دو ویژگی جمعیتی ایران در سال ۱۴۱۵

به‌گزارش ایسنا، بعد از سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ دیگر سرشماری جمعیتی در ایران انجام نشده است، اما مرکز آمار ایران در گزارش مفصلی که در رابطه با شاخص‌های کلان اقتصادی و اجتماعی تهیه کرده به پیش‌بینی جمعیت کل کشور در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۱۵ پرداخته است.
این بررسی با روش ترکیبی پیش‌بینی جمعیت انجام شده است که متداول‌ترین روش پیش‌بینی جمعیت بوده و از مجموعه عوامل مؤثر بر تغییر و تحولات جمعیت یعنی باروری، مرگ و میر، مهاجرت و ترکیب سنی و جنسی جمعیت استفاده شده است.

تغییر ترکیب جنسیتی جمعیت
این گزارش نشان می‌دهد که جمعیت ایران از حدود ۸۱.۰۷ میلیون نفر در سال ۱۳۹۶ با روندی افزایشی به ۹۵ میلیون و ۲۷۸ هزار نفر در سال ۱۴۱۵ خواهد رسید.
ترکیب جمعیتی ایران به نحوی پیش رفته که در سال ۱۳۹۶ تعداد مردان حدود یک میلیون نفر بیش از زنان بوده است؛ به طوری که از کل جمعیت، ۴۱.۰۴ میلیون مرد و ۴۰.۰۲ میلیون نفر زن بوده‌اند که در سال ۱۴۱۵ تعداد مردان به ۴۷.۹ میلیون نفر و زنان به ۴۷.۳ میلیون نفر افزایش پیدا خواهد کرد.

روستاها خالی‌تر می‌شود
اما در نقاط شهری و روستایی وضعیت افزایش جمعیت به نحوی است که تا سال ۱۴۱۵ تعداد زنان و مردان نسبت به سال ۱۳۹۶ در مواردی با کاهش مواجه خواهد شد.
طبق این گزارش، در سال ۱۳۹۶ تعداد مردان و زنان در نقاط شهری ۶۰.۲ میلیون نفر بوده که ۳۰.۵ میلیون مرد و ۲۹.۷ میلیون زن بوده‌اند، اما برآوردهای مرکز آمار از این حکایت دارد که تا ۱۵ سال آینده مجموع زنان و مردان در نقاط شهری به ۷۶.۳ میلیون نفر خواهد رسید که سهم مردان ۳۸.۳ میلیون و زنان ۳۷.۹ میلیون خواهد بود.
اما در نقاط روستایی و غیرساکن از تعداد جمعیت کاسته خواهد شد به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۶، ۲۰.۷ میلیون نفر مرد و زن در نقاط روستایی و غیرساکن بوده‌اند که در سال ۱۴۱۵ از تعداد آنها حدود دو میلیون نفری کاسته و ۱۸.۹ میلیون نفر برآورد شده است. تعداد مردان نیز از ۱۰.۵ میلیون به ۹.۵ میلیون نفر و زنان از ۱۰.۲ میلیون به ۹.۴ میلیون نفر در سال ۱۴۱۵ در نقاط روستایی و غیرساکن کاهش خواهد یافت.

بررسی سالمندی جمعیت تا ۱۴۳۰
همچنین براساس گزارش دیگری که از سوی دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری‌های مرکز آمار ایران منتشر شده است، دربخش سالمندی نیز، ایران با تحولات جدیدی روبه‌رو خواهد شد. براساس این گزارش، در مطالعات جمعیت شناسی سالمندی جمعیت به این معناست که نسبت افراد سالخورده به کل جمعیت در حال افزایش باشد. به عبارت دقیق‌تر جمعیت رو به سوی سالمندی جمعیتی است که بین ۷ تا ۱۴ درصد آن جمعیت را گروه‌های سنین ۶۵ ساله و بیشتر تشکیل می‌دهند. این نسبت درجامعه سالمند بین ۱۴ تا ۲۰ درصد و در جامعه سالخورده ۲۰ درصد و بیشتر است.

بررسی‌های جمعیتی سازمان ملل نشان می‌دهد که جمعیت جهان رو به سالمندی می‌رود و این روند در آینده سریع‌تر از قبل خواهد بود. نسبت جمعیت سالمند جهان درسال ۲۰۲۰ برابر ۹.۳ درصد بود. با فرض ثبات باروری درمقدار کنونی خود، در سال ۲۰۵۰ این مقدار بیش از دو برابر خواهد شد. یعنی به مقدار ۲۲.۸ درصد خواهد رسید. مطالعات نشان می‌دهد که جمعیت ایران نیز همگام با جمعیت جهان رو به سوی سالمندی می‌رود. زیرا ایران مراحل اولیه‌ گذار جمعیتی را پشت سرگذاشته است. آمار و ارقام حاصل از سرشماری‌ها نشان می‌دهد که تعداد جمعیت سالمند ایران در دهه های اخیر در حال افزایش بوده است. در۷۰ سال گذشته ایران در مقایسه با سطح جهانی از نظر سالمندی جمعیت در سطح بسیار پایین تری قرار گرفته است. زیرا طی این سال‌ها ایران از جمعیت جوانی برخوردار بوده است. در سال ۲۰۲۰ نسبت جمعیت ۶۵ سال و بیشتر در سطح جهانی حدود ۹.۳ درصد و نسبت جمعیت ۶۰ سال و بیشتر برابر ۱۳.۵ درصد برآورد شده است.

در همین سال سهم جمعیت ۶۵ ساله و بیشتر و۶۰ ساله و بالاتر ایران به ترتیب برابر ۶.۶ و ۱۰.۳ درصد برآورد شده است. چنانچه مبنای سنی ۶۵ سالگی مدنظر قرار گیرد، در اوایل دوره مورد بررسی درصد سالمندان ایران اندکی بیش از نسبت جهانی بوده و بتدریج با گذشت زمان شکاف بیشتر شده و در اواخر دوره شکاف رو به کاهش است. به نظر می‌رسد روندهای باروری یعنی افزایش و بویژه کاهش شدید آن در ایران تغییرات بسیار مؤثر بوده است.

با وجود این درکل جهان بین سال‌های ۱۹۵۰ و ۲۰۲۰ جمعیت سالمند بیش از ۵ برابر شده است. بنابراین در ایران شدت آن بیشتر از سطح جهانی یعنی بیش از ۶ برابر بوده است. بدیهی است که این امر نتیجه کاهش مرگ و میر بوده که منجر شد تا امید به زندگی در بدو تولد از حدود ۳۷.۵ سال در سال ۱۳۳۵ به ۷۴.۲ سال در سال ۱۳۹۵ برسد. هرچند بخش عمده‌ای از افزایش امید به زندگی مربوط به کاهش مرگ و میر کودکان بوده است اما دستاوردهای پزشکی، بهداشتی و افزایش سطح دانش و آگاهی عمومی نسبت به مسائل بهداشتی منجر شد مرگ و میر بزرگسالان نیز کاهش یابد. از رهاوردهای کاهش مرگ و میر بزرگسالان افزایش جمعیت سالمند بوده است. براساس برآورد سازمان ملل درسال ۲۰۱۹ در سطح جهانی در فاصله سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۵ فردی که به سن ۶۰ سالگی می‌رسد انتظار می‌رفت ۱۴ سال دیگر عمر کند. در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ برای همین سن این انتظار به حدود ۲۱ سال افزایش یافت. به همین ترتیب در فاصله سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۵ در ایران فردی که به سن ۶۰ سالگی می‌رسید انتظار می‌رفت ۱۲ سال دیگر عمر کند که این عدد در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ به بیش از ۱۸ سال افزایش یافته است.

کاهش میزان باروری
مؤلفه دیگر در پدیده سالمندی جمعیت کاهش میزان باروری و تداوم طولانی آن است که باعث می‌شود سهم جمعیت سنین کم سن و سال و جوان کاهش یابد. مطالعات انجام شده در مورد روند باروری در کشور بیانگر آن است که باروری کل درکشور از سال‌های ۱۳۶۴ به بعد شروع به کاهش کرده و از اواخر دهه ۱۳۶۰ سرعت چشمگیری به خود گرفته است.
بر مبنای داده‌های بررسی ویژگی‌های بهداشتی جمعیتی ایران، میزان باروری کل درسال ۱۳۷۹ به حدود ۲.۱ فرزند کاهش یافته است و بسیاری از نقاط شهری کشور نیز باروری پایین‌تر از حد جانشینی را تجربه کرده‌اند. براساس نتایج سرشماری‌های ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ میزان باروری کل ایران به ترتیب حدود ۱.۹، ۱.۷۵ و ۲.۱۱ محاسبه شده است. به این ترتیب از دهه ۱۳۸۰ به بعد باروری ایران در سطح تقریباً پایین تثبیت شده و براساس تئوری‌گذار جمعیتی انتظار نمی‌رود در سال‌های آتی تغییرات زیادی را تجربه کند که از پیامدهای آن افزایش نسبت سالمندی جمعیت در دهه‌های آتی خواهد بود.

پدیده سالمندی هنوز آغاز نشده است
با در نظر گرفتن مؤلفه‌ها می‌توان نتیجه‌گیری کرد که در ایران سالمندی جمعیت هنوز آغاز نشده است. در سال ۱۳۹۵ نسبت جمعیت سالمند ۶.۱ درصد بوده است. براساس مطالعات صورت گرفته جمعیت سالمند ۶۵ ساله به بالا از حدود ۵ میلیون نفر یعنی ۶.۱ درصد در سال ۱۳۹۵ به حدود ۱۹ میلیون نفر یعنی ۱۸.۷ درصد در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت. به این ترتیب ایران در سال ۱۴۰۵ با تجربه ۷ درصدی نسبت جمعیت ۶۵ ساله و بیشتر رو به سالمندی خواهد رفت و سپس از سال ۱۴۲۵ به بعد با تجربه نسبت بالای ۱۴ درصدی جمعیت ۶۵ سال به بالا پدیده سالمندی را تجربه خواهد کرد.

سالمندی زنانه می‌شود
بررسی نسبت جنسی جمعیت ۶۵ ساله و بالاتر ایران طی ۳۵ سال اخیر حاکی از زنانه شدن سالمندی است. به گونه‌ای که این نسبت از سال ۱۳۹۰ به بعد از مرز ۱۰۰ تنزل یافته است. به عبارتی تعداد زنان سالمند از مردان پیشی گرفته است.