جعفر قادری*
زیست‌بوم دانش‌بنیان‌ها
رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۱۴۰۱ را به‌عنوان سال «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری کردند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام نوروز امسال فرمودند: «اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید می‌شود؛ بهره‌وری را افزایش می‌دهد که امروز یکی از مشکلات ما کاهش بهره‌وری است؛ کیفیت محصول را افزایش می‌دهد، بهبود می‌بخشد و محصولات را رقابت‌پذیر می‌کند؛ یعنی در بازارهای جهانی، ما می‌توانیم از این محصولات به‌عنوان محصولات رقابت‌پذیر استفاده کنیم.» نگاهی به مجموع رهنمودهای سال‌های گذشته مقام معظم رهبری حاکی از آن است که ایشان در بیش از یک دهه گذشته بر تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و تکمیل چارچوب‌های این اقتصاد تأکید داشته‌اند.
شرکت‌های دانش‌بنیان از سازوکارهای سنتی و قدیمی فراتر رفته و با اتکا بر نیروهای نوآور، مبتکر و خلاق، روش‌هایی را ابداع می‌کنند که از کمترین امکانات، بیشترین برداشت و آورده به دست آید. در حال حاضر کشورهایی می‌توانند حرفی برای گفتن در عرصه‌های جهانی داشته باشند که از تولید مواد اولیه و خام فروشی فراتر بروند و به سمت تولید کالاها با فناوری پیشرفته حرکت کنند؛ محصولاتی که مجال تولید آن‌ها در همه کشورها وجود ندارد. جمهوری اسلامی نیز چاره‌ای جز حرکت به سمت تولید کالاهای دانش‌بنیان ندارد و این اتفاق باید به‌صورت یک کار ویژه اساسی و ملی روی میز همه مدیران کشور قرار گیرد.
درباره ارزش‌افزوده دانش‌بنیان‌ها مثال‌های فراوانی وجود دارد که یک نمونه آن به واکسن کرونا بازمی‌گردد. یک ویال واکسن کرونا حدود ۲۰ دلار قیمت دارد که چند ویال از آن با قیمت یک بشکه نفت خام برابر است. برخی از محصولات دانش‌بنیان حتی با وجود ابعاد اندک (همچون قطعات الکترونیکی) معادل چندین بشکه نفت قیمت دارند که حاکی از ارزش‌افزوده فراوان محصولات این حوزه است.
این در حالی است که هر قدر سرمایه‌گذاری روی شرکت‌های دانش‌بنیان افزایش پیدا کند، افزون بر بالا رفتن نرخ اشتغال، مشکلات اجتماعی و فرهنگی نیز به‌موازات آن کاهش پیدا می‌کنند. به همین دلیل باید در سال جدید نگاه ویژه و منحصربه‌فردی به ظرفیت این شرکت‌ها داشته باشیم. علاوه بر این، کاهش وابستگی، ایجاد تحولات اساسی در تأمین نیازهای ارزی و رقابت با دیگر تولیدکنندگان در سطح جهانی و منطقه‌ای جز از طریق تولید ممکن نیست و تولیدی باید در دستور کار قرار گیرد که شکاف فناورانه ما را با دیگر کشورهای پیشرفته پر کند.
مهم‌ترین ویژگی برتر اقتصاد دانش‌بنیان در مقایسه با اقتصادهای مبتنی بر منابع طبیعی یا صنایع سنتی کشاورزی و صنعتی این است که ارزش‌افزوده در آن بدون حد و مرز است و فرصت‌های ثروت آفرینی به‌دست‌آمده فاقد محدودیت هستند. به‌عبارت‌دیگر، دانش‌بنیان کردن صنعت و کشاورزی می‌تواند افق‌های جدیدی در تولید علم ایجاد کند.
از طرفی، ورود واحدهای تولیدی به محدوده دانش‌بنیان‌ها و گسترش بی‌حد و مرز زنجیره خلق ارزش یکی از بزرگ‌ترین اهداف اقتصادی کشور بوده و موجب تحقق بهره‌وری با توجه به محدودیت منابع خواهد شد. به‌عنوان نمونه، کشورهای پیشرفته صنعتی با استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان و محصولات آن‌ها در حوزه کشاورزی عملاً بر محدودیت‌ها فائق آمده‌اند و حتی شاهدیم که برخی از آن‌ها از هر سانتی‌متر مربع، برای کشاورزی و گسترش فضای سبز بهره می‌برند. این‌ها اتفاقاتی هستند که در حال حاضر در جهان رخ می‌دهند و ما نیز باید همگام بلکه پیشگام در این عرصه باشیم و از ظرفیت‌های موجود حداکثر استفاده را ببریم.
علاوه بر این، محصولات دانش‌بنیان این فرصت را به کشور می‌دهند که ظرفیت‌های صادراتی را نیز افزایش دهیم و اگر می‌خواهیم این اتفاق رخ دهد باید ازبه روز ترین فناوری‌ها در تولیدات خود استفاده کنیم. در غیر این صورت نه‌تنها بازار داخلی را از دست می‌دهیم بلکه شانسی برای ورود کالاهای ایرانی به سایر کشورها نیز نداریم.
اقتصاد دانش‌بنیان، چالش‌ها و آسیب‌های بیکاری تحصیل‌کردگان را نیز رفع می‌کند و به آن‌ها فرصت بیشتری برای یافتن شغل موردنظرشان خواهد داد. ضمن اینکه سیر شتابان تحولات بازار تجارت مستلزم آن است که همه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان خود را در مدار دانش‌بنیان‌ها تعریف کنند؛ به‌این‌ترتیب که یا در زنجیره کار در شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گیرند و یا شرکت‌هایی از این دست تأسیس کنند.
موضوع مهم دیگر این است که شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به خلق ثروت بالا نیازمند سرمایه‌گذاری اندکی هستند و بعضاً با کمک‌های جزئی می‌توانند اشتغال‌زایی قابل‌توجهی ایجاد کنند. رشد و گسترش شرکت‌های دانش بنیان نیازمند آن است که روش‌های حمایت مالی از آن‌ها و میدان دادن به فعالان این حوزه نیز تغییر کند چراکه زیست‌بوم و تأمین‌کنندگان مالی آن‌ها با فضای کسب و کار موجود مغایرت دارد و قانون تجارت و سرمایه‌گذاری، متناسب با چارچوب‌های دانش‌بنیان نوشته‌نشده است.
در بخش خنثی‌سازی تحریم‌ها هم این شرکت‌ها به تسهیل روابط بین‌المللی ما و کاهش تحریم‌ها کمک شایانی می‌کنند. آن‌ها می‌توانند از منابع بسیار کلیدی صادرات کشورمان شوند و موفقیت شرکت‌های بزرگ بین‌المللی را در صادرات برای ما محقق سازند. دانش‌بنیان‌ها به این دلیل که محصولات جدید و قابل‌رقابت تولید می‌کنند، مشتریان دائمی و همیشگی دارند و به جهت اینکه نیازهای ضروری را تأمین کرده و باعث کاهش هزینه‌های تولید می‌شوند، عمدتاً قابل تحریم نیستند.
از باب مثال، اگر محصولی از شرکت‌های دانش‌بنیان ما به بازارهای خارجی برود که یا رقیب نداشته باشد و یا رقبای کمی برای آن وجود داشته باشد، خارج کردن ایران از چرخه بازارهای جهانی کار بسیار دشواری می‌شود. مثال نزدیک آن این است که آمریکا مجبور است عراق را از تحریم‌های ایران در بخش انرژی معاف کند چراکه وابستگی عراق به برق و گاز ایران دست‌کم برای آینده نزدیک قابل‌جایگزینی نیست.
نکته پایانی و مهم اینجاست که شرکت‌های دانش‌بنیان علی‌رغم اینکه عمر کمی در کشور ما دارند اما جایگاه بسیار ممتازی پیدا کرده‌اند و با جهشی که در تولید علم و نهضت نرم‌افزاری صورت گرفته، در آینده زمینه پیشرفت این مجموعه‌ها مساعدتر از حال حاضر خواهد بود و روزهای درخشانی را در پیش رو خواهیم داشت.
*نماینده شیراز
منبع: حمایت
ارسال دیدگاه