گرافیک برای فلسطین؛ «حنظله» پسربچه‌ای که نماد مقاومت فلسطین شد

«حنظله» یک شخصیت کارتونی است که توسط ناجی العلی هنرمند طراح و کاریکاتوریست فلسطینی خلق شده است و نماد مصور مردم فلسطین و نشانگر سرنوشت تلخ و اندوهبار آوارگان فلسطینی است.

او یک کودک ۱۰ ساله فلسطینی است که نخستین بار در سال ۱۹۶۹ در روزنامه کویتی السیاسة به تصویر کشیده‌ شد. ناجی العلی از سال ۱۹۷۳ به این سو حنظله را همواره پشت به بیننده و با دستان قلاب شده در پشت ترسیم کرده‌است. خیلی ها معتقدند که «حنظله» خود ناجی العلی است؛ زمانی که مجبور به ترک فلسطین شد و ده‌ساله ماندن حنظله ناشی از آن است که جز در سرزمین خودش نمی‌تواند رشد کند. حنظله همیشه پیراهن ژنده و پابرهنه است و در کاریکاتورهای تازه‌تر گاه در حال سنگ‌پرانی یا شعارنویسی است.

ناجی العلی در سال ۱۹۳۶ در دهکده فلسطینی الشجره متولد شد. بعد از تخریب این دهکده در سال ۱۹۴۸ توسط اسرائیلی ها، ناجی به همراه خانواده اش به اردوگاه عین الهلوای لبنان رانده شد. او را می توان محبوب ترین کاریکاتوریست جهان عرب دانست. وی طی سال‌های 1960 -1961 به همراه چند تن از دوستانش در جنبش ملّيّون عربستان نشریه‌ای سیاسی به نام الصرخه ( فریاد) را به شکل دستنویس منتشر کرد و سپس در سال 1960 به مدت یک سال وارد آکادمی طراحی لبنان شد اما به دلیل تحت تعقیب بودن از سوی پلیس لبنان، دوره‌ تحصیلی او ناتمام ماند و باقیمانده‌ سال تحصیلی‌اش را در زندانهای پادگانهای لبنان بازداشت بود.

پس از آزادی از زندانهای لبنان روانه شهر صور شد و 3 سال در مدرسه الجعفريّه، متعلق به شیعیان این کشور با«امام موسی صدر» همکاری کرد و در این مدرسه به تدریس پرداخت. سپس در سال 1963 به کویت رفت و در مجله «الطلیعه» این کشور تحت عناوین طراح و خبرنگار و با هدف جمع‌آوری پول برای تحصیل هنر در قاهره یا ایتالیا مشغول به کار شد. تا پایان سال 1975 در روزنامه «السیاست» کویت کار کرد و در این سالها شخصیت معروف حنظله را در طرحهایش آفرید و ریاست انجمن کاریکاتوریست‌های عرب را نیز در سال 1979 به دست آورد.

طرحهای ناجی العلی در دهها نمایشگاه در جهان عرب و کشورهای جهان به نمایش درآمد. 3 کتاب از گزیده طرحهایش طی سال‌های 1976، 1983 و 1985 منتشر شد. ناجی آماده انتشار چاپ کتاب چهارم بود که مهلت نیافت.

وی در طول زندگی اش بیش از 40 هزار کاریکاتور منتشر کرد و دو سال پیاپی (1979 و 1980) برنده‌ی جایزه نخست نمایشگاه هنرمندان عرب شد. روزنامه‌ی «آساهی» ژاپن، وی را از میان 10 کاریکاتوریست برجسته‌ی جهان به عنوان نفر اول برگزید.

مجله تایمز در توصیف ناجی العلی نوشت: او مردی است که با استخوان‌های انسان نقاشی می کند. و روزنامه ژاپنی آساهی نوشت: ناجی العلی، با اسید فسفریک نقش می‌زند.

ناجی العلی به خاطر آثارش بسیار محبوب بود و البته بسیاری را هم خشمگین کرده بود و از همین رو خودش و خانواده‌اش بارها به مرگ تهدید شده بودند. در ۲۲ جولای ۱۹۸۷ هنگامی که او به سمت دفتر روزنامه «القبس» در لندن در حرکت بود، با شلیک گلوله از سوی صهیونیست‌ها به شقیقه راستش ترور شد و سرانجام در ۲۹ آگوست، پس از یک ماه کُما در بیمارستان، دیده از جهان فرو بست.

شهید آوینی درباره ناجی العلی می‌نویسد: «صاحبان اصلی فلسطین مردمی هستند که همواره در آنجا زیسته اند. چگونه می‌توان هویت فلسطین را تغییر داد؟ اشغال فلسطین واقعه ای مربوط به هزاره های دور نیست که کسی آن را به یاد نیاورد؛ همه به یاد دارند که این قوم پلید (رژیم صهیونیستی) چگونه با حمایت سیاسی و تسلیحاتی امپریالیست های تجاوزگر، سرزمین فلسطین را از صاحبان اصلی آن غصب کرده‌اند. چگونه می‌توان فراموش کرد؟»

هنرمندان فلسطینی اگر چه بیش تر درد غربت داشته اند اما نشانه هایی از دستیابی به این خودآگاهی تاریخی در میان آنان جلوه کرده است. ناجی العلی کاریکاتوریست شهید فلسطینی که اکنون شهرت جهانی دارد نیز هشت ساله بود که بعد از اشغال روستای شجره در منطقه الجلیل توسط صهیونیست های تحت الحمایت انگلیس و قدرت‌های بزرگ دیگر، ناچار شد که همراه با پدر و مادر و دیگر هموطنانش به لبنان کوچ کند. او هرگز فلسطین و وظیفه ی خود را در دفاع ازفلسطین از یاد نبرد.

در آثار ناجی العلی این پسر فلسطینی همواره حضور دارد؛ حنظله به معنای میوه‌ تلخ است، میوه‌ تلخی که اجازه نمی دهد زیتون ها و انگورهای سرزمین غصب شده فلسطین در کام غاصبانش شیرین باشد.

حضور حنظله در کاریکاتورهای ناجی العلی یک حضور سمبلیک است. حنظله مظهر یک حضور سمبلیک است، شاهد همه مصایبی که بر ملت او می رود. حنظله در تمامی کارهای ناجی العلی ثابت و استوار است یعنی که فلسطین باید در برابر همه دگرگونی‌های سازشکارانه جهان عرب در قبال مساله اشغال فلسطین ثابت و استوار بماند.

ناجی العلی در ۲۹ آگوست ۱۹۸۷در حالی که در مسیر رسیدن به محل کارش در دفتر روزنامه «القبس»کویت در لندن بود، از جانب موساد ترور و در نهایت به شهادت رسید. ناجی العلی ترور شد اما حنظله نه بزرگ شد و نه ترور، بلکه به حیاتش به عنوان کاراکتری علیه ستم ادامه می‌دهد. وقتی که حنظله احساس می کند که آرمان های فلسطین به دفاع نیاز دارد، روی دیوارها شعار می نویسد، سنگ پرتاب می‌کند، پرچم پیروزی فلسطین را به دست می گیرد و گاه به آغوش مادر فلسطین پناه می‌برد.