چطور بفهمیم رشد کودکمان مناسب نیست

به گزارش نمناک، همه ما دوران کودکی را دوره رشد و نمو می‌دانیم اما نرسیدن به نقاط عطف خاصی در بازه زمانی معین چیزی نیست که به عنوان تأخیر رشد کودکان در نظر گرفته شود. رشد آینده کودک در سه سال اول زندگی شکل می‌گیرد و تأخیر در رشد می‌تواند به معنای عقب ماندن از همسالان و عملکرد ضعیف در زمینه‌های اجتماعی و تحصیلی باشد. در صورتی که کودک از نظر رشد اجتماعی و مهارت‌های حرکتی از همسالان خود عقب باشد، می‌توان آن را به عنوان یک نشانه در نظر گرفت. برای والدین ناراحت‌کننده است که کودکشان در یادگیری چیزهای جدید، هماهنگی کارها و تعامل با همسالان خود مشکل داشته باشد به همین دلیل آگاهی از مشکلات متداول رشد و چگونگی بروز آنها در کودکان اهمیت زیادی دارد.

احتمال بروز تاخیر در رشد کودکان به عوامل زیر بستگی دارد.

اختلالات ژنتیکی و کروموزومی مانند سندرم داون

قرار گرفتن در معرض آلاینده های محیطی و عوامل سمی تهدید کننده

سوءتغذیه یا نداشتن رژیم غذایی مناسب

عفونت‌ها

عدم رعایت بهداشت، مراقبت و تولد زودرس

همه عوامل فوق تأثیر زیادی بر تأخیر رشد کودکان دارند. زندگی سالم، ورزش و مراقبت از خود می تواند احتمال زایمان سالم را بالا ببرد و عوامل خطر بروز تاخیرهای مختلف رشد را کاهش دهد.

تأخیر در رشد نیز امری موقتی است، در حالی که ناتوانی در رشد دائمی است. تاخیر در رشد را می توان با داروها، روش های درمانی مناسب، آموزش کودکان و درمان های زودهنگام رفع کرد. از طرف دیگر، ناتوانی در رشد قابل درمان نیست و ممکن است کودک در طول زندگی خود به آموزش خاصی نیاز داشته باشد. ناتوانی در رشد می تواند به دلیل اختلالات ژنتیکی، مصرف بیش از حد داروهای خاص، آسیب مغزی و عوارض بارداری ایجاد شود. به همین دلیل مراقبت از نظر عاطفی و جسمی، قبل از بارداری یا زایمان ضروری است.

تاخیر رشد در کودکان چگونه است

مهارت های شناختی، عاطفی و حرکتی جز تاخیرات رشد هستند و براساس رویدادهای خاصی مانند لبخند زدن، برداشتن اولین قدم و شناسایی برخی الگوهای رفتاری در کودکان با توجه به گروه های سنی آنها طبقه بندی می شود. این کودکان رشد می کنند اما به دلیل وجود برخی علائم مشخص می توان پی به تاخیر رشد و عدم سلامت کلی در آنها برد.

وجود تاخیرات رشد در کودکان با بررسی موارد زیر قابل تشخیص است.

به کار بردن کلمات و حرکات خاص برای شناسایی والدین

ابراز علاقه نسبت به دوستان و مراقبان

توانایی نشستن بدون تکیه دادن

بالا رفتن از پله ها بدون کمک

خط خطی کردن با مداد ، مداد رنگی و خودکارها

دانستن نحوه استفاده از اشیا روزمره مانند قاشق، چنگال و مسواک

درک کلمات، پاسخگویی و گفتن نه

ابراز احساسات واضح مانند شادی، عصبانیت و ناامیدی از طریق حالت چهره و صداها

علل انواع تاخیر رشد در کودک و علائم و درمان هر یک

اشکال دیگر تاخیر رشد در کودکان شامل تاخیر در رشد بینایی، زبان و گفتار، مهارت حرکتی، رشد اجتماعی و عاطفی و رشد شناختی است.

تأخیر در رشد بینایی

یکی از نشانه های تاخیر رشد در شش ماه اول نوزادان تاری دید است. اگر کودک در هماهنگی حرکت عضله چشم در هر دو چشم خود مشکل دارد، پس از دو ماه حرکات دستان خود را با چشم هایش دنبال نمی‌کند یا پس از شش ماه همچنان تاری دید را تجربه می کند جای نگرانی وجود دارد.

دلایل عمده تأخیر رشد بینایی کودکان عبارتند از:

عیوب انکساری مانند نزدیک بینی و دور بینی

آمبلیوپی یا سندرم تنبلی چشم که شامل ضعف بینایی در یک چشم است

آب مروارید بچگانه که چشم کودک را تار می کند

بیماری چشم "رتینوپاتی زودرس"

دو بینی

درمان تأخیر در رشد بینایی

درمان های موثر برای تاخیر در رشد بینایی فوق عبارتند از:

لنز / عینک

جراحی

استفاده از وصله های چشم

علائم هشدار دهنده

تاخیر در رشد بینایی کودکان چندین نشانه دارد. اگر کودک با هر یک از مشکلات زیر روبرو شد، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

تاری دید (بعد از شش ماه)

عدم توانایی در دنبال کردن اجسام متحرک

حرکت عضله غیر هماهنگ چشم

حرکت مکرر چشم

فرو رفتگی و بیرون زدگی چشم (فراتر از بازه زمانی شش ماهه)

ندیدن اشیا دور یا نزدیک (فاصله یک فوت تا شش فوت)

تأخیر در رشد زبان و گفتار

کودکان زمانی تأخیر در رشد زبان را تجربه می کنند که قادر به بیان کلمات مفهومی نیستند، در حالی که تاخیر رشد گفتار، تلفظ را به تأخیر می اندازد. تأخیر در گفتار از مشکلات مربوط به صدا در کودکان است که وقتی با تاخیر در رشد زبان (عضو زبان ) او همراه شود منجر به عدم رشد کلامی خواهد شد.

علل تأخیر در رشد زبان و گفتار

تاخیر در رشد زبان و گفتار دلایل مختلفی دارد و نداشتن شنوایی می تواند دلیل اصلی این امر باشد چرا که کودک در وهله اول نتوانسته کلمات را بشنود. از دلایل دیگر تاخیر در رشد زبان می توان به موارد زیر اشاره کرد.

عدم قرار گرفتن در معرض یک محیط گفتاری، از این رو یادگیری زبان / گفتار وجود ندارد

تولد زودرس

ناتوانی ذهنی (مربوط به سندرم داون، سندرم ایکس شکننده، نقایص ژنتیکی و سندرم جنینی الکل)

آسیب مغزی یا ضربه روحی (اوتیسم)

آپراکسی گفتار ( اختلالی است که کودک در تعیین توالی و اجرای حرکات گفتاری مشکل دارد)

لالی انتخابی(کودک به سادگی در همه شرایط صحبت نمی کند)

درمان تأخیر در رشد زبان و گفتار

گزینه های درمانی موثر در تأخیر رشد گفتاری و زبانی شامل ارجاع کودک به یک متخصص کاردرمانی، مددکار اجتماعی، آسیب شناس گفتار و زبان یا شنوایی سنجی است.

گزینه های درمانی موثر در تأخیر رشد زبان و گفتار کودکان نیز به شرح زیر است.

صحبت با جنین قبل از تولد

پاسخ دادن به نیازهای کودک

خواندن کتاب و قصه گفتن با صدای بلند

توصیف عملی کارهای کودک در طول روز

استفاده از حرکات هنگام صحبت با کودک

انجام بازی های گفتاری

علائم هشدار دهنده

با بررسی موارد زیر از تاخیر رشد زبان و گفتار کودکان خود مطمئن شوید:

بعد از یک بازه زمانی خاص قادر به گفتن "مادر" و "بابا" نیست

به صداها پاسخ نمی دهد یا واکنشی در برابر صدا زدن نام او نشان نمی دهد

متوجه دستورالعمل های ساده نمی شود

نمی تواند اعضای مختلف بدن را با نامگذاری شناسایی کند

دایره واژگان گسترده ای ندارند

حرکات را بر گفتار ترجیح می دهد

در گفتن جملات ۲-۳کلمه ایی، ناتوان است

تاخیر در رشد مهارت حرکتی

تاخیر در رشد مهارت حرکتی کودکان با مهارت حرکتی ظریف مانند راه رفتن، خزیدن، برداشتن قاشق یا نوشیدن یک لیوان آب مرتبط است. هنگامی که کودک تاخیر رشد مهارت حرکتی را تجربه می کند، در هماهنگی حرکات خاص، برداشتن مداد رنگی، طراحی نقاشی، راه رفتن، دویدن و سایر فعالیت های بدنی که به هماهنگی مغز و دست نیاز است مشکل دارد.

علل تاخیر در رشد مهارت حرکتی

دلایل احتمالی تاخیر حرکتی رشد در کودکان عبارتند از:

تولد زودرس

آسیب مغزی

فلج مغزی

آتاکسی (شرایطی که باعث ایجاد نقص در هماهنگی عضلات می شود)

میوپاتی

مشکلات بینایی

اسپینا بیفیدا (یک بیماری ژنتیکی است که باعث فلج نسبی / کامل ناحیه نخاع بدن می‌شود)

از آن سو درمان تاخیر رشد مهارت های حرکتی شامل ترکیب برنامه های طولانی مدت ورزشی است که توسط پزشک تعیین می‌شود. این درمان‌ها به اختلال عملکرد حسی و رشد مهارت های حرکتی از طریق کار درمانی کمک می‌کند.

در صورت مشاهده هر گونه علائم هشدار دهنده در مهارت های حرکتی کودک ، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

عدم توانایی در برداشتن و گرفتن اشیا

عدم کنترل سر و گردن

عدم توانایی در بردن اشیا به دهان

تاخیر در غلتیدن ، نشستن یا راه رفتن

سفتی عضلات

مشکل در بلع

کلافگی

اسپاسم عضلات

تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی

تأخیرهای رشد اجتماعی و عاطفی بر نحوه درک کودک از جهان تأثیر می گذارد و زمانی که این کودکان در معرض محرک های محیطی قرار می گیرند متفاوت از کودکان دیگر عمل می کنند. این تأخیرها می تواند توانایی کودک در یادگیری ، برقراری ارتباط و تعامل با دیگر کودکان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهد.

علل تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی

شایع ترین علل تاخیر رشد اجتماعی و عاطفی در کودکان عبارتند از:

کودک آزاری یا ضربه روحی

آسیب مغزی

ناتوانی در یادگیری مانند بد خوانی، نوشتار پریشی و دیسکلکولیا

از دست دادن شنوایی به دلیل اختلالات ژنتیکی و عفونت ها

اختلال در مهارت های ارتباطی و تعاملی مربوط به اختلالات طیف اوتیسم

درمان تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی

مشاوره با یک متخصص گفتار درمانی، به رفع این مشکل کودکان کمک می کند. روش های درمانی شامل گفتگو با کودک، کمک به او در درک نشانه های اجتماعی و عاطفی و مصرف برخی داروهای تجویز شده برای مقابله با مشکلات عاطفی و رفتاری مانند اضطراب، افسردگی، تغییرات خلقی و عصبانیت های ناگهانی است.

عدم توانایی در برقراری ارتباط چشمی

نداشتن انگیزه و علاقه در برقراری ارتباطات

لکنت زبان ، مشکل در بیان توالی کلمات

گریه زیاد و عدم تحمل در دوری از والدین

نشان ندادن احساسات و پاسخ ندادن به غریبه ها

عدم علاقه به بازی با کودکان دیگر

تأخیر رشد شناختی

کودکانی که دچار تاخیر رشد شناختی هستند دچار اختلال در توانایی یادگیری و مشکل در رشد شناختی می باشند. از مسائل مربوط به تأخیر رشد شناختی چنانچه پیش از این هم اشاره شد، می توان دشواری در برقراری ارتباط، عدم توانایی تعامل با دیگران و مشکلات مرتبط با بازی را نام برد.

علل تأخیر رشد شناختی

شایعترین علل تاخیر رشد شناختی عبارتند از:

اختلالات یادگیری مختلف مثل: خواندن، نوشتن و سایر مهارتهای یادگیری

مسمومیت

قرار گرفتن در معرض الکل یا سموم مضر قبل یا بعد از تولد

سندرم داون

اختلالات طیف اوتیسم

عوارض بیماری

سایر علل ناشناخته

درمان تأخیر رشد شناختی

اگر فکر می کنید فرزندتان مشکلی دارد با یک پزشک و متخصص مشورت کنید. روش های معمول درمان عبارتند از:

آموزش ویژه به کودکان

مصرف داروهای تجویز شده که می تواند به مشکلات رفتاری ، تغییرات خلقی و کوتاه کمک کند

علائم هشدار دهنده

علائم هشدار دهنده تاخیر رشد شناختی در کودکان عبارتند از:

ناتوانی در رسم یک دایره یا اشکال ساده

عدم درک دستورالعمل های ساده

لذت نبردن از بازی با اسباب بازی ها یا کودکان دیگر

توجه نداشتن به تصاویر یا اشیا معمول خانه

تقلید نکردن از حرکات یا کلمات دیگران

عدم تمرکز بیش از ۵ دقیقه روی یک فعالیت در ۵ سالگی

تشخیص تأخیر رشد شناختی

برای درمان کودکانی که دچار تاخیرات رشد هستند اولین گام تشخیص صحیح بیماری است. به همین دلیل برای تشخیص تاخیرات رشد، غربالگری و ارزیابی رشد صورت می گیرد. متخصصان و کاردرمانگرها طیف وسیعی از مهارت های کودک از جمله مهارت شناختی، حرکتی، اجتماعی و عاطفی و زبان و گفتار را ارزیابی می کنند. پزشک ممکن است برای ارزیابی یا تشخیص علائم تاخیر رشد، نحوه صحبت، حرکت، یادگیری و رفتار کودک را بررسی کند.

کودکانی که تاخیر رشد دارند معمولاً در محیط کلاس و فعالیت های سریع از همسالان خود عقب می مانند و در برقراری ارتباط با سایر کودکان و یادگیری مهارت های جدید با مشکل روبرو می شوند.

همان طور که از نامشان مشخص است تأخیرهای رشد دائمی نیستند و در دوره خاصی بروز می یابند. با روشهای درمانی صحیح، تأخیر در رشد کودک بسیار کاهش می یابد. به خاطر داشته باشید که هر کودک با سرعت متفاوتی رشد می کند، از این رو مهارت و میزان رشد در همه این زمینه ها متفاوت است.

هر زمان با مشاهده علائم هشدار دهنده تاخیر رشد و رفتار غیر عادی برخلاف آنچه از سن او انتظار می رود باید کودک را نزد پزشک ببرید. برای از بین بردن احتمال تاخیر رشد قبل از تولد نوزاد می توانید با مراقبت از خود و داشتن رژیم غذایی حاوی ویتامین ها، مواد معدنی و غذاهای مغذی عوامل خطر را کاهش دهید.