تفکیک رسمی کمتر از ۵ درصد پسماندها در ایران

سعیده کریمی در نخستین جلسه از سلسله رویدادهای علمی ترویجی هفته محیط زیست با عنوان چالش های مدیریت پسماند در شهر تهران، با هدف ارائه و تحلیل راهکارها از سوی معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار شد،‌ ضمن اشاره به برخی از واقعیت‌های مدیریت پسماند تهران، عنوان کرد: متاسفانه در تهران تفکیک رسمی پسماند زیر پنج درصد در مبداء(۱۵ درصد غیر رسمی) و مشارکت شهروندان در مدیریت پسماند بسیار کم است.

وی در ادامه افزود: وجود کلونی های غیر مجاز جمع آوری پسماند، رونق بالای کسب و کار و گردش مالی در حوزه پسماند، عدم مدیریت یکپارچه در هماهنگ سازی بخش خصوصی و نبود نظارت کافی، عدم توجه به پاکیزگی شهر طی سال های اخیر، شرایط سخت اقتصادی و زباله گردی جهت امرار معاش، کاهش اختیارات شهرداری در مدیریت پسماند به دلیل ایرادات قانون (مالکیت زباله )، قیمت ناعادلانه پسماند خشک در مبداء از جمله دیگرمشکلات پسماند در شهر تهران است.

کارشناس مدیریت پسماند شهرداری تهران با اشاره به وضعیت موجود مدیریت پسماند شهر تهران گفت: در حال حاضر ۴۵۴ غرفه مسئول دریافت پسماند خشک در سطح مناطق ۲۲ گانه تهران و ‌پنج غرفه مسئول دریافت پسماند الکترونیک و الکتریکی هستند. ۹۹۵ خودرو ملودی دار جهت دریافت پسماند خشک از در منازل و ۱۸ دستگاه خود دریافت پسماند خشک (RVM) فعالیت می کنند.

کریمی با بیان اینکه دو اپلیکیشن در حوزه تفکیک در مبدا نیز در این راستا راه اندازی شده است،‌ افزود: ۱۹۳۸ نیروی انسانی مشغول در حوزه جمع آوری پسماند خشک (کارشناس آمار، متصدی غرفه، نماینده اجرایی) مشغول فعالیت هستند و ۵۳۰۰۰ مخزن ذخیره سازی ۱۱۰۰ لیتری تعبیه شده است.

وی به ذکر اهداف کلان مدیریت پسماند، پرداخت و تصریح کرد: این اهداف شامل تربیت زیست محیطی افراد با هدف تغییر سبک زندگی، کاهش تولید پسماند و تفکیک حداکثری پسماند تولیدی، هوشمند سازی و نگهداشت پایدار شهر با رویکرد زیست پذیری پاک و افزایش مشارکت بخش خصوصی در فرآیندهای اجرایی است.

این عضو کارگروه مدیریت پسماند کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست در ادامه به اهداف پیش بینی شده در طرح تحول مدیریت پسماند شهری اشاره کرد و گفت: فرهنگسازی و جلب مشارکت شهروندان (با استفاده از ظرفیت های داخلی و خارج شهرداری واطلاع رسانی و تبلیغات رسانه ای)،‌ ارتقای تفکیک در مبدأ با بهینه سازی فرآیند ذخیره سازی (توسعه زیر ساخت‌های غرف ، هوشمندسازی، مترو، مساجد و ...)،‌ بهسازی فرآیند جمع آوری،‌ بهسازی و نوسازی ماشین آلات و اصلاح ساختار نظارت در انتقال پسماند،‌ بهسازی دفع و استحصال انرژی و ارتقای بازیابی منابع (تولید انرژی و احداث شهرک بازیافت)، یکپارچگی ارکان کلیدی سیستم مدیریت پسماند شهری در این طرح پیش بینی شده‌اند.

وی با اشاره به مدیریت یکپارچه پسماند درمبدا،‌ به چالش های پیش رو پرداخت و توضیح داد: هزینه های بالای جمع آوری و حمل و نقل پسماندها از محیط شهری به حریم شهر، آلودگی ناشی از تردد خودروهای انتقال پسماند، افزایش ترافیک شهری و ... ناشی از الزام به دفع پسماند در حریم ها طبق ضوابط استقرار صنایع از چالش های موجود هستند.

کریمی به اهداف مدنظر در این حوزه اشاره و اظهارکرد: کاهش هزینه های جمع آوری و انتقال پسماندهای شهری، کاهش آلودگی های ناشی از تردد خودروهای حمل پسماندهای شهری، کاهش ترافیک شهری،‌ کاهش ریسک انتشار آلودگی ناشی از حمل و نقل پسماند و کاهش دفن از اهدافی هستند که باید در اجرای آن ها برای رفع چالش های مدیریت یکپارچه پسماند اهتمام ورزید.

وی افزود: تقسیم بندی کلانشهر تهران به هشت پهنه و استقرار مرکز مدیریت متمرکز پسماندهای شهری(MRF) در پهنه های مذکور، فاینال سازی مدیریت پسماند در مبدأ تولید و کاهش چشمگیر ورودی پسماند به مرکز دفع آرادکوه از کلیات این پروژه هستند.

این عضو کارگروه مدیریت پسماند کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست با اشاره به تکنولوژی و تجهیزات مورد نیاز برای اجرای این پروژه گفت:‌ در این راستا به تکنولوژی های جداسازی، دفع به روش هاضم بی هوازی پسماندهای آلی(تر، خشک، نیمه خشک) و انواع زباله سوزها ( با تکنولوژی های گازی سازی، پیرولیز، توده سوزی و ...) و استفاده از صنایع تبدیلی(صنایع بازیافت، تولید کمپوست و ...) در مراکز مدیریت متمرکز نیاز است.

کریمی در ادامه گفت: در این راستا انتظار می رود که بازبینی و اصلاح ضوابط استقرار گروه های خدماتی در شاخه مدیریت پسماند به شرط رعایت استانداردهای آلاینده های خروجی و مدیریت صحیح پسماندهای حاصل از فرآیندهای مذکور به درستی انجام شود.

وی با اشاره به مراکز دفن قدیمی پسماند در تهران به چالش های آن ها پرداخت و افزود: تولید و تجمع گاز متان ناشی از دفن و تلنبار پسماند در مراکز دفن و ایجاد پتانسیل احتراق خود به خودی در اطراف مراکز و ایجاد بوی نامطبوع به دلیل داشتن ترکیبات فرار از چالش های پیش روی آن هاست.

این کارشناس مدیریت پسماند شهرداری تهران، گفت: در این راستا لازم است تبدیل گاز متان به دی اکسید کربن (کاهش اثرات سوء گاز های گلخانه ای)، حذف ترکیبات آلی فرار حاوی بوی نامطبوع در فرآیند خالص سازی بیوگاز، تولید انرژی از پسماند و تثبیت مراکز دفن انجام شود.

کریمی با بیان اینکه استحصال گاز متان تجمیعی در مراکز دفن قدیمی پسماندهای شهر تهران از کلیات پروژه های پسماند مراکز دفن قدیمی است،‌ تصریح کرد: در این راستا لازم است تا از دانش فنی و تجربه شرکت های ذی صلاح جهت طراحی، اجرای پوشش های ژئوسنتتیک، لوله گذاری و تکمیل شبکه جمع آوری، خالص سازی با روش های بیولوژیک و شیمیایی و استفاده از موتورهای احتراق بیوگاز سوز استفاده شود.

وی افزود:انتظار می رود نگاه ملی به این پروژه شود و از تمام ظرفیت های کشور جهت حمایت و تضمین سرمایه گذاری بخش خصوصی خارجی با توجه به شرایط تحریمی کشور بهره گیری و استفاده شود.

این عضو کارگروه مدیریت پسماند کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست ابتدا با بیان چالش های موجود در پردازش ثانویه پسماند، گفت: در زمینه فروش پسماندهای خشک ارزشمند به واحدهای بازیافت غیر مجاز، آلودگی های بهداشتی و زیست محیطی ناشی از فعالیت واحدهای بازیافت غیر مجاز و اتلاف منابع به علت تولید محصولات بازیافتی با کیفیت پایین، بالا بودن تعداد تردد ناشی از انتقال و حمل پسماندهای خشک حجیم به واحدهای غیر مجاز پراکنده در تمام نقاط تهران چالش های بسیاری وجود دارد.

وی در ادامه به اهداف مدنظر در این حوزه پرداخت و توضیح داد: کاهش و کنترل آلودگی های ناشی از پردازش ثانویه و بازیافت غیرقانونی پسماندهای خشک ارزشمند، افزایش امکان کنترل و نظارت فرآیند پردازش ثانویه پسماندهای حاصل از خطوط پردازش مجتمع آرادکوه، افزایش ارزش افزوده صنعت بازیافت پسماندهای خشک ارزشمند از طریق تولید مواد اولیه و محصولات نهایی با کیفیت و کنترل شده از اهداف پردازش ثانویه پسماند محسوب می شوند.

کریمی در ادامه به کلیات این پروژه پرداخت و افزود: در این راستا مجتمع صنفی بازیافت را احداث خواهیم کرد و واحدهای صنعتی مرتبط و فعالیت آن‌ها را بر اساس استانداردهای مربوطه تجمیع کرده تا امکان نظارت دستگاه های ذی ربط بر واحدهای تبدیل مواد بازیافتی بیشتر شود.

وی با اشاره به لزوم فعالیت خطوط پرک و گرانوله سازی انواع پسماندهای پلاستیکی و پلیمری و تولید محصولات بازیافتی، گفت: انتظار می رود در جهت اعطای مجوز های مربوطه (احداث و بهره برداری) حمایت های لازم صورت گیرد و ارگان های مختلف نظیر فرمانداری ها و نهادهای نظارتی محیط زیستی همکاری کنند.

این عضو کارگروه مدیریت پسماند کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست تاکید کرد: برای انجام این کار موافقت کارگروه استان با حضور نمایندگان استانداری و فرمانداری تهران و فرمانداری ری لازم و ضروری است همچنین موافقت کمیته فنی با حضور نمایندگان نهادهای ذیربط و درخواست طرح در کمیسیون امور زیربنایی استان تهران باید مورد توجه قرار گیرد.

وی به چالش های موجود در ساماندهی مراکز استحصال نخاله های ساختمانی پرداخت و تصریح کرد: بعد مسافت و عدم دسترسی آسان به مرکز مجاز استحصال نخاله های ساختمانی مجتمع آبعلی، تکمیل ظرفیت مجتمع آبعلی و کمبود زمین، تعداد تردد بالا در شهر و ایجاد آلودگی از جمله چالش های موجود در این مسیر هستند.

کریمی در ادامه به اهداف پیش‌رو در حوزه ساماندهی مراکز استحصال نخاله های ساختمانی اشاره کرد و توضیح داد: افزایش ظرفیت استحصال و بازیافت نخاله های ساختمانی، کاهش تردد، سهولت دسترسی به مراکز مجاز، جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی و جلوگیری از فعالیت های غیر مجاز از جمله اهدافی هستند که در دستور کار قرار دارند.

این کارشناس مدیریت پسماند شهرداری تهران با اشاره به اینکه کلیت این پروژه شامل تدوین شیوه نامه و استاندارد اجرایی جهت فعالیت به صورت استاندارد و مجاز است، گفت: در این راستا لازم است تا جداسازی فلزات، سالن های خردایش، دانه بندی و شستشو، استحصال خاک زراعی، جداسازی شن و ماسه، بازیافت و تولید محصولات ثانویه انجام شود.

وی همچنین خاطرنشان کرد: برای تحقق و پیشبرد اهداف این حوزه به همکاری های لازم توسط فرمانداری و سازمان حفاظت محیط زیست جهت اعطای مجوز های لازم به منظور فعالیت در پهنه های مختلف شهر تهران نیاز است.

این عضو کارگروه مدیریت پسماند کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست به چالش های قانونی مدیریت پسماند پرداخت و گفت: عدم بیان روشن نحوه تشخیص پسماند ها، مالکیت و مدیریت آن ها در قانون و در نتیجه برقراری جریان غیر قابل کنترل و خریدغیر قانونی، جمع آوری، حمل و بازیافت و تولید محصولات به روش غیر استاندارد از جمله چالش ها و محدودیت های قانونی است.

کریمی به اهداف این حوزه اشاره کرد و توضیح داد: لازم است تا در این راستا قانون مدیریت پسماند همچنین جرائم بازدارنده افراد خاطی بازنگری و به روز رسانی شود. امکان نظارت دقیق بر فرآیند مدیریت پسماندها و کاهش تخلفات صورت بگیرد. اختیارات شهرداری در مدیریت پسماند افزایش یابد. قیمت پسماند و تدقیق فرآیندهای مالی مرتبط با تقلیل واسطه ها عادلانه باشد. نهادهای ذیربط به انجام وظایف تعیین شده در قانون ملزم شوند.

وی افزود: پیگیری بازنگری قانون و آیین نامه اجرایی آن و انجام مکاتبات لازم با مراجع ذیربط همزمان با انجام هماهنگی های لازم جهت همکاری نهادهای نظارتی و امنیتی برای جمع آوری و ساماندهی مراکز غیر مجاز فعال در بخش پسماند از کلیات این برنامه است.

این کارشناس مدیریت پسماند شهرداری تهران به ذکر انتظاراتی که در این حوزه موجود است، پرداخت و اظهارکرد: لازم است در فرآیند بازنگری قانون و تصویب آن تسریع شود. موضوع EPR یا امتداد مسئولیت تولیدکننده و فرآیندهای مربوط به پیاده سازی آن پیگیری شوند. ساز و کار تعاملی میان سازمان های مسئول تبیین و ایجاد شود. در دستگاه‌های اجرایی در امر مدیریت پسماندها برای پیشگیری از موازی کاری در عملکرد دستگاههای اجرایی با محوریت شهرداری یکپارچه سازی صورت بگیرد همچنین اختیارات قانونی ضابطان قضایی مدیریت پسماند با ضمانت اجرایی و حمایتی افزایش یابد.

وی به چالش های سرمایه گذاری بخش خصوصی فعال در حوزه مدیریت پسماند اشاره کرد و توضیح داد: نبود بودجه کافی جهت اجرای پروژه ها، نیاز به جذب سرمایه گذار خارجی، عدم تمایل سرمایه گذاران به مشارکت به دلیل مواردی نظیر تحریم، مالیات های مضاعف، تغییرات زود هنگام مقررات ارزی، پولی و گمرکی، موانع نظام بانکی، محدودیت زمانی سرمایه‌گذاری خارجی در ایران و ... از چالش های موجود این حوزه در ایران است.

کریمی به ذکر اهداف مورد نظر در این حوزه پرداخت و تصریح کرد: توان عملیاتی با جذب سرمایه های بخش خصوصی باید افزایش یابد. کیفیت و بهره وری خدمات با استفاده از توان بخش خصوصی نیاز به ارتقا دارد همچنین باید شرایط لازم را برای پیوستن کشور ایران به بازارها و سازمان های جهانی فراهم کرد.

وی کلیات این پروژه را فراهم کردن شرایط جهت جذب سرمایه گذار به منظور احداث و بهره ‌برداری از واحدهای مدیریت پسماند در مبداء تولید و مقصد پردازش منطبق با تکنولوژی های روز دنیا دانست و گفت: انتظار می رود هیئت دولت از بودجه کشوری به بهبود شرایط سرمایه گذاری کمک مستقیم کند. به عنوان مثال کمک ۲۰ درصدی در ازای هر ۱۰۰ میلیارد سرمایه گذاری همچنین حمایت نظام بانکی و صندوق ملی محیط زیست در جهت تضمین سرمایه، سرمایه گذاران داخلی و خارجی لازم است.

این عضو کارگروه مدیریت پسماند کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست به چالش های مرتبط با سبک زندگی و محیط زیست پرداخت و اظهارکرد: نبود الگو و استراتژی اثربخش وعدم یکپارچگی فرهنگی و آموزشی در زمینه مدیریت پسماند در سطح ملی، عدم همکاری صدا و سیما به عنوان اصلی ترین رسانه ملی از حیث گستردگی طیف مخاطبان و سطح نفوذ، هزینه های بالای مرتبط بر مدیریت پسماند با توجه به عدم مشارکت مطلوب شهروندان، هزینه بالای تبلیغات و اطلاع رسانی عمومی از جمله چالش های این حوزه در ایران هستند.

کریمی به اهداف این حوزه اشاره کرد و توضیح داد: لازم است تا مشارکت شهروندان در فرآیند مدیریت پسماند افزایش و بالعکس میزان تولید پسماند از سوی شهروندان کاهش یابد همچنین افزایش میزان تفکیک پسماندها در مبدأ، کاهش هزینه های جمع آوری و انتقال پسماندها، رعایت بهداشت شهری و جلوگیری از آلودگی محیطی بصری از اهداف مهم و ضروری هستند که باید به آن ها توجه کرد.

وی در ادامه گفت: طراحی مناسب ترین الگوی تربیتی با هدف جلب مشارکت عمومی به منظور تغییر سبک زندگی شهروندان از کلیات این پروژه است.

این کارشناس مدیریت پسماند شهرداری تهران به شرح تکنولوژی و برنامه های لازم جهت اجرای این پروژه پرداخت و افزود: طراحی، برنامه ریزی و اجرای کمپین های آموزشی و فرهنگی، تولید محتوای آموزشی جهت به کارگیری و پخش در رسانه های ارتباط جمعی، استفاده گسترده از تبلیغات محیطی و ظرفیت رسانه های دیجیتال، معرفی کاراکترهای ویژه جهت ارتباط مؤثر با شهروندان، طرح موضوعات مدیریت پسماند در کتب درسی و... لازم است.

کریمی تصریح کرد: در این راستا انتظار می رود توجه ویژه به ماده ۶ قانون مدیریت پسماند و مشارکت سازمان صدا و سیما شود همچنین همکاری ارگان های متولی آموزش و فرهنگ سازی درکشور نظیر وزارتخانه های آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم و بهداشت به صورت یکپارچه با معرفی و اختصاص فضای مناسب و تولید برنامه های شاخص ، اثرگذار و مداومت دار جهت دستیابی به اهداف ، نتایج و شاخصه های مورد تاکید در حوزه پسماند علاوه براینکه انتظار می رود،‌ لازم و ضروری است.

وی به چالش های ناشی از آلودگی های بیمارستانی اشاره و عنوان کرد: آلودگی های بهداشتی و محیط زیستی ناشی از اختلاط با پسماندهای عادی و عدم بی خطرسازی این پسماندها و ایجاد مخاطره از حیث بهداشت و سلامت جهت تمامی افراد جامعه در صورت عدم مدیریت ایمن آن ها از مهم ترین چالش های آلودگی بیمارستانی است.

کریمی گفت: در این راستا لازم است تا بی خطر سازی در مبدأ تولید، حمل و نقل ایمن ، کاهش اثرات سوء ناشی از دفن، نظارت دقیق بر فرآیند تفکیک و جمع آوری ، دفع استاندارد در مقصد انجام گیرد.

این کارشناس تصریح کرد:‌ بهره گیری از ماشین آلات تخصصی و نوسازی شده متناسب با نوع پسماند و جمع آوری تحت سامانه های برخط هوشمند و دفع یا دفن بی خطر از کلیات پروژه مدیریت پسماندهای بیمارستانی محسوب می شود.

این عضو کارگروه مدیریت پسماند کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست با اشاره به اینکه لازم است تا از سامانه های پسماندسوز بیمارستانی و سلول دفن بهداشتی استفاده گردد،‌ توضیح داد: انتظار می رود سازمان حفاظت محیط زیست در تأیید و یا عدم تأیید بی خطر سازی پسماندهای بیمارستانی ملزم شود و مجوزهای لازم جهت استقرار سامانه های پسماند سوز توسط سازمان های ذیربط صادر شود. لازم است مراکز درمانی به انعقاد قرارداد با شهرداری تهران توسط وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی و پرداخت هزینه های جمع آوری، حمل و دفع مناسب این نوع پسماندها بر اساس تکنولوژی و استانداردهای روز دنیا ملزم شوند.

کریمی به چالش های استفاده از نیروهای اتباع بیگانه اشاره کرد و توضیح داد: متاسفانه عدم تمایل نیروی کار ایرانی به فعالیت در حوزه پسماند در شهر تهران، ایجاد مشکلات امنیتی، بهداشتی و فرهنگی ناشی از فعالیت اتباع بیگانه بدون مجوز سکونت و تردد در کشور از چالش های مهم کشور در این حوزه محسوب می شود.

وی به ذکر اهداف پروژه ساماندهی اتباع بیگانه پرداخت و افزود: این کار موجب حفظ امنیت و سلامت جامعه،‌ بهره گیری از نیروی کار دارای مجوز،‌ ساماندهی نیروی کار شاغل در حوزه پسماند، اشتغال زایی جهت نیروی کار ایرانی و تأمین شرایط مطلوب می شود.

این کارشناس مدیریت پسماند شهرداری تهران به کلیات این پروژه اشاره و عنوان کرد:‌ این کار شامل جلوگیری از فعالیت اتباع بیگانه بدون مجوز کار در ایران و برخورد سلبی با کلونی های غیر مجاز تشکیل شده در داخل و حومه شهر تهران، پیاده سازی تفکیک پسماند در مبداء با افزایش و بهبود زیر ساخت های اجرایی و تقویت مشارکت پذیری شهروندان، بازبینی و واقعی سازی آنالیز پیمان های جمع آوری پسماند می شود.

کریمی به انتظاراتی که از این پروژه می رود، ‌پرداخت و افزود:‌ تعیین تکلیف نحوه فعالیت اتباع بیگانه در شهر تهران توسط وزارت کشور و امور خارجه،‌ صدور مجوز فعالیت اتباع بیگانه در حوزه مدیریت پسماند بر اساس معرفی شهرداری تهران، برخورد جدی و بازدارنده با عاملان انتقال اتباع و مهاجران، جلوگیری از سکونت در مراکز غیر مجاز و فعالیت اتباع غیر ایرانی در بخش ها و شهرستان های مجاور و خارج از محدوده اختیارات شهرداری تهران به منظور جلوگیری از تشکیل کلونی و افزایش عوامل غیر مجاز در سطح شهر لازم وضروری است.

این عضو کارگروه مدیریت پسماند کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست به چالش های کودکان کار فعال در محیط اشاره و اظهارکرد: سوء استفاده عوامل و مراکز غیر مجاز در به کارگیری کودکان به عنوان نیروی کار ارزان با توجه به محدودیت های قانونی برخورد با کودک، نگاه اجتماعی به مسئله کار کودک در حوزه پسماند و ایجاد جریان های اجتماعی علیه شهرداری علیرغم عدم مسئولیت قانونی در این موضوع از مواردی است که باید هر چه زودتر ساماندهی شوند.

وی در ادامه گفت: عدم به کارگیری کودکان در مشاغل غیر متعارف، حفظ سلامت و بهداشت کودکان جامعه، جلوگیری از سوء استفاده پیمانکاران حوزه پسماند از کودکان، جلوگیری از فعالیت کودکان (صغر سنی) در بخش های مربوط به جمع آوری و تفکیک پسماند و برخورد با پیمانکاران متخلف در قالب جریمه، اخطار کتبی و در صورت تکرار فسخ قرارداد طبق ضوابط و مقررات، اجرای طرح تفکیک پسماند در مبداء با افزایش و بهبود زیر ساخت های اجرایی و تقویت مشارکت پذیری شهروندان از کلیات این پژوهش است.

کریمی در پایان تصریح کرد: در این حوزه نیز انتظار می رود سازمان بهزیستی کشور به مفاد ماده ۲ آئین نامه ساماندهی کودکان خیابانی مبنی بر شناسایی‌، جذب‌، پذیرش و توانمندسازی کودکان خیابانی در کلیه مراکز استان ها و در صورت صلاحدید کارگروه اجتماعی اهتمام ورزد همچنین نیروی انتظامی با توجه به تبصره ۱ ماده مذکور مبنی بر همکاری با سازمان بهزیستی در امر جذب در صورت در خطر بودن سلامت جسمانی و روانی‌کودک تلاش کند.