مدرسه فاطمی در سند تحول بنیادین

ساحت "تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی" اولین ساحت از ساحت‌های شش گانه سند تحول بنیادین برای رسیدن دانش‌آموزان به مراتبی از حیات طیبه است. هدف غایی این ساحت، تلاش پیوسته برای حضور مؤثر و سازنده دین و اخلاق در تمام ابعاد فردی و اجتماعی است و برای رسیدن به این هدف باید معارف اهل‌بیت (علیهم السلام) الهام بخش برنامه‌های آموزش و پرورش تراز اسلام ناب باشد.

مکتب علی و فاطمه "علیهما السلام" کلاس عالى تربیت

به گواه تاریخ، در صدر اسلام یک کلاس عالى و نمونه تربیت اسلامى کودک در خانه حضرت زهرا (علیها السلام) تأسیس شد. معلمان این کلاس على بن ابیطالب و فاطمه زهرا (علیهما السلام) بودند و پیغمبر اکرم (صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم) رسما بر آن نظارت داشت. اصول تربیتى و برنامه آن مستقیما ازجانب پروردگار نازل و توسط این حضرات به بهترین نحو اجرا می‌شد تا ثمره آن تربیت برجسته‌ترین افراد امت اسلام باشد.

برنامه تربیتى حضرت زهرا (سلام الله علیها) همان بود که در قرآن کریم و احادیث پیغمبر و ائمه اطهار وارد شده است که در این یادداشت کوتاه به چند نمونه آن اشاره می‌شود.

محبت اولین مساله‌ای که در کلاس درس زندگانی حضرت زهرا (سلام الله علیها) موج می‌زند و اگر از محبت آفرینی‌های دخت نبی مکرم اسلام درس بیاموزیم و آن را بکار بندیم، حضورسازنده دین را در نهاد کودک پایه‌ریزی کرده‌ایم.

فراموش نکنیم که تربیت و پرورش کودک باید از زمان تولد آغاز شود؛ زیرا چگونگى دوران شیرخوارگى و رفتار پدر و مادر در پرورش نوزاد تأثیربسزایی دارد و شخصیت آینده او ازهمین ایام شکل می‌گیرد که به نظر دانشمندان و روانشناسان فن تربیت نیز ابراز محبت و علاقه به اطفال نقش حیاتی در رشد عاطفی انسان ایفا می‌کند.

محبت؛ سرچشمه اخلاق و شخصیت کودک

سرچشمه اخلاق و شخصیت آینده کودک اظهار محبت است. آغوش گرم مادر و نوازشهاى خالصانه پدر، روح بشر دوستى و علاقه به همنوع را در کودک مى دمد و از دیگر سو کودکى که با کمبود محبت مواجه باشد معمولا ترسو، خجول، ضعیف، بدبین، گوشه گیر و بى علاقه و پژمرده بار مى‌آید. درنتیجه همه این ضعف‌ها در سنین بلوغ فوران می‌کند و ممکن است به رفتارهای مخاطره آمیزی نظیر جنایت، دزدى و قتل نفس دست بزند تا ازاجتماعى که او را دوست ندارد انتقام بگیرد.

بنا بر این محبت و نوازش کودک یکى از احتیاجات ضرورى او بشمار مى رود که در مکتب خانه حضرت زهرا (علیهاالسلام) به تاسی از رساله عملی پیغمبر اکرم (ص) به طور کامل اجرا مى‌شد.

روایت شده است روزى رسول اکرم (صلّى اللَّه علیه و آله) به نماز جماعت مشغول بود. در همان حال هر گاه به سجده مى رفت امام حسین (علیه السلام) بر پشت او سوار مى‌شد و پاهایش را حرکت مى داد پس وقتى مى‌خواست سر از سجده بردارد حسین را مى‌گرفت و کنار مى‌گذاشت و با همین کیفیت نمازش را به پایان می‌رساند. /بحارالانوار ج ۴۳ ص ۲۹۶.

رشد شخصیت در سیره تربیتی اهل بیت (علیهم السلام)

به اذعان روان شناسان، معلم باید شخصیت کودک را پرورش دهد، اعتماد به نفس را به او تلقین کند و باشخصیت بار بیاورد. مربى اگر به کودک احترام نگذارد و او را کوچک شمرد، متربی ترسو و بى شخصیت بار مى‌آید و خودش را بى‌ارزش مى‌پندارد در نتیجه هنگامى که این کودک بزرگ شد خود را کوچکتر از آن مى‌داند که به کارهاى بزرگ اقدام کند. چنین فردى در اجتماع منشأ اثر نخواهد شد و به آسانى زیر بار ذلت خواهد رفت اما اگر خود را بزرگ و با شخصیت دانست، به کارهاى پست تن نمى دهد و زیر بار خوارى و ذلت نمى‌رود. این شخصیت نفسانى علاوه بر روش و منش مربی و معلم به تربیت خانوادگى و روحیات پدر و مادر نیز بستگى دارد، باید صفات خوب کودک را یادآورى و او را در حضور دیگران تعریف نمود و بزرگى نفس را به او تلقین کرد.

حال باید دید کلاس درس حضرت علی و زهرا (سلام الله علیهما) این مهم را چگونه تعلیم داده‌اند. حضرت على (علیه السلام) به حسنین مى فرمود: شما پیشواى مردم و بزرگ جوانان اهل بهشتید و از ارتکاب گناه معصومید. خدا لعنت کند کسى که با شما دشمنى کند. /"بحار ج ۴۳ ص ۲۶۵"

همچنین حضرت فاطمه (س) روزى حسنین را خدمت رسول خدا (ص) آورد و عرض کرد: یا رسول اللَّه حسن و حسین (علیهما السلام) فرزند شما هستند. چیزى به ایشان عطا کن. ایشان فرمود: هیبت و سیادت خود را به حسن بخشیدم، شجاعت وجود خودم را به حسین دادم. /"بحار ج ۴۳ ص ۲۶۳"

ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی

بازشناسی، حفظ و اصلاح آداب، رسوم، هنجارها و ارزشهای جامعه در پرتو نظام معیار اسلامی از ریز موضوعات این ساحت است. برای تحقق این مهم می‌بایست با الهام‌گیری و درس آموزی اولیاء و مربیان از مکتب اهل بیت (علیهم السلام)، بر اقدام کارشناسی و برگزاری دوره‌های پودمانی برای متولیان و مجریان امر تربیت کودک و دانش‌آموز تکیه کرد تا ساحت "تربیت اجتماعی و سیاسی" فرهنگ‌سازی و نهادینه گردد و فعالیت‌های پرورشی با محتوای آموزشی همراه شود.

اگر کودک رعایت حقوق افراد را در منزل مشاهده کرد، متوجه می‌شود که باید در اجتماع نیز حقوق دیگران را محترم شمارد. اما اگر درمنزل هرج و مرج بود و حقوق افراد مراعات نشد، خوى سرکشى و تجاوز در او تقویت مى شود.
این درس تربیتى به طور کامل در خانه حضرت زهرا سلام الله علیها نمود داشت و حقوق و نظم حتی در کوچک‌ترین موارد مراعات مى شد. حضرت على علیه السلام مى فرماید: روزى پیغمبر اکرم در منزل ما استراحت کرده بود،حسن آب خواست، رسول خدا برخاست قدرى شیر دوشید و در ظرفى کرده و دست حسن داد. حسین از جاى خویش بلند شد خواست کاسه شیر را از دست حسن بگیرد، اما پیغمبر اکرم (صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم) جلو حسین را گرفت و نگذاشت شیر را از حسن بگیرد. حضرت زهرا که این منظره را تماشا مى کرد عرض کرد: یا رسول اللَّه گویا حسن را بیشتر دوست دارى؟ پاسخ داد: چنین نیست، بلکه علت دفاع من از حسن اینست که او حق تقدم دارد و زودتر از حسین تقاضاى آب کرده باید نوبت را مراعات نمود. /"بحارالانوار ج ۴۳ ص ۲۸۳"

وقتی کودک معلم می‌شود!

حضرت زهرا (سلام الله علیها) از همان آغاز کودکی فرزندانش را برای کسب معارف، و تشویق در فراگیری، آماده می‌کرد. به عنوان مثال به فرزندش حسن (علیه السلام) می‌فرمود: "به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن." امام حسن (علیه السلام) همین کار را می‌کرد و بعد به خانه می‌آمد و با سخنرانی شیرین خود، بیانات پیامبر خدا (صلی اللّه علیه و آله) را بیان می‌نمود. از این رو هر وقت علی (علیه السلام) وارد خانه می‌شد، همسر خویش را حافظ آیاتی از قرآن که تازه نازل شده بود، می‌یافت، می‌پرسید: "این آیات و علوم تازه را از کجا دریافت کردی؟" می‌فرمود: "از پسرت حسن." / زندگی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ص ۶۵

آنچه گذشت نمونه‌های کوچکی از سبک تربیتی اهل بیت (علیهم السلام) بود که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به دنبال تحقق بخشی از آن است و امیدواریم در دولت ایران قوی، شاهد تحقق کامل همه برنامه‌های سند تحول باشیم و با جاری و ساری کردن سبک تربیتی حضرات معصومین علیهم السلام از خانه تا مدرسه و سپس دانشگاه و جامعه، آرمان شهر مورد نظر حضرت بقیه الله الاعظم عج شکل گیرد و زمینه ظهور حجت خداوند فراهم گردد.

* مشاور وزیر و دبیر ستاد همکاری‌های حوزه علمیه و وزارت آموزش و پرورش