تغییرات جسمی و روانی، یکی از دلایل افزایش استرس و اضطراب در نوجوان است

هانیه زراعت کار، روانشناس بالینی، با بیان اینکه نوجوانی یکی از مهم‌ترین مراحلی است که در زندگی نوجوان اتفاق می‌افتد و مدیریت استرس در نوجوانان، مانع از بروز مشکل در روابط اجتماعی می‌شود، در گفت‌وگو با پانا گفت: «هیجان در نوجوانی حسی است که نسبت به دوره‌های کودکی بیشتر است و یکی از دلایل آن تغییرات هورمونی است و برخی از نوجوانان این دوره را سخت می‌پذیرند و برخی دیگر به طور منطقی با آن رفتار می‌کنند. دوره نوجوانی دوره ای است که از آن با عنوان دوره طوفان، فشار، دوره تغییرات خیلی شدید و سخت یاد می شود. از آنجا که هر تغییری حتی در زندگی ما افراد بزرگسال نیز استرس زاست، تغییرات در دوره نوجوانی نیز با اضطراب و استرس زیادی همراه است. تغییراتی که در جسم، بلوغ، مسائل فکری و جسمی، تغییرات روانی و خلق و خو و تغییراتی که در مغز نوجوان ایجاد می شود، نقش او را به عنوان یک فرزند، انسان و یک شهروند در جامعه مشخص می کند.»

وی با بیان اینکه آگاهی و شناخت والدین از دوره نوجوانی، در مدیریت استرس و اضطراب نوجوان در دوره بلوغ بسیار مؤثر است، گفت: «اولین و مهمترین عامل استرس و اضطراب شدید نوجوان در دوره بلوغ، به تغییرات شدید مغزی نوجوانان در این دوره مرتبط است. به طوری که حتی مدارهای مرتبط با استرس، که اصطلاحاتا HPA نام دارند، دچار تغییرات زیادی می شوند. در دوره نوجوانی تصمیمات ناگهانی توسط نوجوان زیاد گرفته می شود. تصمیماتی که به جای اینکه منطقی باشند، رنگ و بوی هیجانی و تکانشی دارند. این به خاطر تغییرات مغزی است که در مغز نوجوان اتفاق می افتد. در این دوران نواحی مرتبط با تصمیم های هیجانی و تغییرات مغزی بیشتر از نواحی منطقی یا تصمیمات بخردانه فعال هستند.»

زراعت‌کار یکی از شاخصه‌های دوره نوجوانی را تصمیم‌گیری ناگهانی، بدون فکر و تعلل برشمرد و خاطرنشان کرد: «در دوره نوجوانی سؤالات فلسفی و هویتی زیادی از سوی نوجوان مطرح می شود که از مهم ترین شاخصه های این دوران برشمرده می شود. پرسش هایی که مرتبط با هویت فردی نوجوان است و موضوعاتی را از قبیل رسالت خلقت و نقش نوجوان در جامعه، چگونگی شکوفایی استعداد و پیش بینی موقعیت های شغلی آینده آنان را شامل می شود که در دوره نوجوانی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. همه این عوامل بر استرس نوجوان اثرگذار هستند. این قبیل استرس ها در یک نوجوان سالم رخ می دهد‌ و استرسی که توسط نوجوان تجربه می شود، استرسی طبیعی است. اما گاهی اوقات استرسی که کودکان و نوجوانان تجربه می کنند، استرسی غیرطبیعی است که می تواند منجر به افت تحصیلی نوجوان شود. به عبارت دیگر، ذهن نوجوان به قدری درگیر مسائل خاص دوره نوجوانی می شود که تمرکز او را از بین می برد و منجر به افت تحصیلی وی می شود. اگر نوجوان مدت زمان زیادی را درگیر استرس غیرطبیعی باشد، این استرس به مرور تبدیل به اختلالات اضطرابی می شود و در صورتی که درمان نشود، این اختلال منجر به افسردگی نوجوان می شود.»

این روانشناس بالینی عنوان کرد: «جدا از بحث افسردگی‌هایی که به عنوان یک اختلال شناخته می‌شوند، اگر اختلال اضطرابی درمان نشود، می تواند منجر به یأس و ناامیدی شود و انگیزه نوجوان را برای درس خواندن کاهش دهد، به طوری که ما شاهد افت تحصیلی دانش آموزان باشیم. این نوع اضطراب، اضطرابی طبیعی نیست و افراد می بایست برای درمان، نزد متخصص روانشناسی بالینی و روانپزشک متخصص بروند.»

وی در خصوص عوامل افزایش استرس نوجوانان عنوان کرد: «گاهی مسائلی از قبیل کمال گرایی و انتظارتی دور از انتظار والدین از فرزندان، استرس نوجوانان را تشدید می کند و فشار زیادی برای درس خواندن به آنها وارد می کند. جدا از سخت‌گیری‌های والدین در بحث درس خواندن، کنترل‌گری زیاد والدین بر نوجوانان و تصمیم‌گیری والدین به جای فرزندانشان در موضوعات تحصیلی و شغلی منجر به افزایش و تشدید استرس نوجوانان می‌شود و حس بی کفایتی در امر تصمیم‌گیری را به آنها تزریق می کند. یکی از شکایت‌های رایج نوجوانان از والدین، ‌برخورد کودکانه والدین با آنهاست. به نوعی نوجوانان از برخورد کودک‌گونه والدین با آنها راضی نیستند و حس استقلال‌طلبی را به آنها تزریق نمی کنند. برخی از والدین، رفتار خود را با نوجوانان از مسیر کودکی تغییر نمی دهند و همان گونه که در کودکی با آنان رفتار می کردند، برخورد می کنند و این اشتباه بزرگی است. ما از سمت والدین در جلسات روان درمانی شاهد هستیم که والدین، این برخورد اشتباه را با نوجوان خود دارند و خودشان را با تغییرات نوجوانی منطبق نمی‌کنند. در این راستا آگاهی و شناخت والدین با تغییرات دوره نوجوانی بسیار راه‌گشاست.»

زراعت کار در سخنانش خطاب به والدین، بیان کرد: «نوجوانی، پلی از کودکی به بزرگسالی است و رفتار والدین نیز باید متناسب با این تغییرات، تغییر کند و همانند یک کودک با نوجوان خویش برخورد نکنند و به استقلال طلبی نوجوانان که یکی از ویژگی‌ های اصلی این دوران است، احترام بگذارند. نوجوانان در این سنین، به شدت استقلال طلب می شوند و تمایل به تصمیم گیری مستقل دارند. نوجوانان در سنین نوجوانی، گرایش زیادی به هم سن و سالان پیدا می کنند و این یک ویژگی طبیعی است که ما در دوران نوجوانی شاهد آن هستیم. علاوه بر این، تمایل نوجوانان در این سنین به پر کردن اوقات فراغت با هم سن سالان بیش از خانواده است. خانواده، در مدیریت استرس نوجوان نقش اساسی و مهمی دارد. این موارد از جمله ویژگی های خاص دوران نوجوانی محسوب می شوند که باید به عنوان یک والد، معلم و یا هر کسی که با نوجوان به هر نحوی ارتباط دارد، از آن آگاه باشیم.»

وی با اشاره به اینکه کنترل اضطراب یا کنترل استرس واژه صحیحی نیست، چون همه ما دچار استرس می شویم و نمی توانیم اضطراب را کنترل کنیم بلکه به جای کنترل باید آن را مدیریت کنیم، اذعان کرد: «هر چه قدر رابطه بین والدین و نوجوان، رابطه صمیمانه‌تری باشد و والدین بدون قضاوت و برچسب زدن به نوجوان، همدلانه آغوش خود را برای صحبت با آنان باز کنند، نوجوان احساس امنیت می کند. والدین برای نوجوان به عنوان یک پناهگاه و مأمن شناخته می شود و نقش مهمی در مدیریت استرس نوجوان ایفا خواهند کرد.»

این روانشناس بالینی در خصوص تأثیر آگاهی‌بخشی والدین درباره چگونگی کمک به نوجوان در دوران بلوغ گفت: «آگاهی بخشی درباره مسائل جسمی، تغییرات بلوغ و جنسی، از طریق والد هم جنس به شدت در این دوران توصیه می شود. این مسئله موجب شناخت بیشتر و مقابله آگاهانه نوجوان از تغییرات بلوغ، تغییرات جنسی و حتی روانی می شود. گوش فرا دادن والدین به سخنان نوجوانشان بدون قضاوت و بدون برچسب زدن از این طریق به کار بردن صفات منفی در وصف ویژگی های نوجوان، باعث صمیمیت بیشتر والد و نوجوان می شود. بازگویی عقاید و بینش های نوجوانان و بیان منطقی ناراحتی ها و افکارشان در جمع های خانوادگی بسیار مهم است و در مدیریت استرس آنان تأثیر بسزایی دارد. والدین می بایست ظرفیت خود را از شنیدن هیجانات و افکار بدون فیلتر و سانسور نوجوان بالا ببرند. رفتار والدین بایستی نیازهای نوجوانان را تأمین کند. احترام والدین به نوجوانان، عشق ورزی به نوجوان که از طریق احترام مستقیم بر حسب نوجوانان مختلف فرق دارد، موجب آمادگی نوجوان برای عبور از دوران پرخطر نوجوانی و ورود به دوران بزرگسالی می شود.»

وی در تکمیل صحبت هایش ادامه داد: «والدین باید با فرزندان خود مهربان باشند. به هیچ عنوان کودکان و نوجوانان خود را به خاطر عدم یادگیری سرزنش نکنند بلکه گفتگوی آزاد داشته باشند. درباره موضوعی که باعث استرس شده صحبت کنند با دلگرمی دادن به کودک و بدون واکنش منفی، نگرانی هایش را رفع کنند.»

زراعت کار درباره چگونگی مهارت اضطراب در دوره نوجوانی اظهار کرد: «باید بحران اضطراب را از طرق مختلفی مدیریت کرد. مدیریت بحران شامل کنترل اضطراب برای حل مشکل، بررسی مساله از ابعاد و زوایای مختلف و پیدا کردن راه حل مساله بدون اضطراب است. با استفاده از تفریحات سالم می توان انگیزه، شور و نشاط در دانش آموزان ایجاد کرد. همچنین داشتن رژیم غذایی سالم، فراهم کردن اردو، تشویق به انجام فعالیت های ورزشی از جمله تمرین های تنفسی، مدیتیشن، مطالعه و یادگیری در زمینه های مورد علاقه با کمک کارها و فعالیت های خلاقانه در کلاس که باعث می شود عزت نفس در بچه ها تقویت شود و تجربه شیرینی از کلاس به یادگار بماند. همچنین باعث کاهش اضطراب و استرس در بین دانش آموزان و از بین رفتن احساس شدید تنهایی در آنها شود.»

وی در ادامه کاهش استرس و افزایش انرژی نوجوانان تصریح کرد: «نوشتن و یاداشت کردن عواملی که باعث خشم و ناراحتی ما می‌شود در برگه و پاره کردن آن می‌تواند یکی از روش‌های موثر در تخلیه خشم و استرس باشد‌. قدم زدن و دویدن‌های روزانه باعث برطرف شدن تنش و اضطراب می‌شود. علاوه بر این موارد استحمام روزانه، ورزش کردن و تحرکات بدنی و جنب و جوش سبب کاهش ترشح هورمون اضطراب در بدن می‌شود. محبت کردن و عشق ورزیدن به خانواده، اقوام، دوست و همکار مهربان بودن با خود و دیگران دیگر راهکارهای کاهش اضطراب و افزایش انرژی است. دوست بودن و ارتباط گرفتن با طبیعت، گل و گیاه؛ گوش دادن به موسیقی آرام بخش و مورد علاقه، ماساژ بدن، خندیدن از ته دل، مراقبه و دعا و ورزش یوگا نیز از دیگر پیشنهادات برای کاهش استرس و اضطراب و افزایش انرژی است.»

زراعت کار در آخر خطاب به نوجوانان با استرس بالا تاکید کرد: «همانقدر که به دست آوردهای زندگی اهمیت می دهیم، باید برای ذهن و جسم خودمان هم ارزش قائل شویم. در هر صورت همه این دستآوردها به کمک ذهن و بدن ما حاصل شده است. وجود شما از دستآوردهایتان فراتر است و شما با آنها توصیف نمی شوید. به هم ریختگی ذهنی بیش از حد می تواند تأثیر منفی بر زندگی شما به شکل اضطراب، اختلال خواب و احساس غرق شدن داشته باشد. استفاده از تکنیک های موجود در این صفحه به شما کمک می کند تا ذهن و زندگی خود را از نگرانی ها و افکار غیرضروری و ناخواسته خالی کنید، کاهش استرس را تجربه کنید و حس آرامش روانی را بازیابی کنید.»

دانش آموز خبرنگار: عطیه چوپانی