حمیدی مقدم: نباید از نگاه دردمندانه مستندساز تعبیر سوءداشت

به گزارش ایران، پانزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» با دبیری محمد حمیدی‌مقدم قرار است از ۱۸ تا ۲۵ آذرماه به‌صورت آنلاین و احتمالاً بخشی هم فیزیکی برگزار شود. هفته گذشته هیأت انتخاب از میان ۱۰۴ فیلم مستند بلند، ۱۷۸ اثر نیمه بلند و ۳۶۸ فیلم مستند کوتاه متقاضی حضور در جشنواره، فیلم‌های منتخب بخش مسابقه ملی را در سه گروه مستندهای کوتاه، نیمه‌بلند و بلند اعلام کرد. درباره کم و کیف آثار این دوره و شاخصه‌های انتخاب با محمد حمیدی‌مقدم گفت‌وگو کرده‌ایم. او تأکید دارد فهرست منتخب حاصل نگاه مستقل هیأت انتخاب و مبتنی بر اصول و اهداف جشنواره است.

سال گذشته با برگزاری آنلاین، جشنواره سینما حقیقت صرفاً به تهران محدود نشد؛ فضایی ایجاد شد تا دانشجویان، مخاطبان جدی حوزه مستند و کارگردان‌هایی که در شهرستان هستند و امکان سفر به تهران برای آنها وجود ندارد فیلم‌های جشنواره را ببینند اما از سوی دیگر جشنواره‌ها محلی برای تلاقی تفکر و تبادل نظر و مراوده هستند و برگزاری آنلاین این فرصت را از جشنواره‌ گرفت. با تکیه بر تجربه برگزاری جشنواره آنلاین و همچنین حضور فیزیکی در ادوار گذشته چگونه این دو وجه در جشنواره امسال تلفیق و لحاظ شده است؟
برنامه‌ریزی برای جشنواره در ایام پیک کرونا انجام شد و سیاستگذاری‌ها براساس شرایط دوره زمانی جشنواره (آذرماه) بود. طبق تجربه سال گذشته پیش‌بینی‌ها این بود که در ایام برگزاری جشنواره با بحران پیک کرونا و شرایط قرنطینه مواجه خواهیم بود و بر این اساس و با توجه به دستاورد بسیار خوب سال گذشته در حوزه سامانه‌های برخط، تصمیم بر آن شد که بخش آنلاین برقرار باشد و آن را گسترش بدهیم.
در سیاستگذاری‌های جشنواره هم اعلام شد که قرار است جشنواره به‌صورت آنلاین برگزار شود و در صورتی که شرایط جامعه و مهار بیماری مجال بدهد بخش فیزیکی را به‌صورت مختصر برگزار کنیم. در آیین‌نامه هم قید کردیم که جشنواره به‌صورت آنلاین برگزار می‌شود و لازم است فیلمسازان متقاضی به پخش آنلاین فیلم‌هایشان از سامانه برخط رضایت بدهند. در این مدت آسیب‌شناسی شد و نقاط ضعف را برطرف کردیم. با گستردگی واکسیناسیون اما از وضعیت خطر فاصله گرفتیم و شرایط پروتکل‌ها تغییر کرد و شاهد گشایش سینماها بودیم. با وجود این چون از مدت‌ها پیش برای جشنواره ریل‌گذاری شده و زیرساخت‌ها تعریف شده بود اعمال تغییرات سخت بود. در حال رایزنی و تصمیم‌گیری برای بخش فیزیکی هستیم و باید با توجه به سیاست‌های ستاد مبارزه با کرونا در این باره تصمیم‌گیری شود چون مسأله فقط نمایش فیلم نیست و همان‌طور که اشاره کردید جشنواره‌ها گعده‌های فکری و محلی برای گپ‌وگفت هستند و باید به تمام جوانب فکر کنیم. تلاشمان این است که مانند جشنواره فیلم کوتاه، بخش فیزیکی را به‌صورت محدود برای برخی افراد اجرا کنیم.
قطعاً حوزه مستند عرصه مناسبی برای ثبت و ضبط اتفاق‌هایی است که در سال گذشته پشت سر گذاشتیم. بجز پرداخت مستقیم به کرونا، فضای فیلم‌ها تا چه میزان متأثر از شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بخصوص دو سال گذشته است؟
سال گذشته مواجهه بیشتری با بیماری کرونا داشتیم، فیلمسازها همچون همیشه در خط مقدم ثبت وقایع بودند و مانند تمام پدیده‌ها به بحران کرونا واکنش نشان دادند. در جشنواره امسال بخش ویژه کرونا را نداریم اما همان‌طور که اشاره کردید تبعات کرونا بخشی از زمینه زندگی فیلم‌های موجود است. پدیده‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی روز در آثار این دوره مشهود است.
فیلمسازها موضوعات مختلف این مقطع از تاریخ را به تصویر کشیده‌اند که خیلی هم متنوع است. در همه حوزه‌ها از آسیب‌های محیط‌ زیستی که بشدت تهدیدکننده است تا فیلم‌های اجتماعی، اقتصادی، زندگینامه‌ای تا همه مضامین و موضوعات مهم حوزه دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و... را در جشنواره امسال شاهد هستیم.
به‌عبارتی معتقدید که تنوع ژانر و گستردگی مضمون در آثار این دوره دیده شده است؟
این تنوع یک درخواست در هیأت انتخاب بود؛ اینکه جشنواره‌ نباید ترازش را صرفاً روی مؤلفه تکنیک قرار ‌دهد موضوع و مضمون فیلم‌ها حائز اهمیت بود. نگاه ما در «سینماحقیقت» یک نگاه همه جانبه است و همه آثاری را که دارای شرایط فرمی و محتوایی بودند ، انتخاب کردیم. برایمان مهم بود که بتوانیم طیف گوناگونی از مخاطبان را دخیل کنیم و طرف گفت‌و‌گو جشنواره باشد و به‌عبارت بهتر بتوانیم آنها را جذب کنیم.
فیلم‌های جسور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هم در این دوره از جشنواره داریم؟
بله، حتماً.
مستند باید آیینه تمام نمای جامعه و تاریخ باشد. آقای حمیدی مقدم، بدون‌ تعارف جشنواره امسال دست به عصا نیست؟ هیچ فیلمی قربانی خنثی‌سازی و بی‌خطر برگزار کردن جشنواره نشده است؟
سعی کردیم همه آنچه در سبدمان بود، ببینیم. این انتخاب با توجه به سلایق گروه‌های انتخاب اتفاق افتاده است ولی هر جشنواره‌ای می‌‎تواند مورد ارزیابی قرار بگیرد. در هر شرایط و زمانی هم که تصور کنیم دوره ایده‌آلی است باز هم ممکن است نگاه‌ها و انتخاب‌ها به سمت‌وسویی برود که با پسند گروهی دیگر متفاوت باشد. در واقع انتخاب و داوری آثار نسبی است. با وجود این خوشبختانه تمام تلاش‌مان را کردیم که جشنواره قانونمند باشد و قوام یافتگی و حرفه‌ای‌گری سیاست‌ها خودش را نشان بدهد و تنوع و آرای متفاوت در جشنواره لحاظ شود.
جشنواره سینما حقیقت به خاطر همین پدیده‌ها معروف بود، این پدیده‌ها از جشنواره گرفته نشده است؟
امیدوارم این‌گونه باشد.
اما در چند روز گذشته بخصوص بعد از اعلام فیلم‌های بخش بلند مسابقه ملی شاهد اعتراضات برخی فیلمسازان بودیم.
برآیند پسند و سلیقه هیأت انتخاب همان فیلم‌هایی است که اعلام کردیم به‌هر حال تعداد آثار انتخابی برای هر جشنواره‌ مشخص و معین است و خارج از این دایره فیلم‌هایی قرار می‌گیرند که صاحبانشان ظن و تصور دیگری دارند. در هر وضعیت ممکن است عده‌ای که فیلمشان به فهرست آثار منتخب راه پیدا نکرده‌ مخالفت کنند و انتقادی هم داشته باشند.
یعنی چیزی که در جشنواره می‌بینیم حاصل استقلال فکری و نظری هیأت انتخاب است و احتمالاً محدودیت‌هایی از سوی شورای نظارت و پروانه نمایش سازمان سینمایی در امر انتخاب فیلم‌ها دخیل نبوده است؟
خیر، هیأت انتخاب کاملاً مستقل بود.
جشنواره امسال تا چه میزان بازتاب تصویری از تمامیت ایران است؟
این نگاه هم در تولید مرکز گسترش وجود دارد و هم در نگاه منطقه‌ای البته نه به این منظور که آن را نمادین یا شوآف و نمایشی اجرا کنیم بلکه باورمان این است کسی که جشنواره سینما حقیقت را می‌بیند باید تمام سلایق و نگاه‌ها را ببیند. باز هم اینجا بحث انتخاب‌ها مطرح می‌شود. جشنواره سینما حقیقت باید بتواند در حوزه منطقه‌ای، محلی و بومی آرای بیشتری را جلب کند و انعکاس بدهد. این جذب کردن به این معنا نیست که از وجه کیفی آثار صرفنظر کنیم. تلاش کردیم براساس همین تنوع موضوعی نگاهی به مناطق و اقلیم‌های متنوع داشته باشیم و سعی کردیم این هدف و سیاست جزو اصول ما در انتخاب فیلم‌ها باشد.
در یکی دو سال گذشته کشور شرایط سخت و بحرانی را پشت سرگذاشته آیا فضای جامعه‌ای که در دوربین مستندسازها ثبت شده مأیوسانه و سرخورده است یا این که این نگاه در انتخاب فیلم‌ها تعدیل شده است؟
فیلمساز نتیجه زیست خویش را به‌تصویر می‌کشد اگر تلخی این نگاه را احساس می‌کنیم یادمان باشد حاصل نگاه دلسوزانه فیلمسازی است که وضعیت فعلی را برای ما رصد می‌کند. این را تمییز بدهیم که در حوزه مستند امید داشتن به پایان‌ خوش و وضعیت رنگارنگ ساده‌نگری است.
فیلمسازان مستند در صف اول رصد مسائل و حفره‌های داخل جامعه هستند، وقتی پیشنهاد می‌دهند و همه جانبه وارد جست‌و‌جو و کنکاش می‌شوند به نسبتی عادلانه دست پیدا کرده‌اند. اینجاست که پیشنهادها برای جامعه و برای سیاستمداران کاربردی می‌شود. ما این طور تعریف می‌کنیم که آیا مستند دردی از جامعه را درمان می‌کند یا راهی را نشان می‌دهد؟ اگر مستندها در همین مسیر درست گام بردارند امیدبخش هستند. قرار نیست در لایه رویی بخندیم و وضعیت را گل و بلبل نشان بدهیم، غم می‌خوریم و درد می‌کشیم اما این ما را جلو می‌برد چون به یک مسأله مغفول مانده فکر می‌کنیم. یک نفر به‌عنوان مسئول و نفر دیگر به‌عنوان سیاستگذار فکر می‌کند شاید کوتاهی کردیم. اگر از فیلمی رنجیدیم و درد کشیدیم نباید بگوییم ناامیدانه است. اتفاقاً این فیلم برای آینده یک جامعه امیدوارکننده است. فیلمساز مستند همپای افراد جامعه در جوار بیماری کرونا و مسائل بزرگ معیشتی زیست کرده با گوشت و پوست و استخوان آن را چشیده و درک کرده است، در نتیجه سوژه‌ای که مورد کنکاش قرار می‌دهد بخشی از همین زندگی است. در مقابل سینمای مستند باید گاردها را باز کرد و به نگاه خوش‌بین مستندساز در جست‌وجوی حقیقت احترام گذاشت و نگاه دردمند او را سوء تعبیر نکرد و بلکه آن را جزئی و بخشی از زیر پوست و لایه‌های زیرین جامعه انگاشت. وقتی این اتفاق بیفتد سینمای مستند در کنار حوزه‌های اجتماعی خودش محکم می‌ایستد و برای آینده‌اش، برای جامعه امروز و برای مردمش در حوزه فرهنگ، تربیت، سیاست، اقتصاد و... راهکار نشان می‌دهد.
چه خوب اگر به‌عنوان برگزارکننده جشنواره چنین باوری داشته و با نگاه سلبی با این دست آثار برخورد نشود. در عرصه فرهنگ و هنر همیشه با برچسب سیاه نمایی مانع از آن شدیم که فیلمسازها جسارت لازم در پرداخت به برخی موضوعات داشته باشند. درباره صحت این موضوع می‌توان بعد از جشنواره مفصل‌تر صحبت کرد.
بله بعد از جشنواره با استناد به آثار می‌توان در این باره صحبت کرد.