درد پنهان شهر

به‌گزارش شهروند، شکلی از اعتیاد که همچون وابستگی به موادمخدر حالت اجبار را برای فرد ایجاد می‌کند. در این نوع از اعتیاد فرد ویژگی‌های شخصیتی‌اش را وابسته به شخص یا چیز دیگری می‌بیند. چنین فردی در دام چرخه مدور می‌افتد که به راحتی نمی‌تواند از آن خارج شود.

برخی از صاحب‌نظران دلیل اعتیادهای رفتاری و گسترش آنها را در پیشرفت تکنولوژی می‌بینند. شرایطی که شهروندان را بمباران خبری می‌کنند و درنهایت منجر به ترس و اضطراب شهروندان می‌شوند. احساساتی که سایه‌شان روی رفتارها به شکل ملموسی باعث خصوصیات رفتاری در فرد می‌شوند؛ آدم‌هایی که مدام می‌ترسند و مضطرب هستند. هرچند میان متخصصان در این‌باره که اعتیاد رفتاری، اعتیاد واقعی است، اختلاف‌نظر وجود دارد. البته در چاپ پنجم (DSM-۵) - کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی. این رفتارها صریحا در گروه اعتیاد گنجانده شده‌اند.

اعتیاد رفتاری، راه گریزی برای کاهش اضطراب

آسیب‌های اجتماعی؛ دغدغه‌ای که هیچ‌یک از جوامع راه گریزی از آن ندارند. آسیب‌ها، مقوله‌ای اجتماعی‌اند که جوامع به فراخور شرایط، فرهنگ، توسعه و انحطاط خود با آنها روبه‌رو می‌شوند. واقعیت تلخی که بی‌شک تأثیرات غیرقابل انکاری را برجا خواهند گذاشت. هرچند این واقعیت تلخ قابل کنترل و پیشگیری است. به باور رابعه‌ موحد، روانشناس اپیدمی‌شدن رفتار یا یک بیماری آن را از موضع فردی بودن خارج می‌کند. موحد معتقد است اعتیاد در هر شکل و اندازه‌ای مختص همه جوامع است، حتی سالم‌ترین و بهترین جوامع. اعتیادهایی که تنها به مصرف موادمخدر محدود نمی‌شوند و جنبه‌های رفتاری می‌یابند. تمایل به خرید کردن، سکس، قمار و … رفتارهایی که در همه جوامع ناپسند هستند. به گفته این روانشناس شهروندان به فراخور پیشینه زندگی فردی و خانوادگی‌شان مکانیزم‌های دفاعی برای مقابله با مشکلات انتخاب می‌کنند. «یکی از ساده‌ترین مکانیزم‌ها، اعتیاد است.»

وقتی صحبت از اعتیاد به میان می‌آید، تصور عموم موادمخدر است، در حالی که امروزه باید اعتیاد را به‌گونه‌ای دیگر تعریف کرد. تعریفی که تأکید دارد استفاده از هر چیزی به شکل افراطی و غیرارادی در زمره اعتیاد قرار می‌گیرد. رفتارهایی بدون شناخت و تعقل. در این میانه شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع در رهنمون کردن شهروندان به سمت و سوی این انتخاب‌ها بی‌تأثیر نیست. جامعه این روزهای ایران از شرایط اقتصادی رنج می‌برد. شرایطی که باعث شده شهروندان درگیر نوعی ناامیدی و آرزوها و خواسته‌های بربادرفته باشند. نوعی حیرانی که فرد هیچ برنامه‌ای برای دفاع با آن ندارد. شرایطی که به فرد این احساس را می‌دهد که قدرت مهار زندگی‌اش را ندارد. «افراد در چنین شرایطی برای کمی آرام گرفتن دست به رفتارهایی می‌زنند تا کمی اضطراب‌شان فروکش کند.»

در اعتیاد رفتاری علت را باید جست‌وجو کرد

اعتیادهای رفتاری؛ مشکل پنهان این روزهای جامعه. اعتیادی که نیاز است به اندازه اعتیاد به موادمخدر جدی به حساب بیاید. عادت‌هایی که بر اثر وسواس و رفتارهای اجباری به وجود می‌آیند. این افراد اغلب به مسائلی همچون قمار، عشق و علاقه، روابط جنسی یا پرخوری رومی‌آوردند. این نوع از اعتیاد را باید بیماری خانوادگی به حساب آورد، همچون اعتیاد به موادمخدر. هرچند نیره توکلی بر این باور است شهروندان جوامع یکسری عادت‌ها دارند. عادت‌هایی که به اعتقاد این جامعه‌شناس نمی‌توان همه آنها را بیمارگونه دانست به‌خصوص در شرایط کرونایی این روزها. او معتقد است نمی‌توان آسیب موادمخدر را با بیماری‌های روانی که افزایش را تجربه می‌کنند، مقایسه کرد. «شرایط را باید در نظر گرفت.» به باور توکلی هر شهروندی به‌گونه‌ای وقتش را پر می‌کند یا شطرنج یا گیم. «نمی‌توان نامش را اعتیاد گذاشت. مقایسه این رفتارها با اعتیاد موادمخدر درست نیست.» توکلی معتقد است باید دید چه چیزی افراد را به سمت رفتارهای ناهنجار می‌راند.

اعتیاد رفتاری؛ سبکی از زندگی وسواس‌گونه

در منظر سنتی، اعتیاد در حالت‌های سستی و خماری خلاصه می‌شود. هرچند این پدیده گسترده‌ اعتیاد رفتاری را هم شامل می‌شود؛ نوعی اختلال در الگوی رفتاری. وضعیتی که فرد نمی‌تواند کنترلی بر سیستم رفتاری‌اش داشته باشد. رفتاری که مبنایش کسب بیشترین هیجان و لذت است. مصطفی آب‌روشن این دست از رفتارها را بیمارگونه و وابسته به نظام انگیزشی افراد می‌داند که باعث تکرار آن رفتار می‌شود. «همه معتادان برای تجربه احساس بهتر به چیزی خارج از وجود خودشان متوسل می‌شوند.» به گفته آب‌روشن وابستگی به شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های رایانه‌ای، رفیق‌بازی و حیوان‌بازی جزو اعتیادهای رفتاری هستند. البته حساسیت‌های غیرمتعارف زنان خانه‌دار در تمیزی هم در همین دسته جا می‌گیرد. «رفتارهای وسواس‌گونه برخلاف اعتیاد به مواد از منظر عموم جدی گرفته نمی‌شود، زیرا ذات این‌گونه رفتارها ناهنجار تلقی نمی‌شود.» به باور این جامعه‌شناس آنچه باعث می‌شود این رفتارها در آسیب‌های فردی و اجتماعی دسته‌بندی شوند، تکرار و وابستگی روانی به آنهاست. «گفتنی است اعتیاد رفتاری همانند اعتیاد به مواد محرک یا مخدر خطرناک و واقعی است. به‌طوری‌که بالقوه می‌تواند زندگی انسان را تباه کند و آثار مخربی برای دیگر اعضای خانواده به ارمغان بیاورد.»

به گفته آب‌روشن نکته در خور توجه اینکه افراد مبتلا به اعتیاد رفتاری عموما نسبت به رفتارهایشان آگاهی دقیقی ندارند، به‌طوری که آن را عادی و بهنجار تلقی می‌کنند. فرض اشتباهی که منجر می‌شود فرد به دنبال درمان نرود و رفتارهای پیشگیرانه اتخاذ نکند. «متأسفانه این سبک از زندگی وسواس‌گونه به شدت در جامعه تسری پیدا کرده است.»

اعتیاد رفتاری، اعتیادی با ماهیت پیش‌رونده

زندگی اجتماعی؛ مقوله‌ای که سال‌هاست جامعه بشری با آن اُخت شده و گویی راه ‌گریزی هم از آن ندارد. هرچند زندگی در جامعه‌ای سالم یکی از دغدغه‌هایی است که جوامع به فراخور شرایط خود به دنبال آن هستند. سلامتی که تا چند دهه پیش در سلامت جسمانی شهروندان خلاصه می‌شد. اما حالا فاکتور سلامت روانی و اجتماعی را به خود می‌بیند؛ سلامتی که هرگونه اعتیاد ناقض آن است. به باور مجتبی دلیر، روانشناس‌ اجتماعی جوامع باید نسبت به اعتیاد از هر نوع آن حساسیت نشان بدهند. در میان اعتیاد به معنای عام آن که سوءمصرف‌ها را دربرمی‌گیرد، جوامع با اعتیادهای رفتاری هم دست به گریبان هستند. اعتیاد به اینترنت، بازی‌ آنلاین یا اعتیاد جنسی و … اعتیادهای رفتاری هستند که شهروندان جوامع را گرفتار کرده‌اند. اعتیادهایی که به اعتقاد دلیر به دلیل دخالت عوامل روانی-اجتماعی حساسیت کمتری در جوامع برمی‌انگیزند. «اعتیادهای رفتاری ماهیتی پیچیده‌تر پیدا می‌کند.» این مدرس دانشگاه بر این باور است شیوع عمده اعتیاد رفتاری در سنین نوجوانی است. رفتارهایی که علت اساسی آنها را باید در اضطراب جست‌وجو کرد. درواقع شهروندانی که مهارت مقابله با استرس را نداشته باشند دچار اضطراب می‌شوند. اضطرابی که زمینه‌ساز رفتارهای نامتعارف در این افراد می‌شود. واقعیت امر این است رفتارهای اعتیادگونه موقتا باعث کاهش اضطراب فرد می‌شوند. بنابراین فرد یاد می‌گیرد در زمان اضطراب این رفتارها را تکرار کند، در نتیجه رفتار اعتیادی شکل می‌گیرد. «اعتیاد رفتاری از سوءمصرف‌ها خطرناک‌تر است. هرچند اعتیادها ماهیتی پیش‌رونده دارند.»