سینمای کودک حاصل اتحاد ظرافت و ضرورت است

به گزارش روابط عمومی جشنواره فیلم رشد، نشست تخصصی با موضوع «جنبه‌های آموزشی و تربیتی سینما از دیدگاه روان‌شناسی کودک» با حضور دکتر کیومرت فرحبخش، مدیر گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر مهدی وجدانی همت، مدیر مرکز مشاوره و بهداشت روان دانشگاه علامه طباطبایی و دکتر محمد علی مؤمنی‌ها، مدیر امور فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی و دبیر نشست برگزار شد.

این نشست به همت دبیرخانه جشنواره بین‌المللی فیلم رشد و با همکاری معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، ظهر شنبه دوازدهم آذرماه در سالن کتابخانه مرکزی دانشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

ریشه واکنش‌های کودک به فیلم

کیومرث فرحبخش، مدیر گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این که ذهن کودک از ابتدا در معرض اطلاعاتی قرار دارد که از خارج به وی ارائه می‌شود، اظهار کرد: مشاهدات زیادی تایید کرده که مشاهده فیلم در رفتار کودکان اثرگذار است.

وی اضافه کرد: اولین پژوهشی که در این زمینه انجام شد مربوط به نظریه بندورا در زمینه یادگیری از طریق مشاهده بود که به دو گروه دانش‌آموز فیلم‌هایی را نشان دادند که در یکی رفتار پرخاشگرانه و در دیگری رفتارها دوستانه نمایش داده می‌شد، بعد از مدتی گروهی که فیلم‌های پرخاشگرانه تماشا کرده بودند، رفتارهای تهاجمی بیشتری از خود نشان می‌دهند.

فرحبخش به چند مورد دیگر از تحقیقات علمی اشاره کرد و گفت: مشخص شده نوجوانانی که به مصرف سیگار تمایل دارند در خانواده‌هایی زندگی می‌کنند که به دیدن فیلم‌هایی که مصرف سیگار را نمایش‌ می‌دهد، مشغولند، یا اثری از شخصیت‌های فیلم روی کودکان و نوجوانان بر جای می‌ماند که در بزرگسالی، خود را در لباس پوشیدن آنان نشان می‌دهد.

وی فیلم را بر جزئیاتی مثل راه رفتن و سخن گفتن هم موثر دانست و اضافه کرد: یک فیلم سینمایی با توجه به بافت خانواده و شرایط اجتماعی می‌تواند روی کودک اثر بگذارد، همان طور که برخی کودکان با وجود آن که فیلم‌های پرخاشگرانه تماشا کرده‌اند، نه تنها از آن اثر نپذیرفته‌اند بلکه به دلیل آن که در خانواده آنان این رفتارها مذمت شده، شخصیت‌های پرخاشگر فیلم را نکوهش کرده‌اند.

فرحبخش اضافه کرد: با این حال اگر نمایش فیلم‌های پرخاشگرانه برای این کودکان تکرار شود، این رفتار نکوهش‌آمیز از بین می‌رود، حتی گاهی که این کودکان در موقعیت‌های خاص حاضر شده‌اند رفتارهای هیجانی خشونت‌آمیزی از خود نشان داده‌اند که متاثر از همان فیلم‌ها بوده است.

وی با اشاره به برخی پژوهش‌ها که نشان می‌دهد هر کدام از کودکان به برخی از قسمت‌های فیلم واکنش نشان می‌دهند اظهار کرد: کودکان بر اساس سیستم بیولوژیک خود در نوع و سرعت پاسخگویی به فیلم متفاوت هستند ولی پاسخ روشنی در علت این تفاوت وجود ندارد، هر چند قدر مسلم این است که بافت اجتماعی و بافت خانواده در شکل‌گیری آن اثر دارد.

فرحبخش با بیان این که ارتباط مستقیمی بین بافت خانواده و اجتماع و رفتار کودک نمی‌توان در نظر گرفت خاطرنشان کرد: مفهومی به عنوان «گرسنگی محرک» وجود دارد که انگار کودکانی که در خانواده‌ای با رفتارهای خاص بزرگ می‌شوند، دقیقا به رفتارهای متضاد رغبت دارند، گویی می‌خواهند بعدی از احساسات خود را پاسخ دهند که به آن پاسخ داده نشده است.

اثر سینما روی کودک برگشت‌پذیر نیست

مهدی وجدانی همت، مدیر مرکز مشاوره و بهداشت روان دانشگاه علامه طباطبایی موضوع ارتباط کودک و فیلم را مساله‌ای چند بعدی توصیف کرد و گفت: کودک را نمی‌توان خارج از اجتماعی دید که در آن زندگی می‌کند، از آن اثر می‌پذیرد و بر آن اثر می‌گذارد، از این رو باید برای حل معضلات اجتماعی به دوره کودکی توجه کرد.

وی سینمای کودک را محصول ضرورت و ظرافت خواند و اضافه کرد: سینما باید با ظرافت کار خود را ارائه دهد، زیرا اثری که سینما روی کودک بر جای می‌گذارد برگشت‌پذیر نیست.

وجدانی‌همت دانش، نگرش و مهارت را سه رکن مورد توجه سینمای کودک معرفی کرد و افزود: در این بحث باید راه‌های رسیدن از دانش‌، نگرش و مهارت به «تربیت» را بررسی کرد.

وی کار در زمینه دانش، نگرش و مهارت را فراتر از انتقال اطلاعات دانست و تاکید کرد: تربیت دیگر منحصر به رشته تعلیم و تربیت نیست و دیدگاه‌ها و نگرش‌ها را نیز باید در نظر گرفت.

وجدانی‌همت هنر ورود کودک به جامعه را مورد اشاره قرار داد و تصریح کرد: سینمای آموزشی و تربیتی باید کارکرد خود را فراتر از انتقال اطلاعات ببیند و برای تربیت نسل آینده که قرار است کنشگر اجتماعی و فردی در نقش پدر و مادر باشد، فعالیت کند.

وی با انتقاد از برنامه‌هایی که صرفا جنبه سرگرمی را پوشش می‌دهند عنوان کرد: الزاماتی که در بستر رشد کودک وجود دارد، باید در فیلم مشاهده شود تا اثرگذاری آن افزایش یابد.

فیلم دیدن برای دیدن افق‌های بالاتر

کیومرث فرحبخش، مدیر گروه مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این که فیلم اطلاعاتی فراتر از آن چه را که با چشم دیده می‌شود منتقل می‌کند تصریح کرد: هر چه یک اثر استعاری‌تر باشد، پردازش‌ها و اطلاعات «زیر آستانه» بیشتری به وجود می‌آید.

وی اضافه کرد: تصویر می‌تواند اثری را به ناخودآگاه کودک منتقل کند که در رفتار او موثر واقع شود و حتی در رویای او جلوه‌گر شود.

فرحبخش تلاش کشورهای پیشرفته برای بالا بردن بهره هوشی کودکان را یادآور شد و عنوان کرد: در این مسیر، فیلم‌های سینمایی ابزاری بسیار کارآست.

وی توضیح داد: نمایش مهارت‌های رفتار هوشمندانه نظیر نقد و بررسی، تصمیم‌گیری و فکر کردن یا عبرت گرفتن از شکست، یکی از رویکردهای اثرگذاری مثبت فیلم بر ذهن کودک است.

فرحبخش توانمندی‌های عقلانی در سطح ملی را دیگر راهبرد اثرگذاری بر ذهن کودک معرفی کرد و گفت: فیلم‌های علمی تخیلی می‌توانند اثر خوبی بر جهت‌گیری عقلانی کودک داشته باشند، همان طور که تحقیقات نشان می‌دهد کشورهایی که فیلم‌های علمی تخیلی بیشتری تولید کرده‌اند افراد به افق‌های دورتری می‌اندیشند و تلاش بیشتری دارند.

فیلم ابزار خوداکتشافی

مهدی وجدانی همت، مدیر مرکز مشاوره و بهداشت روان دانشگاه علامه طباطبایی آموزش مستقیم، غیر مستقیم، تفسیری و خوداکتشافی را چهار نوع آموزش معرفی کرد و افزود: خوداکتشافی دشوارترین نوع آموزش است ولی اثرگذاری و مانایی آن بسیار بیشتر از روش‌های دیگر است، از این رو می‌توان آن را الگویی موفق در زمینه تربیت کودک دانست.

وی با طرح سوال درباره چگونه پیاده شدن خوداکتشافی در فیلم کودک عنوان کرد: باید فیلمساز با دنیای کودکی خود ارتباط داشته باشد، طوری که فیلم از دید یک کودک روایت شود.

وجدانی‌همت گفتگو بین کودکان را دومین روش پیاده شدن رویکرد خوداکتشافی دانست و اضافه کرد: این رویکرد موجب می‌شود کودک طی فرایندی، با خود به گفتگو بپردازد و به دنبال حل چالش‌ها باشد.

وی از «قصه» به عنوان سومین رویکرد خوداکتشافی نام برد و تاکید کرد: خیال می‌تواند یک دنیای اکتشافی به وجود آورد و ارتباطی موثق بین کودک و دنیای اطراف وی به وجود آورد.

این نشست تخصصی همزمان با برگزاری پنجاه و دومین دوره جشنواره بین المللی فیلم رشد برگزار شد. این جشنواره هفتم آذرماه آغاز شده است و مراسم اختتامیه آن روز یکشنبه سیزدهم آذر از ساعت ۱۸ در محل سینما فلسطین برگزار خواهد شد. امسال سه هزار و ۴۶۰ فیلم به دبیرخانه ارسال شده بود که ۱۰۴ اثر در بخش مسابقه بین‌الملل، ۱۸ اثر در بخش مسابقه دانش‌آموزی و هفت اثر در بخش مسابقه معلمان فیلمساز پذیرفته شد.