خانه‌نشینی نخبگان در سایه توزیع نامناسب فرصت‌های شغلی و آموزشی

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، نیرو‌های انسانی و نخبگان علمی در عرصه‌های مختلف جامعه، نقش حیاتی داشته و به همین دلیل مدیریت مطلوب آن‌ها دارای اهمیت زیادی است.

مهاجرت نخبگان در کشور‌های در حال توسعه توجه بیشتری را می‌طلبد؛ چرا که آن‌ها به علت جریان سازی بین المللی سرمایه‌های انسانی، نیرو‌های بیشتری را از دست خواهند داد و همین عامل باعث می‌شود تا آن‌ها تحت تاثیر فرآیند فرار مغز‌ها با روند کندتری روبه رو شوند.

با توجه به اینکه مسئله مهاجرت نخبگان، بار‌ها مورد بررسی کارشناسان آموزش عالی قرار گرفته است، اما رهبر انقلاب روز چهارشنبه، ۲۶ آبان در دیدار با نخبگان علمی و استعداد‌های برتر از مهاجرت نخبگان گلایه کردند و تشویق آن‌ها به مهاجرت را با صراحت مصداق خیانت دانستند.

برخی از نخبگان علمی در دیدار با رهبر انقلاب مطالباتی را مطرح کردند و خواستار حمایت‌های ایشان از جوانان و دانشجویان و فراهم کردن بستر مناسب برای اشتغال خود شدند تا بتوانند در ایران زندگی کنند.

شیوه نادرست توزیع فرصت‌های شغلی و آموزشی در جامعه حتی بورس‌های آموزشی کشور‌های مقصد باعث می‌شود تا دانشجویان نخبه به علت کم توجهی به خود، استعدادهایشان را در کشور‌های دیگر صرف کنند. فرصت‌های کارآفرینی و خلق ثروت برای برخی افراد باعث شده تا فارغ التحصیلان دانشگاهی، خانه نشین شوند و شرایط را برای افراد دیگر مهیا کنند.

برای رفع دغدغه رهبر انقلاب درباره مهاجرت نخبگان تدبیر شود

مصطفی رستمی، رئیس نهاد رهبری در دانشگاه‌ها طی یادداشتی درباره دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب با نخبگان علمی گفت: رهبر انقلاب سالانه حداقل ۳ یا ۴ جلسه با قشر دانشگاهی کشور دارند و کمیت و کیفیت این دیدار‌ها تقریباً کم نظیر است.

او افزود: دیدار با نخبگان علمی یکی از این جلسات است. توسعه علوم نوین و پیشرو عموماً ماحصل حمایت‌های خاص رهبری است و فراتر از بروکراسی‌های رایج دولتی شکل گرفته که یکی از نتایج این جلسات است.

رئیس نهاد رهبری در دانشگاه‌ها تصریح کرد: مهاجرت ریشه‌های فرهنگی، دانشگاهی و اقتصادی و… ریشه‌های فراوانی دارد و یک شبه شکل نگرفته است و وظیفه همه مسئولان در دولت، مجلس و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است که برای این ماجرا ایده‌های نو داشته باشند و تدبیری کنند. در این میان ایده‌های خود دانشگاهیان و نخبگان هم می‌تواند چاره ساز باشد؛ بنابراین باید برای رفع دغدغه رهبر انقلاب درباره مهاجرت نخبگان تدبیر شود.

برخی از منتقدان آموزشی معتقد هستند که استفاده نکردن از نیرو‌های انسانی باعث مهاجرت آن‌ها می‌شود، در صورتی که مسئولان کشور بتوانند برای حل مشکلات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ... در جامعه از فارغ التحصیلان حرفه‌ای دانشگاهی استفاده کنند در این صورت دیگر شاهد خروج نخبگان از کشور نخواهیم بود.

خروج نخبگان از دست دادن ژن‌های هوشمند است

محمد علی زلفی‌گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری درباره مهاجرت نخبگان گفت: با خروج نخبگان که به اعتقاد بنده ژن هوشمند هستند، نه تنها ثروت ملی از دست می‌روند، بلکه پس از گذشت قرن‌ها از نظر ژنتیکی کشور‌های نخبه پذیر (مقصد) به جوامع نخبه تبدیل خواهند شد و درصد ژن‌های هوشمند آن‌ها به شکل گسترده‌ای افزایش می‌یابد.

وی افزود: در زمینه تولید علم، فن و تکنولوژی همچنان پیشتاز خواهند بود. در نتیجه کشور‌های نخبه گریز (مبداء) روز به روز فقیرتر شده و به دلیل همین فقر، وابسته‌تر می‌شوند و تعادل جهانی با شدت بیشتری به هم می‌ریزد.

وزیر علوم ادامه داد: یکی از راهکار‌های عملی برای جلوگیری از مهاجرت طیف وسیعی از ژن‌های هوشمند، حمایت مادی و معنوی از انجام پژوهش‌های فناورانه است که منجر به تولید ثروت از دانش می‌شود.

زلفی گل گفت: وزارت علوم با همفکری و همیاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری زمینه حمایت مادی، کاری، رشد علمی و احساس شیرین اثر بخشی را برای آنها مهیا خواهد کرد. بدیهی است در این زمینه نیاز سنجی و نیاز آفرینی یک ضرورت است که باید با استفاده از پتانسیل دانشگاهیان دانشمند استفاده شده و طرح‌های کاربردی‌شان اجرایی شود.

حمایت‌های مادی و معنوی از نخبگان علمی عاملی موثر در جهت نگهداشت آن‌ها در کشور است؛ بنابراین مسئولان کشور باید اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی را فراهم کنند تا آن‌ها بعد از فارغ التحصیلی، مهارتشان را برای رفع مشکلات جامعه بکار گیرند و از خروج کشور صرف نظر کنند.

در زمینه خروج نخبگان با خلاء فرهنگی رو به رو هستیم

بهرام صلواتی، مدیر رصد خانه مهاجرت ایران درباره خروج نخبگان از کشور گفت: اخیرا از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی قانون ۹ ماده‌ای در زمینه تسهیل بازگشت نخبگان به کشور انجام شده است، ولی نباید در سطح قانون باقی بماند بلکه باید در سطح دانشگاه ها، کسب و کار و قانونگذاری و از نظر فرهنگی در سطح جامعه مورد توجه قرار بگیرد.

وی افزود: اگر جامعه‌ای آماده پذیرش متخصصانی که بعد از تحصیل به کشور بازمی گردند، نباشد در اینصورت شاید بازگشت فیزیکی آن‌ها خیلی اثرگذار نباشد. اگر جامعه‌ای فکر کند که نقش آفرینی نخبگان ایرانی در کشور‌های دیگر با موفقیت همراه است، باید گفت که این موضوع جزو خلاء‌های گفتمان فرهنگی به شمار می‌آید.

صلواتی تصریح کرد: در حال حاضر کشور ما در زمینه مهاجرت استعداد‌ها و فارغ التحصیلان دانشگاهی به اجماع ملی احتیاج دارد، همچنین بخش‌های حاکمیتی، خصوصی، دولتی، فرهنگی و همه جامعه باید به این نتیجه برسند که از ظرفیت سرمایه‌های انسانی بهترین استفاده را کنند.

وی گفت: تا زمانی که شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور بهبود پیدا نکند، ظرفیت جذب و بکارگیری متخصصان خارج از کشور هم شاید خیلی امیدوار کننده نباشد.

مدیر رصد خانه مهاجرت ایران ادامه داد: خروج دانشجویان به معنای جابجایی تحصیلی است، نه مهاجرت تحصیلی. خیلی از افراد بعد از رفتن به کشور‌های دیگر احتمال دارد که به ایران بازگردند یا در همان کشور زندگی کنند. اگر ظرفیت‌های جذب را در کشور فراهم کرده باشیم و قرار باشد که دانشجویان بازگردند، باید از استعداد آن‌ها در زمینه‌های دانش، نوآوری و فناوری مانند کشور‌های چین و هند استفاده کنیم.

صلواتی گفت: طی ۴ دهه بعد از انقلاب حتی قبل از آن هم برنامه منسجمی روی استفاده بهینه از نیرو‌های انسانی وجود نداشته است و رفت و آمد‌ها خود به خودی بوده اند، در ۴ الی ۵ سال گذشته یکی از طرح‌های منسجم معاونت علمی و شرکت‌های دانش بنیان این بوده که ظرفیت جذب و بکارگیری فارغ التحصیلان متخصص ایرانی خارج از کشور بوده است.

او افزود: در سال ۹۵ طرحی با عنوان بکارگیری فارغ التحصیلان متخصص ایرانی خارج از کشور شروع شد که تاکنون ۲۵۰۰ از فارغ التحصیلان ایرانی در دانشگاه‌های خوب دنیا به ایران بازگشته اند و در بخش‌های مختلف جامعه و شرکت‌های دانش بنیان مشغول به فعالیت شده اند، اما هنوز تا آمار ایده آل بازگشت نخبگان به کشور فاصله زیادی داریم.

افراد با استعداد و با هوش بالایی در جامعه داریم که اگر در داخل برای آن‌ها جایگاه مناسبی پیدا شود، کاملا در مسیر خدمت دهی به کشور قرار خواهند گرفت. وقتی برای نخبگان در داخل جایگاه مناسبی پیدا نمی‌شود معمولا به خارج از کشور می‌روند و در آن جا جایگاه مناسب خود را پیدا می‌کنند و از توانایی‌های خود در همان جا به صورت فضای شکوفا و فعالی استفاده می‌کنند، در صورتی که می‌توانستند آن را در کشور خودمان خرج کنند.

عبدالمجید خشنود، عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، گفت: باورود دانشجو به دانشگاه، جایگاه مناسبی برای او پیش بینی نمی‌شود. ما در یک فضای تاریک پروسه آموزش عالی کشور را اداره می‌کنیم، خیلی روشن و شفاف می‌توانیم در ابتدای تعیین ظرفیت‌ها و اعلام نیازمندی‌هایی که رشته‌های مختلف دانشگاهی ایجاد می‌شوند، تصمیم گیری کنیم. باید در شناخت افراد نخبه و دانشجویان موفق دانشگاهی تمام توان خود را بکار گیریم تا جایگاه واقعی آن‌ها را به محض فارغ التحصیلی عرضه کنیم.

وی اضافه کرد: یکی از راهکار‌ها در جهت بازگشت نخبگان به داخل این است که فرد از ابتدای ورود به دوره تحصیلات آموزش عالی شناسایی شود تا بتوان جایگاه واقعی او را پیدا کرد که این موضوع به یک سیاستگذاری شفاف و روشن در عرصه آموزش عالی است.

بعد از فرمایشات رهبر انقلاب مبنی بر لزوم جلوگیری از خروج نخبگان از کشور، بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف راهکار‌های عملی و مهمی را برای این امر پیشنهاد دادند که شامل مواردی مانند درگیرکردن نخبگان در مقوله توسعه است، به صورتی که آنان توسعه نیافتگی را مشکل خـود دانسته و در شرایط حاد و سخت بمانند و حاضر به همکاری باشند، شرایط مادی به گونه‌ای فراهم آید تا افرادی که رفته‌اند برگردند.

این راه‌حل در کره جنوبی موفق بوده است، محل زندگی نخبگان از نظر مکانی مهم نیست بلکه باید از تخصص، مهارت و سرمایه آن‌ها استفاده کرد که می‌تواند در ایران به کار گرفته شود، توسعه ارتباط بین دانشگاه و صنعت، رعایت نظام شایسته‌سالاری و استفاده بیشتر از نخبگان در مشاغل مدیریتی و نهاد‌های علمی در کشور، فراهم کردن زمینه ارتباط آموزشی و پژوهشی نخبگان و متخصصان با دانشگاه‌های برتر جهان و حمایت دولت از کارآفرینی و اشتغال نخبگان است.