رج به رج با رنج زنان قالیباف
سامان(پانا) - دستان پینه بسته مادری نان‌آور که از سپیده صبح تا سیاهی شب پشت دار قالی می‌نشیند و با هر گره ای که بر گره دیگر می‌نشاند، گویا تلخی و شیرینی‌های زندگی خویش را به تار و پودهای این قالی گره می‌زند.
زنان و دختران روستایی در استان چهارمحال و بختیاری، با ذوق، حوصله و هنری که با روحشان عجین شده گره های قالی را یکی پس از دیگری در هم می‌تنند و به تک تک تار و پودهای آن جانی بی همتا می بخشند. این هنر از مادر به دختر به ارث می رسد و به مثابه ثروتی در دست زنان و دختران است.
از هنر قالیبافی و دستان توانمند قالیبافان هرچه بگوییم، بی شک کم گفته ایم، فقط کافیست یکبار از نزدیک انگشتان زن قالیبافی را دیده باشیم تا از زخم های بند بند انگشتش مشقت و سختی این هنر بی نظیر را درک کنیم.
فاطمه رحیمی یکی از زنان روستای کاهکش شهرستان سامان در استان چهارمحال وبختیاری است که در خصوص روش تهیه یک قالی توضیحاتی داده است. او درباره وسایل مورد نیاز برای بافت فرش می‌گوید: «این که برای بافت فرش چه لوازمی نیاز داریم بسیار اهمیت دارد. دار قالی، دفه، شانه، کاردک، قیچی، چله، کوجی، سک و سیخ پودکشی از لوازم مورد نیاز بافت قالی است.»
وی ادامه می دهد: «از دار قالی شروع می کنیم. فرش معمولا روی چارچوبی به نام دار قالی بافته می شود و اندازه این دار قالی بستگی به متراژ فرش دارد و به همان نسبت بزرگ و کوچک است. معمولا دارهای فرش در دو نوع افقی و عمودی وجود دارند. بافت فرش به طور معمول در دارهای عمودی انجام می شود، اما برخی مناطق مانند ترکمن صحرا به بافت فرش روی دارهای افقی یا زمینی، معروف هستند. در گذشته دارهای قالی چوبی بود و به وسیله چند تیر در گوشه ها، این دار به هم متصل می شد اما هم اکنون این دارها جای خود را به دارهای فلزی داده اند و به وسیله پیچ و مهره به هم متصل هستند.
رحیمی در خصوص گونیا بودن دار قالی که باید رعایت شود اینگونه می گوید: «همه دارهای قالی باید زاویه نود درجه داشته باشند و درغیر این صورت بافت فرش کج پیش می رود و به قول معروف بار کج به مقصد نمی رسد و این فرش را کسی نمی خرد. دارهای عمودی فضای زیادی اشغال نمی کنند و در گوشه ای از اتاق هم می توانند قرار بگیرند، اما دارهای افقی فضای زیادی اشغال می کنند. البته افرادی که روی دارهای افقی کار می کنند زودتر از قالیبافان دار عمودی دچار مشکل کمردرد و چشم درد می شوند.»
از او راجع به یکی از وسایل بافت فرش می پرسم و او عنوان می‌کند: «این وسیله نام های زیادی دارد و هر گویش و منطقه ای آن را به زبان خود تلفظ می کرده و اکنون به نام دفه، دفتین، کرکیت، کلوزار و دستوک معروف شده، اما بیشتر این وسیله را به نام دفه می شناسند و این نام عمومیت پیدا کرده است. دفه یکی از وسایلی است که برای قالیبافی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد و وظیفه این وسیله فلزی سر شانه ای، کوبیدن گره های فرش است. در نظر اول اگر این وسیله را در دست بگیرید متوجه می شوید بسیار سنگین است و کار با آن راحت نیست.»
وی می افزاید: «بعد از این که دار قالی تهیه شد، برای بافت آن باید کاری مهم انجام داد که چله نام دارد. چله نخ هایی است که روی دار قالی نصب می شود. برخی افراد تنها به شغل چله کشی مشغول هستند و از این راه نان در می آورند. پس باید برای شروع بافت قالی ابتدا چله را روی دار قالی نصب کنید. چله، تارهای تشکیل دهنده قالی یا فرش است که هر نخ پود از زیر آن به صورت یکی در میان عبور می کند تا نقش فرش را رقم بزند. چله فرش مهم ترین بخش آن است، به این دلیل که اگر خوب این تارها روی دار قالی نصب نشود، فرش آن ظرافت لازم را نخواهد داشت. هر چه چله فرش کشیده تر و محکم تر باشد نتیجه کار بهتر خواهد بود.»
رحیمی ادامه می‌دهد: «نخ های افقی که به صورت یکی در میان از زیر و روی تار قالی به صورت رگ یا همان رج قالیبافی رد می شود پود نام دارد. نخ های پود هم مانند تار اکنون از نخ پنبه تهیه می شود. این پود ها بعد از هر گره فرش به وسیله دفه کوبیده می شود تا جایی که یک رج به صورت کامل تمام شود و قالیباف سراغ رج بعدی برود.»
او در توضیح اجزای دار قالی توضیح می‌دهد: «کوجی» به میله کمکی پایه دار قالی گفته می شود و تا تمام شدن فرش روی دار باقی می ماند و بعد از بریدن چله برای درآوردن فرش آن را هم از کنار دار بر می دارند. قطر این میله بین چهار تا شش میلی متر است. دلیل استفاده از این وسیله محکم کردن تارهای قالی و همچنین انسجام بخشیدن به فرش است. کاردک یا کثر برای بریدن سر خامه های اضافی بعد از گره زدن مورد استفاده قرار می گیرد.»
فاطمه رحیمی در خصوص شروع بافت قالی می‌گوید: «بعد از این که همه این وسایل را تهیه کردیم تازه اول راه است. همان طور که در ابتدا گفتم برای بافت قالی باید روی دار قالی چله کشیده شود. بعد از چله کشی باید نقشه را روبه روی خود قرار دهیم تا بدانیم به چه طریقی پیش برویم. به طور معمول فرش از یک گوشه بافته می شود و عرض آن تکمیل می شود که به اصطلاح رج نامیده می شود. هر رج از تار و پود به صورت زیر و رو تشکیل می شود و یک نقش را می آفریند. بعد از اتمام هر رج روی هر کدام از تار و پودها باید گره زده شود و با دفه روی آن می کوبند تا این گره محکم شود. این کار تا پایان بافت فرش ادامه خواهد داشت. زمانی که فرش به قول معروف به اندازه چهار انگشتی رسید باید قیچی شود و پرزهای اضافی آن گرفته شود تا این پرزها جلوی گره های جدیدتر را نگیرد و این کار را نیز با قیچی مخصوص انجام می دهند.»
وی در پایان این بخش بیان می‌کند: «نقشه خوانی فرش به این گونه است که افراد طرح شطرنجی فرش را رو به روی خود قرار می دهند و این طرح ها همیشه یک سانتی متر در یک سانتی متر در نظر گرفته می شود. نقشه خوان که معمولا کنار بافنده قرار می گیرد و نقشه را با صدای بلند می خواند.»
او در پایان بیان می‌کند: «زیبایی یک فرش دستباف به این است که در هر فرش دستباف قسمتی از وجود بافنده قالی در آن به یادگار می ماند و تلخی ها و شیرینی های زندگی اش با گره به گره آن فرش می آمیزد و اثری جاودان خواهد بود.»
خبرنگار دانش آموز نگین رحیمی
ارسال دیدگاه