برنامه‌ها تسهیل شده است. برای مثال تمامی ثبت‌نام‌‌های مسابقات معاونت پرورشی و همچنین مقدمات کارها در سامانه‌ای به اسم نورینو تجمیع شد.»

نورینو دیگر اقدام مهم معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش بود؛ رویکرد خوب که از ایجاد سامانه‌های مختلف جلوگیری کرد و منجر به تمرکز معاونت پرورشی روی یک سامانه شد. سامانه‌ای که موجب پررنگ شدن فعالیت‌های مدرسه‌ای می‌شود و داشبورد مدیریتی قوی و جذاب برای رصد این فعالیت‌ها است. سامانه‌ای که مبنای آن ارائه آمار درست و همراه با واقعیت است و باعث به وجود آمدن ارتباطی مستمر میان صف و ستاد می‌شود.

توجه به اردوهای دانش‌آموزی و بهبود اوضاع اردوگاه‌ها از دیگر مواردی است که طی دو سال اخیر تبدیل به اولویت اصلی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش شده است. برگزاری اردوهای تربیتی راهیان نور، اردوی راهیان پیشرفت برای دانش‌آموزان سراسر کشور و اردوی زیارت اولی‌ها ویژه دانش‌آموزانی که تا به حال توفیق زیارت بارگاه مقدس امام هشتم را نداشته‌اند از جمله این موارد است. همچنین به موضوع بهبود اوضاع اردوگاه‌ها نیز بسیار توجه شده است که در همین راستا اصغر باقرزاده که به‌مناسبت فرارسیدن هفته امور تربیتی و تربیت اسلامی، اسفندماه سال گذشته سخنران پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران بود به فعالسازی اردوگاه‌های دانش‌آموزی اشاره کرد و گفت «حدود ۳۴۸ اردوگاه در کشور برای دانش آموزان داریم که وضعیت ۶۸ اردوگاه را بهبود بخشیده‌ایم و ۲۲۰ کانون فرهنگی تربیتی را نیز فعال کرده‌ایم تا دانش‌آموزان بهره لازم را از آن‌ها ببرند.»

تحول در ب رنامه‌های اوقات فراغت و ایجاد پایگاه تابستانه برای دانش‌آموزان نیز از دیگر اولویت‌های معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش است. نمود عینی آن در تابستان امسال هویدا شد. اصغر باقرزاده طی گفت‌وگویی که هفته اخیر با یک خبرگزاری در خصوص آخرین وضعیت مشارکت دانش‌آموزان در پایگاه‌های اوقات فراغت داشته، گفت ۳۴۰۷۳ رشته پایگاه اوقات فراغت ثبت شده است. دانش آموزانی که در کلاس‌های اوقات فراغت نیز ثبت‌نام کرده‌اند، می‌توانند با مراجعه به بخش نورینو در سامانه my.medu.ir و از قسمت اوقات فراغت، با شرکت در نظر سنجی، وضعیت و کیفیت کلاس‌های اوقات فراغت را تعیین کنند.

معاون وزیر آموزش و پرورش در این مصاحبه از ثبت‌نام تعداد ۹۳۶ هزار و ۷۷۷ دانش آموز در پایگاه‌های اوقات فراغت خبر داد و افزود هدف اصلی این ارزیابی‌ها، کیفیت‌بخشی به فعالیت‌های اوقات فراغت و بررسی و رفع نواقص احتمالی جهت ایجاد زمینه بهره‌مندی هر چه بیشتر دانش آموزان از کلاس‌های اوقات فراغت است.

همچنین وی با اشاره به تنوع پایگاه‌های اوقات فراغت یادآور شده است که پایگاه‌های مختلفی مانند پایگاه کانون فرهنگی هنری مساجد، پایگاه سازمان بسیج دانش‌آموزی، پایگاه اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان، پایگاه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، پایگاه سازمان جمعیت جوانان هلال احمر در اوقات فراغت امسال راه‌اندازی شده است که در پایان تابستان و بر اساس نتایج ارزیابی‌ها از مدیران و عوامل پایگاه‌های اوقات فراغت موفق، تجلیل و تقدیر صورت خواهد شد.»

سامانه ۱۵۷۰ دیگر خدمت معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش به دانش‌آموزان و والدین آن‌ها بود که تا به این لحظه از کارنامه قابل قبولی برخوردار بوده است. سامانه‌ای که خانواده‌ها و دانش‌آموزان را به جای مراجعه حضوری یا تماس پراکنده با مراکز مشاره که شماره تماس مشخص نداشتند، به یک سامانه جامع ارجاع می‌دهد و شناسایی آسیب‌های اجتماعی، ارائه خدمات اولیه و فوریتی را تسهیل کرده است. در این سامانه افراد می‌توانند بدون هیچ هزینه‌ای با شماره ۱۵۷۰ در سراسر کشور ارتباط بگیرند و به نزدیک‌ترین مرکز مشاوره در استان خود متصل شوند؛ در پشت این خط، کارشناسانی از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب پاسخگوی سوالات ابتدایی افراد هستند. این کارشناسان اگر فردی نیاز به مشاوره‌های دقیق‌تر و عمیق‌تر داشته باشد او را به مراکز حضوری ارجاع می‌دهند.

نهضت ملی "هر دانش‌آموز یک قاری" نیز یکی از آخرین برنامه‌هایی است که به تازگی از سوی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش راه‌اندازی شده است، نهضتی که قرار است با استفاده از ظرفیت دارالقرآن‌ها قاریان ممتازی را تربیت کند.

حال با این تفاسیر دیگر نمی‌توان گفت معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش همچون گذشته یک معاونت منفعل است، بلکه بیش از پیش وجود آن الزامی شده است چرا که در تک به تک لحظات دانش‌آموزان مداخله دارد و برای هر موضوعی دارای برنامه‌ است، برنامه‌هایی که مبتنی بر تعلیم و تربیت است و دانش‌آموزان و فرهنگیان می‌توانند از آن‌ها در جهت رشد و تعالی خود بهره‌مند شوند.