3 سناریو برای تعیین حق‌آبه تالاب هورالعظیم تهیه شد؛ اثرات سوء تاسیسات نفتی بر تالاب

محمدجواد اشرفی صبح امروز در جمع خبرنگاران در توضیح آخرین وضع تالاب هورالعظیم اظهار کرد: امسال بسیاری از تالاب‌های کشور با تنش آبی روبرو هستند که تالاب هورالعظیم نیز با تنش آبی مواجه است. تلاش بر این است که در یک فضای تعاملی حق‌آبه تالاب‌ها به نحو حداکثر دریافت شود و حداکثری که در این شرایط گفته می‌شود حداقل نیاز آبی تالاب هورالعظیم است.

مدیرکل محیط زیست استان خوزستان با بیان اینکه کشور در سال کم‌آبی است،‌ گفت:‌ خشکسالی نه تنها در استان خوزستان بلکه در همه جای کشور وجود دارد. اتفاقی که برای خشک شدن بخشی از تالاب هورالعظیم صورت گرفته در بسیاری از تالاب‌های کشور حتی به مراتب بیشتر وجود دارد. خشک شدن تالاب‌ها در برخی فصول طبیعی است به این جهت که در فصل تابستان ورودی آب کم می‌شود.

او درباره حق‌آبه تالاب هورالعظیم با تاکید بر اینکه بر اساس قانون تعیین حق‌آبه تالاب‌ها بر عهده سازمان محیط زیست است، بیان کرد:‌ حسب این وظیفه، موضوع حق‌‌آبه تالاب به دانشگاه شهید چمران محول شد. در طرحی که برای تعیین حق‌آبه تالاب‌های استان خوزستان توسط دانشگاه شهید چمران تهیه شده است،‌ سه سناریو برای تالاب هورالعظیم تعریف شده است. در سناریوی اول شرایط خشکسالی برای تالاب در نظر گرفته شده است که طبق آن مساحت آب مورد نیاز تالاب باید حدود یک میلیارد و ۳۸۳ میلیون متر مکعب با مساحت ۷۶ هزار هکتار در سال باشد. درشرایط نرمال آب مورد نیاز تالاب یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون متر مکعب با مساحت ۸۷ هزار هکتار است. در شرایط پر آبی یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب با مساحت تقریبا ۱۰۰ هزار هکتار است.

خشک شدن بخش‌هایی از تالاب هورالعظیم همیشگی نیست

مدیرکل محیط زیست استان خوزستان اضافه کرد: بنابراین متخصصان آب بر این موضوع صحه می‌گذارند که در شرایط خشکسالی بخشی از تالاب هورالعظیم خشک می‌شود اما این خشک شدن برای همیشه نیست. در سال آبی بعد اگر شرایط نرمال باشد تالاب احیا می‌شود. در واقع تالاب‌ها در طول میلیون‌ها سال که از عمرشان می‌گذرد همیشه این پروسه را طی کرده‌اند. تالاب هورالعظیم در دهه ۸۰ و ۹۰ در برخی سال‌ها وضعیتی بسیار اسفناک‌تر از وضعیت فعلی داشته است و تصاویر ماهواره‌ای این موضوع را تصدیق می‌کند اما همین تالاب در سال ۹۸ که نزولات جوی زیاد بود، به طور ۱۰۰ درصد آبگرفتگی شد.

او با اشاره به اقدامات محیط زیست استان خوزستان برای حفاظت از تالاب هورالعظیم گفت: اگر اقدامات مدیریتی محیط زیست خوزستان از مهرماه ۹۸ تا پایان فروردین ۹۸ نبود، تالاب هورالعظیم امروز کمتر از ۴۰ درصد آب داشت اما با پیگیری‌های زیادی که صورت گرفت، وزارت نیرو و شرکت توسعه نفت وادار شدند همه شکستگی‌هایی که منجر به خروج آب از تالاب هورالعظیم می‌شود را کنترل کنند. بالغ بر ۶۰ متر مکعب بر ثانیه، آب از تالاب هورالعظیم در حوزه ایرانی خارج می‌شد که با اقدام مدیریتی، آب به مخازن هدایت شد.

اشرفی با بیان اینکه تالاب هورالعظیم دارای ۵ مخزن است، توضیح داد:‌ مخزن یک در بخش شمالی و مخزن شماره ۵ در بخش جنوبی تالاب است. مساحت مخزن یک ۸۲ هزار هکتار است که ۵۰ تا ۵۱ درصد آب دارد. علت اینکه میزان آبگرفتگی مخزن شماره یک نسبت به دو، سه و چهار کمتر است به این دلیل است که شیب زمین شمالی - جنوبی است. بنابراین در قسمت‌های شمالی مخزن، آب ماندگار نیست و دوم اینکه بخش‌هایی از این مخزن حتی در شرایط سیلابی هم آبگیر نشد.

مدیرکل محیط زیست استان خوزستان ادامه داد:‌ مخزن دو با ۳۰ هزار هکتار مساحت، مخزن شماره سه با ۱۵ هزار هکتار و مخزن شماره ۴ با ۳۰ هزار هکتار مساحت است که تالاب هورالعظیم در این سه مخزن ۸۰ تا ۸۳ درصد آبگرفتگی دارد و مخزن ۵ با ۵۲ درصد آبگرفتگی است. برای مخزن ۵ دو تعبیر وجود دارد. یک تعبیر مربوط به سازمان محیط زیست است که مساحت آن ۲۷ هزار هکتار است اما به تعبیر سازمان آب و برق، ۱۹ هزار هکتار است. این اختلاف وجود دارد اما به تعبیر محیط زیست، این مخزن ۵۲ درصد آبگرفتکی دارد و به تعبیر آنها ۸۲ درصد، زیرا مساحت‌ها متفاوت است.

او با بیان اینکه دبی رودخانه کرخه اکنون طبق رصدها کمتر از ۱۰ متر مکعب است، گفت: دبی رودخانه در حالت نرمال طبق وزارت نیرو ۷۰ متر مکعب در حالت نرمال است. حتی در بخش‌هایی از آن به جهت برداشت‌های غیرمجاز در بالادست خیلی کمتر می‌شود. معتقدیم اکنون تالاب هورالعظیم دچار تنش آبی شده است و اگر حق‌آبه تالاب تامین نشود، قطعا دچار بحران می‌شود. البته هنوز در مرحله بحران نیست ولی قطعا دچار بحران می‌‌شود و این استعداد وجود دارد.

کشت برنج در خوزستان مرسوم نبوده است

اشرفی با تاکید بر اینکه حق‌آبه تالاب هورالعظیم باید سریع و به فوریت تامین شود، تصریح کرد: اکنون میزان آب رهاسازی شده با توجه به برداشت‌های غیرمجازی که در طول مسیر صورت می‌گیرد و کشتزارهای برنج متعددی که در طول مسیر از بالادست تا رسیدن به تالاب وجود دارد، بسیار کم است. به طور کلی کشت برنج در خوزستان مرسوم نبوده است اما در سال‌های ۹۸ و ۹۹ که سال آبی خوبی بود، گسترش کشتزارهای برنج شکل گرفت و این انتظار در منطقه ایجاد شده است که در سال ۱۴۰۰ هم می‌توان کشت برنج انجام داد. وقتی دولت اعلام می‌کند که کشت برنج در سال ۱۴۰۰ در استان خوزستان در حوزه کارون و کرخه ممنوع است، بنابراین باید ممنوع باشد و همه باید تابع قانون باشیم اما برداشت‌های زیادی در طول مسیر صورت می‌گیرد که از حق‌آبه تالاب برداشت می‌شود.

میزان تبخیر آب بیشتر از ورودی آب به تالاب است

مدیرکل محیط زیست استان خوزستان ادامه داد:‌ آبی که توسط وزارت نیرو رهاسازی می‌شود تحت عنوان حق‌‌آبه تالاب صورت می‌گیرد که در بالادست تالاب، توسط برداشت‌های غیرمجاز از جمله پرورش ماهی، کشت برنج و اراضی کشاورزی برداشت می‌شود. از طرفی تبخیر نیز وجود دارد و اکنون میزان تبخیر بسیار زیاد است و بیشتر از ورودی آب به تالاب است. این مسایل باعث می‌شود غلظت آب افزایش یابد. طبق رصدهای محیط زیست، موضوع غلظت آب روندی افزایشی دارد. البته در مخازن دو و سه بحران غلظت هنوز ایجاد نشده است اما پیش‌بینی این است که اگر این روند ادامه یابد، در این دو مخزن نیز غلظت ایجاد می‌شود.

او با بیان اینکه تالاب هورالعظیم برای اینکه شرایط نرمالی داشته باشد به ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب نیاز دارد، گفت: در شورای سازگاری با کم‌آبی استان با توجه موضوعات مختلفی که وجود داشت، جلسات مختلفی با موضوع تالاب برگزار شد که برای تالاب در مقطع چهار ماهه ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب لحاظ شد که معتقدیم این میزان جوابگوی نیاز تالاب نخواهد بود به ویژه تبخیر زیادی وجود دارد و در صورتی که تامین حق آبه تالاب انجام نشود این انتظار می‌رود که در روزهای آتی و ماه آینده تنش آبی به بحران آبی تبدیل شود و این تنش به مرگ و میر گسترده ماهی تبدیل شود. اکنون بر اساس مشاهدات عینی، مرگ و میر گسترده در تالاب هورالعظیم در حوزه آبزیان صورت نگرفته است.

اشرفی در ادامه با تاکید بر اینکه بازه زمانی حق‌آبه تالاب باید منطبق با نیازهای آبی تالاب باشد، گفت: در فصل زمستان که حداقل نیاز تالابی آب است حق‌آبه رعایت می‌شود. اینکه در زمستان، پاییز و بهار ۹۰ درصد حق‌آبه تالاب داده شود اما در فصل تابستان ۱۰ درصد حق‌آبه را بدهند، قابل قبول نیست.

او در پاسخ به سوالی درباره رهاسازی یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب توسط وزارت نیرو در سال آبی ۹۹ -۱۴۰۰ گفت:‌ صحت این عدد را تایید نمی‌کنیم. وقتی می‌گوییم حق‌آبه یعنی حق‌آبه ورودی آب به تالاب از دهانه کانال‌ها و رودخانه‌ها اندازه‌گیری و تامین شود. این میزان داده نشده است و با محاسبات آنها است. برآیند محیط زیست این عدد را تضمین نمی‌کند و با فرض بر اینکه عدد رهاسازی درست باشد، مشکلی از ما حل نمی‌شود زیرا تالاب اکنون به آب نیاز دارد.

تاسیسات نفتی به طور بالقوه اثرات سوء بر تالاب دارد

مدیرکل محیط زیست استان خوزستان در ادامه در پاسخ به سوال پانا درباره اقدامات محیط زیست برای کاهش چالش‌های ناشی از فعالیت‌های شرکت نفت در تالاب هورالعظیم گفت: تالاب‌ها باید بکر بمانند. در هر صورت در مقطعی از زمان در کشور به هر دلیلی تصمیم گرفته شد که در این تالاب شرکت نفت مستقر شود. باید واقعیت را پذیرفت که تاسیسات نفتی به عنوان یک واقعیت در تالاب هورالعظیم وجود دارند. اکنون این مساله مهم است که باید با واقعیت چه کار کرد و نحوه مدیریت مهم است. اینکه با توان مدیریتی، امکانات و روش‌های مناسب از آسیب‌پذیری حضور تاسیسات نفت در تالاب هورالعظیم کاسته شود،‌ مهم است. به طور بالقوه تاسیسات نفت قابلیت اثرات سوء بر تالاب را دارند که گاه بالفعل هم می‌شود و ممکن است خطوط انتقال نفت شکسته شود که مشکلات و آلودگی‌های نفتی گسترده‌ای ایجاد کند کمااینکه این اتفاقات در طول زمان صورت گرفته است.

او ادامه داد:‌ پایش و رصدی که از خطوط انتقال نفت صورت می‌گیرد، شرکت نفت موظف است که تجهیز باشد تا در صورت وقوع حادثه سریعا ورود کند و آلودگی‌های نفتی را جمع‌آوری کند و از آب جدا کند. بنابراین وجود نفت به عنوان یک ایراد در مرکز تالاب وجود دارد و آن را تایید می‌کنیم اما چون از گذشته وجود داشته،‌ امروز مدیریت آن مهم است.

اشرفی همچنین در پاسخ به سوال دیگر پانا مبنی بر اینکه تصمیم‌ها درباره تعیین حق‌آبه تالاب‌های استان خوزستان به صورت متمرکز انجام می‌شود یا به صورت استانی، توضیح داد:‌ وقتی حق‌آبه تعیین شد باید در شورای عالی آب تایید شود. بنابراین میزان حق‌آبه به سازمان مرکزی محیط زیست انکعاس داده می‌شود و نقطه نظرات محیط زیست در شورای عالی آب کشور بررسی و حق‌آبه تایید نهایی می‌شود.