عرفه؛ دانشگاه تربیت انسانِ تمام‌ساحتی

ناگفته پیداست، قیام امام حسین(ع)، قیامی تربیتی است که اندیشه و ذهن انسان‌ها را در طول تاریخ مورد هدف قرار داده و آن‌ها را با اصول اساسی اسلام آشنا می‌کند و عرفه نیز بخشی از این مسیر تربیتی است که کامل‌ترین و دقیق‌ترین مفاهیم تربیتی را می‌توان بر مبنای نیازهای فطری و دغدغه‌های ذاتی انسان در آن جست‌وجو کرد.

دعای عرفه در عین تقویت روحیه معنوی و بینش الهی انسان، سبک زندگی اسلامی و شیوه صحیح بندگی خدا را تا رسیدن به کمال ترسیم می‌کند که تدوین‌کنندگان سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در پی تحقق بخشی از آموزه‌های این دعای روح‌بخش برای دستیابی دانش‌آموزان به مراتبی از حیات طیبه هستند.

ساحت تربیتی اعتقادی، عبادی و اخلاقی

در این میان «ساحت تربیتی، اعتقادی، عبادی و اخلاقی» در پی رسیدن دانش‌آموز و به عبارت دیگر مربی و متربی آینده جامعه به پذیرش آزادانه و آگاهانه دین و تلاش مداوم به منظور ارتقای ابعاد معنوی وجودی خویش و دیگران از طریق برقراری ارتباط با خداوند است. وقتی این مهم را با زمزمه‌های عارفانه سالار شهیدان عطرآگین می‌کنیم درمی‌یابیم در ذهن و اندیشه امام حسین(ع)، معرفت عمیق و اساسی نسبت به خالق هستی وجود دارد و دعا را وسیله گرایش به خدا به عنوان مبدا و اصل قرار داده است. آنجا که می‌فرماید: «مقرا بأنک ربی» (اقرار می‌کنم که تو پروردگار و رب من هستی) و در عبارت دیگری می‌فرماید: «وَاکْفِنا مَا اسْتَکْفَیْناکَ فَلا کافِىَ لَنا سِواکَ وَلا رَبَّ لَنا غَیْرُکَ» (کفایت آنچه را از تو خواستیم، عهده‌دار باش که ما را کفایت‌‌کننده‌ای جز تو نیست و براى ما پروردگارى جز تو وجود ندارد.

ساحت تربیت حرفه‌ای و اقتصادی

تدبیر امرار معاش و زندگی اقتصادی با درک موقعیت اقتصادی خود و جامعه و تلاش برای بهبود پیوسته آن از ره‌آوردهای «ساحت تربیت حرفه‌ای و اقتصادی» برای تربیت نسلی برآمده از مکتب اهل بیت(ع) است که امام‌‌ حسین(ع) ‌در دعای عرفه به نیازهای انسان جهت می‌دهد و بیش از ۱۱۰ حاجت را از خدا طلب می‌کند و با بیان نیازها و حاجات دنیوی و اخروی، شناختی عمیق از دنیا و آخرت انسان را در مسیر زندگی قرار می‌دهد.

به عنوان مثال؛ یکی از نیازهای انسان در دنیا رزق و روزی است که در این باره می‌فرمایند: «و َفیما رَزَقْتَنى فَبارِکْ لى» (و من را در آنچه نصیبم فرمودى برکت ده.) کلمه برکت، اشاره به دوام و پایداری دارد و امام حسین(ع) در این عبارت از خدای متعال می‌خواهد روزی او را مدام و مستمر کرده تا زوال و نابودی در آن راه نداشته باشد. این نعمت شامل فرزندان، مال، علم و ثروت خواهد بود که حضرت سیدالشهدا(ع) به ما می‌آموزند از خداوند متعال، دوام و بقای این نعمت‌ها را بخواهیم.

ساحت تربیت زیستی و بدنی

نعمت‌های‌‌ الهی‌‌ به‌‌ قدری‌‌ زیاد‌‌ است‌‌ که‌‌ انسان‌‌ نمی‌تواند‌‌ آن‌ها‌‌ را‌‌ بشمارد‌‌ و‌‌ شکر‌‌ آن‌ها‌‌ را‌‌ نیز‌‌ نخواهد‌‌ توانست‌‌ به‌‌ ‌جای‌‌ آورد.

کمال‌طلبی در امور دنیایی در آموزه‌های تربیتی امام حسین(ع) در دعای عرفه به حدی است حتی به امور دنیایی انسان هم توجه داشته و این نیاز را نادیده نمی‌گیرد. یکی از زمینه‌های کمال انسانی در امور دنیایی، نیاز به سلامتی است که حضرت سیدالشهدا(ع) در این باره می‌فرمایند: "وَ مَتِّعْنى بِجَوارِحى وَاجْعَلْ سَمْعى وَ بَصَرى اَلْوارِثَیْنِ مِنّى» (و من را به اعضایم بهره‌مند کن و گوش و چشمم را ۲ وارث من گردان)

ساحت تربیت زیباشناختی و هنری

رمزگشایی از پدیده‌های آشکار و پنهان طبیعت هستی به زبان هنری، درک زیبایی‌های جهان و آفرینش به منزله مظاهر جمال و کمال الهی و ارتقای ذائقه زیباشناسانه خود و بهره‌گیری از قدرت تخیل در خلق آثار هنری را باید از ساحت تربیت هنری در سند تحول بنیادین جست‌وجو کرد که با بهره‌گیری از فرازهایی از دعای روحبخش و ملکوتی عرفه در خلق این صحنه موفق خواهیم شد. آنجا که حضرت سیدالشهدا(ع) با آوای مناجات ملکوتی معصومانه خود حس‌‌ زیباگرای‌‌ انسان‌‌ را‌‌ برمی‌انگیزد. در فرازهایی از دعا، ترکیب‌هایی هنری وجود دارد که بدون فهم آن‌ها بخش بزرگی از بار علمی دعا، نادیده گرفته می‌شود، امام‌‌ در زمینه انسان‌شناسی به ویژگی‌های انسان اشاره می‌کند و از نحوه خلقت انسان با تمام جزئیاتش حتی از ریزترین اندام‌ها و اعضای بدن انسان به زیبایی سخن می‌گوید. نکته قابل‌‌ توجه‌‌ اینکه‌‌‌‌ برای معرفی اندام‌ها به جای ذکر نام متداول آن‌ها از عناوینی استفاده می‌کنند که بیانگر نقش و اهمیت هر عضو است. مثلاً؛ برای بیان نقش و اهمیت استخوان جمجمه در حفاظت مغز از عنوان «حِمالَةِ اُمِّ رَأسى» (نگهدارنده پوست مغز من) استفاده می‌کنند و در بیان اهمیت دندان‌ها به رویشگاه آن‌ها «مَنابِتِ اَضْراسى» اشاره می‌کند.

خلاصه سخن آنکه حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) حج خود را ناتمام گذاشت و به سمت کوفه راهی شد و دعای عرفه را در صحرای عرفات با صدای بلند خواند تا قیام تربیتی و تاریخی خود را از روز عرفه آغاز کند و عرفه، نقطه عطفی از تلاش امام حسین(ع) برای تربیت انسان تمام‌ساحتی در طول تاریخ است.

* مشاور وزیر آموزش و پرورش و دبیر ستاد همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش و پرورش