اجرای زیر نظام برنامه درسی مورد نقد و بررسی قرار گرفت

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، حسن ملکی در ابتدای این جلسه، بر اهمیت زیر نظام برنامه درسی تاکید کرد و گفت: این زیر نظام نیز نظیر سایرین، به اقداماتی برای عملیاتی کردن، در هر بخش، اشاره دارد البته متاسفانه زیر نظام برنامه درسی بسیار دیر و با تاخیری بالغ بر دو سال، تهیه و ابلاغ شد؛ البته یکی از دلایل این تاخیر، مطرح شدن موارد مختلفی نظیر وجود زیر نظام برنامه درسی بود و این موضوع که اساسا نیازی به زیرنظام تازه نیست.

وی نحوه مواجهه با این زیر نظام را نیازمند توجه و بررسی دانست و ادامه داد: در مسیر اجرای زیر نظام‌ برنامه درسی قرار شد که هر مسئولی، جلساتی تشکیل دهد، تا مشخص شود که چه بخش‌هایی، چه اقداماتی را بر عهده خواهند داشت و بر مبنای این تقسیم وظایف به ادامه مسیر بپردازیم لذا جلسه امروز نیز در این راستا و برای پاسخ دادن به این سوال تشکیل شد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تصریح کرد: به شخصه پس از مطالعه زیر نظام برنامه درسی فکر می‌کنم، مهمترین سوال این است که با چه الگویی این زیر نظام را اجرا کنیم و آیا اساسا می‌توان به یک الگو فکر کرد یا اینکه باید راه ساده را دنبال کنیم و هدف‌های عملیاتی و راهکارها و برنامه‌های ذیل هر راهکار که در زیر نظام آمده، ببینیم و مسئولین هر بخش را مشخص کنیم و نوعی تقسیم کار انجام دهیم. این روش روی میز هست اما اگر سوال را عمیقتر مطرح کنیم، این مساله مطرح می‌شود که آیا برای عملیاتی کردن زیرنظام یا هر مورد دیگری، می توان به یک الگو و مدل اندیشید؟ زیرا به نظر می‌رسد با این روش، زیر نظام‌ها مطلوبتر اجرا می‌شوند. من معتقدم در این مسیر، هم می‌توانیم برای اجرای این زیر نظام بر مبنای تقسیم کار، پیش برویم و هم بر مبنای الگو حرکت کنیم لذا نیازمند همفکری و تحلیل برای انتخاب راه بهتر هستیم.

ملکی خاطر نشان کرد: لازم به ذکر است که به نظر شخصی من، تقسیم کار در این بخش و اساسا مواجهه به این شکل با اسناد تحولی و بالا دستی، درست نیست، زیرا در این نگاه ما به نوعی تجزیه می‌رسیم. همانطور که می‌دانید تفکیک باعث رشد کار می‌شود اما تجزیه اینگونه نیست و به نظر می‌رسد که ما در این بخش با نگاه تجزیه مواجهه هستیم.

وی در ادامه افزود: زیر نظام‌ها دارای چند بخش و شامل هدف‌های عملیاتی، و در ذیل آن راهکارها و برنامه‌هاست که باید بر آن متمرکز شویم البته در درون آن استلزاماتی نیز مطرح شده است که باید به آن نیز توجه کرد. در این جلسه ما از کارشناسان و همکاران حاضر در جلسه می‌خواهم که برای عملیاتی کردن این زیر نظام مدل و نظرات خود را ارائه دهند.

علیرضا کمرئی، معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش، نیز در این جلسه بر لزوم توجه به همفکری و مشورت تاکید کرد وگفت: یکی از بارزترین شیوه‌های همکاری با سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، همفکری در این قبیل مباحث است که بسیار شایسته و شایان تشکر است زیرا از جهت دریافت حوزه‌های اجرا، این نوع جلسات، می‌تواند به طراحی‌های دقیقتر و درست تر کمک کند، لذا اجرای چنین جلساتی، ضرورتی اجتناب ناپذیر و اتفاق مهمی است.

وی افزود: فکر می‌کنم دلایل بسیاری وجود دارد که ما را به این نتیجه برساند که راهکارهای مبتنی بر برنامه‌های پراکنده زیر نظام‌ها ما را به سمت اهداف سند تحول نمی‌برد و چرخش‌های تحولی را نتیجه نمی‌دهد.

معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش، تصریح کرد: بارزترین دلیل موضوعی که عرض کردم، این است که بیش از ۹۰ درصد، برنامه‌های زیرنظام‌ها، به جز این الگو، اجرا شده‌اند اما متاسفانه ما شاهد چرخشی تحولی در عرصه‌های مورد نظر نیستیم و نسبت به گذشته تفاوتی احساس نمی‌شود.

کمرئی ادامه داد: ما باید در این مسیر نتیجه‌ها را مورد بررسی قرار دهیم و درباره روش آن نقد و بررسی داشته باشیم زیرا در غیر اینصورت، مسیر اشتباه را ادامه خواهیم داد.

وی به نقد بخشی از این زیر نظام‌ها پرداخت و گفت: روش اجرا در سند تحول به صراحت و در زمان تدوین عنوان شده است. در سند آمده است که از طریق طرح‌ها، پروژه‌ها و برنامه‌ها، این بخش‌ها اجرا می‌شوند لذا در این مسیر پروژه‌ها باید با یک هدف تحولی معین دنبال شوند و عملا برنامه‌هایی که منفک از یکدیگر دیده شده‌اند و اجرای آنها، هم افزایی به دنبال ندارد و تاثیری نیز بر تحول و چرخش‌های تحولی ندارد، کارکردی ندارند.

معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش، خاطر نشان کرد: برای بازبینی برنامه درسی ما ناچار هستیم که اهداف روشنی داشته باشیم که متاسفانه به نظر می‌رسد در این زیر نظام، مفقود است ضمن اینکه ما باید، اصول حاکمه بر این فرایندها را نیز، در این نقطه مورد ملاحظه قرار دهیم زیرا در عناوین برنامه‌های ذکر شده این بخش، چنین مباحثی دیده نمی‌شود.

معصومه نجفی پازوکی، سرپرست دفتر تالیف ابتدایی و متوسطه نظری، نیز در این بخش، گفت: پس از مشاهده این زیرنظام، برای من این سوال پیش آمد که با وجود این زیر نظام، پس برنامه درسی ملی چیست؟ همانطور که اشاره شد، وقتی به این زیر نظام، نگاه می‌کنیم، متوجه راهکار، اهداف و برنامه‌هایی می‌شویم که به شکل عملیاتی ارائه شده است اما در مسیر اهداف ما عملا متوجه شبکه معنایی منسجمی نمی‌‌شویم.

وی ادامه داد: ما امروز در دفتر تالیف ابتدایی و متوسطه نظری، علاوه بر ۱۱ حوزه، به سمت الگوی ربط حرکت می‌کنیم و سعی داریم که متناسب با اقتضائات هر دوره، رویه و نگاهی مشخص را دنبال کنیم لذا شاید بتوان گفت که زیر نظام پیش رو، اندکی دچار پراکندگی است. بر همین مبنا نیز، برای ارتباط دادن این بخش با اسناد بالادستی و کارهایی که انجام می‌دهیم، نیازمند صرف انرژِی زیادی هستیم.

افشار بهمنی، مدیرکل دفتر تألیف کتاب‌های درسی فنی و حرفه‌ای و کاردانش، از جلسه تشکیل شده تشکر کرد و گفت: این جلسات مفاهمه، بسیار به روند کار ما شکل می‌دهد و به بهبود اجرای کار کمک می‌کند لذا تشکیل و همفکری در ابتدای امر، جای تشکر بسیار دارد.

وی ادامه داد: باید به روند شکل گیری این زیر نظام، در جلساتی که تشکیل شد، توجه کنیم لذا موضوع انسجام و یکپارچه سازی این بخش، بسیار مهم است زیرا در روند شکل گیری این زیر نظام هر کدام از حوزه‌های ستادی برای عملیاتی سازی سند برنامه ملی اقداماتی داشته‌اند بنابراین شاید لازم باشد که از ظرفیت سایر عزیزان که در این امر دخیل بودند، بیشتر استفاده کنیم تا ورود مطلوبتری برای اجرای این بخش داشته باشیم.

مدیرکل دفتر تألیف کتاب‌های درسی فنی و حرفه‌ای و کاردانش، تاکید کرد: قطعا برای اجرای این زیر نظام، نیازمند الگوی ربط هستیم زیرا نسبت این زیر نظام با سایر زیر نظام‌ها و نحوه شکل گیری این ارتباط می‌تواند اهمیت بسیار زیادی داشته باشد. بدیهی است که عملیاتی کردن این بخش نیازمند یک برنامه منسجم است لذا شاید جایگاهی مانند شورای هماهنگی علمی سازمان که همه نمایندگان از بخش‌های مختلف در آن حضور دارند، بتواند با شکل دهی به کارگروه‌هایی سازمانی، روش‌های عملیاتی و مدل‌های ورود ما را به این بخش شکل دهد.

سعید بدیعی، مدیر کل حوزه ریاست سازمان پژوهش در ادامه جلسه، بیان کرد: به جرات می‌توان گفت که اگر زیر نظام‌ها در سال ۹۲ که سند تحول تدوین شد، نوشته می‌شد با امروز متفاوت بود زیرا با توجه به موقعیت زمان این بخش تدوین شده است. مورد دیگر این است که بسیاری از برنامه‌های این زیرنظام دارای همپوشانی با سایر بخش‌هاست زیرا ما نمی‌توانیم برای یک برنامه درسی چندین الگوی متفاوت داشته باشیم، و نیازمند انسجام و ربط در برنامه‌های درسی هستیم.

ملکی در این بخش بر لزوم اجرایی شدن این زیر نظام تاکید کرد و گفت: به نظر می‌رسد که همه اتفاق نظر داریم که زیر نظام‌های برنامه درسی و این مورد دارای نقص‌ها و کاستی هایی هستند که اجازه تصمیم گرفتن درباره نحوه عملیاتی کردن را نمی‌دهد. یکی از موارد نقد، پراکندگی و تجزیه طلبی است ضمن اینکه راهکارها و برنامه ‌ای دور از یکدیگر را نیز، در این زیر نظام شاهد هستیم و عملا امکان ربط آنها به یکدیگر وجود ندارد.

وی ادامه داد: نقص دیگر در این زیر نظام، عدم کفایت است زیرا این زیر نظام کفایت مفهومی ندارد و بخش مهمی از عناصر درسی در آن دیده نمی‌شود. نکته سوم اجرایی شدن برخی از برنامه‌ها در سایر معاونت‌ها در زمان کنونی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی پیشنهاد داد: ما این زیر نظام را از جهت آموزش و پرورش به عنوان یک برنامه قطعی باید عملی کنیم زیرا دستور بر این امر مبتنی است اما در این مسیر ما به چند نوع مواجهه رسیده‌ایم، و باید بدانیم که کدام یک از آنها به صلاح است.

ملکی افزود: یکی از مواجهه‌ها این است که ما بگوییم که بر اساس سند تحول بنیادین راهکارها توزیع شده، لذا بخش‌هایی، به سازمان ما رسیده است لذا ما نیز اقدام به تقسیم بندی وظایف کنیم تا هر کس خود گزارش بخش مربوطه را ارائه کند. مواجهه دوم این است که ما اعلام کنیم که بعد از بررسی، معتقدیم که این زیر نظام با این ساختار و کیفیت قابل اجرا و الگو بردار نیست و در صورت اجرا نیز، ما را به جایی نخواهد رساند لذا پیشنهاد ما این است که زیر نظامی با ماهیت دیگری در این مسیر تولید کنیم و به تدوین الگوی ربط در هر یک از معاونت‌ها بپردازیم. مواجهه سوم این است که بر اساس ابعاد کلان برنامه درسی، توافق کنیم و بپذیریم که مثلا ابعادی مانند طراحی و تدوین، اجرا و ارزشیابی را مد نظر قرار دهیم و پس از پذیرش این قالب، در همین قالب‌ها الگو تدوین کنیم اما مواد اولیه این الگو با آنچه که در زیر نظام پیش رو قرار دارد، کافی نیست و باید از موارد دیگر نیز استفاده کنیم. مواجهه دیگر این است که ما در خود زیر نظام مذکور، بخواهیم که معاونت پرورشی موارد مرتبط به خود را جدا کند و سپس برای آن موارد یک الگوی ارتباطی مشخص کنند و به یک الگو دست پیدا کنند. ما به هر حال باید یک نحوه مواجهه منطقی را برای عملیاتی کردن این زیر نظام پیدا کنیم لذا لازم است که طبق نظرات دوستان یک مواجهه منطقی و ممکن به دست آوریم.

در ادامه این جلسه حاضران به بررسی نکات مطرح شده از سوی دکتر ملکی پرداختند و نقطه نظرات خود را ارائه کردند.

محبی نیز در ادامه این جلسه گفت: نیازمند تحلیل و دسته بندی برنامه‌ها از حیث اولویت بندی و هم از حیث متولی اصلی و هم قابلیت اجرا هستیم زیرا به نظر می‌رسد که برخی از این بخش ها ارتباطی با یکدیگر ندارند و اساسا قابلیت اجرا نیز ندارند.

ملکی به جمع بندی مباحث مطرح شده پرداخت و گفت: لازم است که در این زیر نظام موجود یک پالایش و دسته بندی راهکارها و برنامه‌ها داشته باشیم و چه بسا برخی موارد حذف و اضافه شوند. پس از این مرحله در قالب همان فرمتی که علم برنامه درسی پیش بینی کرده است، و در ذیل طراحی و اجرا و ارزشیابی، الگوهای این بخش را باید طراحی کنیم اما باید چند ملاحظه را لازم و ضروری است که مد نظر قرار گیرد.

وی افزود: در تدوین این الگوهای طراحی و تدوین، اجرا و ارزشیابی نیاز است که در هر سه بخش، که توالی نیز دارند، تقسیم کار بین بخش‌های مختلف کاملا لحاظ و دیده شود به نحوی که دیده شود، در هر الگو علاوه بر سازمان چه ارگان‌ها و بخش‌هایی دخیل هستند. ملاحظه دوم این است که برای انسجام هر سه الگو، ضروری است که مواد اولیه هر سه الگو صرفا از این زیر نظام گرفته نشود و از بخش های دیگر نظیر اسناد بالا دستی، برنامه درسی ملی و سایر زیر نظام ها و ... گرفته شود تا ما بتوانیم یک معماری نوین را در این بخش داشته باشیم.