بیکاری کم شده است؟

ازآنجاکه نرخ بیکاری یکی از شاخص‌های سنجش وضعیت اقتصادی است، برخی مدعی هستند این روند به‌دلیل بهبود وضعیت اشتغال است. اما بررسی دقیق‌تر آمارها نشان می‌دهد در طول سال ۱۴۰۰ تنها حدود ۳۹هزار نفر به تعداد شاغلان افزوده شده است و کاهش بیکاران بیشتر از آنکه ناشی از اشتغال بیشتر باشد، نتیجه کاهش میزان مشارکت اقتصادی است. مرکز آمار ایران در گزارشی از وضعیت نیروی کار در زمستان سال ۱۴۰۰، نرخ بیکاری این دوره زمانی را ۴/ ۹‌درصد اعلام کرد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳/ ۰‌درصد کاهش یافته است. از سوی دیگر آمارها حاکی از آن است که در حالی که جمعیت در سن کار کشور نسبت به سال گذشته افزایش یافته است، جمعیت فعال با کاهش روبه‌رو بوده و در نتیجه نرخ مشارکت اقتصادی با کاهشی نیم‌درصدی از ۹/ ۴۰‌درصد در زمستان ۹۹ به ۴/ ۴۰‌درصد در زمستان ۱۴۰۰ رسیده است. جزئیات ذکر شده در گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد سهم فارغ‌‌‌التحصیلان آموزش عالی از جمعیت بیکار کشور ۷/ ۰‌درصد کاهش یافته و به ۱/ ۳۸‌درصد رسیده است. با تفکیک نیروی کار بر اساس جنسیت می‌توان دریافت مشارکت اقتصادی زنان و مردان هریک به میزان ۵/ ۰‌درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است. تصویر کلی این گزارش از رشد ضعیف اشتغال حکایت دارد؛ به طوری که از زمستان ۹۹ تا زمستان ۱۴۰۰ تنها حدود ۳۹هزار نفر به تعداد شاغلان افزوده شود.

تصویر اشتغال زمستان

مرکز آمار ایران در گزارشی تصویر اشتغال در زمستان ۱۴۰۰ را ترسیم کرد. اشتغال و بیکاری، از جمله موضوعات اساسی اقتصاد هر کشوری است، به گونه‌‌‌ای که افزایش اشتغال و کاهش بیکاری، به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی جوامع تلقی می‌شود. نرخ بیکاری یکی از شاخص‌هایی است که برای ارزیابی شرایط اقتصادی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. طرح آمارگیری نیروی کار اولین بار در سال ۱۳۸۴ آغاز شد و از آن زمان تاکنون در ماه میان هر فصل اجرا شده است. هدف این طرح شناخت ساختار و وضعیت جاری نیروی کار و تغییرات آن است. جامعه تحت پوشش طرح آمارگیری نیروی کار مجموعه افرادی است که طبق تعریف، عضو خانوارهای معمولی ساکن یا گروهی در نقاط شهری یا روستایی کشور هستند. به همین دلیل این طرح اعضای خانوارهای معمولی غیر‌ساکن و اعضای خانوارهای موسسه‌ای را پوشش نمی‌‌‌دهد. در ابتدای امر باید به تعریف فرد بیکار و شاغل بپردازیم. برای این کار نیازمند آنیم تا معنای هفته مرجع را بدانیم. براین اساس زمان آماری برای تعیین وضع فعالیت، دومین و سومین هفته تقویمی (شنبه تا جمعه) ماه میانی هر فصل است که هفته مرجع نامیده می‌شود.

طبق گزارش مرکز آمار، افراد ۱۵ ساله و بیشتر که در طول هفته مرجع، طبق تعریف کار، حداقل یک ساعت کار کرده یا بنا به دلایلی به طور موقت کارشان را ترک کرده باشند، افرادی که بدون دریافت مزد برای یکی از اعضای خانوار خود که با وی نسبت خویشاوندی دارند، کار می‌کنند (کارکنان فامیلی بدون مزد)؛ کارآموزانی که در دوره کارآموزی فعالیتی در ارتباط با فعالیت موسسه محل کارآموزی انجام می‌دهند، یعنی به طور مستقیم در تولید کالا یا ارائه خدمات سهیم هستند؛ محصلانی که در هفته مرجع مطابق تعریف، کار کرده‌‌‌اند و تمام افرادی که در نیروهای مسلح به صورت کادر دائم یا موقت خدمت می‌کنند، اعم از پرسنل کادر، درجه‌داران و سربازان وظیفه نیروهای نظامی و انتظامی، ازجمله گروه‌‌‌های افراد شاغل محسوب می‌‌‌شوند. از طرفی، افراد ۱۵ ساله و بیشتر که سه ضابطه را به طور همزمان دارا باشند بیکار محسوب می‌‌‌شوند. اول از همه در هفته مرجع فاقد کار باشند، یعنی دارای اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالی نباشند؛ دوم، در هفته مرجع و سه هفته قبل از آن جویای کار باشند، به معنای دقیق‌‌‌تر اقدامات مشخصی را به منظور جست‌وجوی اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالی به عمل آورده باشند؛ و در نهایت در هفته مرجع یا هفته بعد از آن برای اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالی، آماده برای کار باشند. افرادی که به دلیل آغاز به کار در آینده یا انتظار بازگشت به شغل قبلی جویای کار نبوده، ولی فاقد کار و آماده برای کار بوده‌‌‌اند، نیز بیکار محسوب می‌‌‌شوند.

اطلاعات و آمار موجود در آخرین گزارش اشتغال مرکز آمار ایران نشان می‌دهد جمعیت ۱۵ سال به بالای کشور در زمستان ۱۴۰۰ به بیش از ۶۳‌میلیون ۳۳۴‌هزار نفر رسیده است که از این میزان بیش از ۶/ ۵۹‌درصد آنها، معادل ۳۷‌میلیون و ۷۵۰‌هزار نفر جمعیت غیرفعال کشور را تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر جمعیت فعال کشور جمعیتی معادل ۲۵‌میلیون و ۵۸۲‌هزار نفر را تشکیل می‎دهند تا نرخ مشارکت اقتصادی در زمستان ۱۴۰۰ به ۴/ ۴۰‌درصد برسد. این رقم در مدت مشابه پارسال ۹/ ۴۰‌درصد بوده است که از کاهش ۵/ ۰‌درصدی مشارکت نیروی کار حکایت دارد. نکته قابل‌توجه دیگر در این آمارها رشد ضعیف اشتغال است، به طوری که از زمستان ۹۹ تا زمستان ۱۴۰۰ تنها۳۹‌هزار شغل اضافه شده است.

بیکاری جوانان در زمستان ۱۴۰۰

بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که ۴/ ۹‌درصد از جمعیت فعال، بیکار بوده‌‌‌اند. بر اساس این نتایج، نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل ۳/ ۰‌درصد کاهش داشته است. از سوی دیگر بررسی نرخ بیکاری جوانان ۲۴-۱۵ ساله حاکی از آن است که ۱/ ۲۳‌درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌‌‌اند. این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری جوانان ۲۴-۱۵ ساله کل کشور نشان می‌دهد که این شاخص نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۵/ ۰‌درصد کاهش یافته است. با نگاهی به نرخ بیکاری گروه سنی ۳۵ - ۱۸ ساله می‌توان دریافت که ۶/ ۱۶‌درصد از جمعیت فعال ۳۵-۱۸ ساله بیکار بوده‌‌‌اند. این شاخص در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری گروه سنی ۳۵-۱۸ ساله نشان می‌دهد که این شاخص نیز نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۲/ ۰‌درصد کاهش پیدا کرده است.

بیکاری فارغ‌‌‌التحصیلان

در میان گروه‌‌‌های مختلف سنی، جنسیتی و تحصیلی نیروی‌‌‌کار، اشتغال فارغ‌‌‌التحصیلان همیشه مورد توجه بوده‌‌‌ است. بررسی نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ‌التحصیل آموزش عالی، نشان می‌دهد ۰/ ۱۳‌درصد از جمعیت فعال فارغ‌التحصیل آموزش عالی بیکار بوده‌‌‌اند. این نرخ در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط روستایی نسبت به نقاط شهری بیشتر بوده است. بررسی روند تغییرات این نرخ حاکی از کاهش ۱/ ۱‌درصدی در زمستان ۱۴۰۰ نسبت به فصل مشابه سال قبل است. در زمستان ۱۴۰۰ سه جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران ۱/ ۳۸‌درصد بوده است. بررسی تغییرات این شاخص نشان می‌دهد که سهم جمعیت مذکور نسبت به فصل مشابه سال قبل ۷/ ۰‌درصد کاهش داشته است. در زمستان ۱۴۰۰ سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان ۶/ ۲۶‌درصد بوده است. با بررسی تغییرات این شاخص می‎توان دریافت که سهم این جمعیت نسبت به فصل مشابه سال قبل ۳/ ۱‌درصد افزایش یافته است.

سهم فعالیت‌های اقتصادی از اشتغال

بررسی اشتغال در بخش‌‌‌های عمده فعالیت اقتصادی نشان می‌دهد که بخش خدمات با ۹/ ۵۱‌درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در رتبه‌‌‌های بعدی، بخش‌‌‌های صنعت با ۶/ ۳۳ و کشاورزی با ۵/ ۱۴‌درصد قرار دارند. سهم شاغلان بخش کشاورزی در زمستان ۱۴۰۰ نسبت به فصل مشابه سال قبل ۳/ ۱‌درصد و سهم شاغلان بخش صنعت ۲/ ۰‌درصد کاهش و سهم شاغلان بخش خدمات ۵/ ۱‌درصد افزایش یافته است.