با این گل، بهار نمی‌شود!

به‌گزار ش ایسنا، اعتیاد به مواد مخدر را باید یکی از چالش‌­های اصلی جامعه جهانی برشمرد که با توجه به گسترش تجارت آن می‌‌توان گفت هیچ ماده‌ای به اندازه افیون ­ها این چنین آسان وارد زندگی ملت‌ها نشده است.

مطابق گزارشات آماری، مصـرف مـواد مـخدر در ایـران نـیز روندی افزایش دارد و در میان انواع ناهنجاری‌ها، آسیب‌زاترین و گسترده‌ترین معضلات است. در کشور ما ۴ تا ۱۰ تیر هفته ملی مبارزه با مواد مخدر نام‌گذاری شده است که هر چند تلنگری آهسته برای یاداوری هزار­باره این زخم کهنه است، اما در این میان آنچه بیش از پیش خودنمایی می­‌کند شناخت عوامل کشیده شدن فرد به این ورطه نابودی است که برای رهایی از آن نباید منتظر هیچ واکسنی باشیم.

در راستای شعار سال ۲۰۲۱ میلادی اعلامی از سوی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد مبنی بر اینکه «حقایق در باره مواد مخدر را به اشتراک بگذاریم تا زندگی‌ها را نجات دهیم» به سراغ یکی از روان درمانگران اعتیاد هم استانی رفتیم تا با دید علمی‌­تر با راهکارهای پیشگیری آشنا شویم.

ماجد یزدانی عنوان کرد: در سال­‌های اخیر علاوه بر جوانان گرایش بزرگسلان نیز به مواد مخدر در جامعه ما بیشتر شده و به لحاظ آماری تعداد افراد درگیر نسبت به جمعیت، افزایش چشمگیری داشته است.

وی افزود: یکی از نکاتی که بسیار نگران­‌کننده است پایین آمدن متوسط سن اعتیاد به دلیل تغییر الگوی مصرف است که با اضافه شدن گل­، ماری­جوانا­، حشیش و بسیاری از مواد مخدر صنعتی دیگر نه تنها نوجوانان بلکه سنین کمتر از آن نیز آلوده این افیون­‌ها شده‌­اند.

این روانشناس بالینی ادامه داد: در گذشته متوسط سنی که فرد برای اولین بار با مواد مخدر آشنا می‌شد یا مصرف را تجربه می­‌کرد بین ۱۸ تا ۲۷ سال بود که بیشتر تحت تاثیر استرس‌­های دوران دانشجویی و سربازی اتفتاق می­‌افتاد، اما اکنون در استان ما، دختری بچه ۹ ساله مشاهده شده که مصرف کننده هروئین است.

شیوع مصرف گل یا ماری‌جوآنا در جوانان

در حال حاضر مصرف گل یا ماری جوآنا به خاطر دید مثبتی که بین قشر نوجوان و جوان ما رواج یافته، بسیار شدت پیدا کرده است. آن‌ها با الگوبرداری از افراد مشهور مصرف کننده یا کشورهایی که استفاده از این محرک‌ها را آزاد و قانونی دانسته‌اند فکر می‌­کنند استعمال این مواد هیچ ضرری ندارد. یزدانی تصریح کرد: باید آگاه باشیم که در آن کشورها نیز همچنان مصرف این توهم‌زاها برای افراد زیر ۱۸ ممنوع است و قانونی بودن استعمال، تنها به عنوان یک طرح آزمایشی برای کاهش کنجکاوی و ولع در بین جوانان و بزرگسالان در نظر گرفته شده است تا شاید مصرف پایین بیاید.

وی اظهار کرد: هر چند خود این کشورها هم گاهی به شکست این طرح‌­ها اشاره کرده‌­اند و پولی که از فروش مواد مخدر به دست می‌­آید را صرف پیشگیری می‌­کنند.

این روانشناس بالینی با بیان اینکه ماری جوانا یا گل که قشر جوانان و نوجوانان را احاطه کرده بسیار مخرب است، افزود: این مواد از طریق دورهمی‌های ناسالم یا در مدرسه و محیط‌های آموزشی که کنترل کافی صورت نگرفته است، توزیع می‌­شوند و در هر بار مصرف، با تخریب هزاران سلول مغزی، اختلالاتی مانند اضطراب، افسردگی، توهم، پرخاشگری و فراموش کاری را برای شخص مصرف کننده به وجود می‌آورند.

وی، این محرک‌ها را همچون سیگار پل‌ه­ای برای مصرف مخدرهای قوی‌تر می­‌داند و می‌­گوید: بسیاری ازمصرف­‌کنندگان بعد از مدتی سراغ موادی مثل شیشه می‌روند و، چون این محرک‌ها علایم ترک جسمی مانند بدن درد ندارند بسیاری از افراد خیال می‌کنند معتاد نشده‌اند در صورتی که این یک باور غلط است و این مواد وابستگی و ‌شدید روحی و روانی را منجر می­‌شوند که فرآیند ترک را بسیار دشوار می­‌سازد.

یزدانی ادامه داد: این ترکیبات صنعتی، افراد را به شدت ار نظر اجتماعی تخریب می‌­کند و به سمت برخی از مشکلات و آسیب‌­های منفی جامعه سوق می‌­دهد. آمارها گواه آن است که بسیاری از خودکشی­‌ها، دیگر زنی‌ها و آسیب به افراد خانواده در اثر مصرف این مواد بوده است.

مافیای دارویی هم مقصر است!

این مدرس دانشگاه در خصوص باورهای غلط در مورد اعتیاد متذکر شد: برخی تصور می­‌کنند که، چون ترامادول ومتادون به شکل داروهستند و از داروخانه تهیه می­‌شوند دیگر اعتیاد آور نیستند. در صورتی که اگراین دو قرص سرخود و به دور از نظر پزشک مصرف شوند وابستگی بسیار شدید­تری نسبت به دیگر انواع مخدر مثل تریاک به بار می‌آورند. منتها تابو اجتماعی برای تریاک به وجود آمده و افراد تحصیل کرده کمتر به آن متمایل می‌شوند.

یزدانی می­گوید: در قشر تحصیل کرده گرایش به موادی مانند ترامادول و متادون که به صورت شربت و قرص تهیه می‌­شوند به خاطر راحتی در حمل و مصرف بدون جلب توجه دیگران، وجود دارد که بسیار اشتباه است.

وی یکی از موارد منفی و ضعف در جامعه ما را نسبت به سایر کشورها، داروخانه­‌ها و مافیایی سیستم دارویی دانست و اضافه کرد: ترامادول جز داروهایی است که خیلی از افراد اعتیادشان با آن شروع شده و از طریق داروخانه­‌ها به دست جوانان و نوجوانان ما می‌رسد. البته باید متذکر شوم که همه داروخانه‌ها اینگونه نیستند، اما در هر صنفی افراد سواستفاده گری که بدون در نظر گرفتن تبعات اجتماعی موضوع فقط به جنبه اقتصادی و مادی می‌­اندیشند، وجود دارد.

وی خاطر نشان کرد: بسیاری از درمانگران اعتیاد کشور مخالف طرح واگذاری متادون به داروخانه­‌ها هستند و امیدواریم این اتفاق رخ ندهد. زیرا اگر متادون هم دراختیار داروخانه‌ها قراردهند یک فاجعه برای درمان اعتیاد کشور صورت می­‌گیرد و عاقبتی بهتر از ترامادولی که در اختیار داروخانه‌ها بود برای آن متصور نیستیم.

جای خالی آموزش

این روان درمانگر اعتیاد مطرح کرد: در کشورهای پیشرفته از مقاطع ابتدای تحصیلی همزمان آموزش‌­های پیشگیری از اعتیاد شروع می­‌شود. درصورتی که در کشور ما جای خالی این نوع مهارت­های زندگی درآموزش و پرورش بسیار احساس می‌شود. این آموزش‌­های پیشگیرانه، نه تنها هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است که متاسفانه در اولویت­‌ها قرار نمی‌گیرد.

یزدانی گفت: کاش آن قدر که کنکور و موفقیت درآن مهم بود، برای پیشگیری از اعتیاد وسایر آسیب‌های اجتماعی، مهارت­‌های زندگی هم جز اولویت‌های ما و خانواده‌ها قرار می‌گرفت.

وی با ذکر اینکه این روزها شایعه شده بود که افرادی که درگیر اعتیاد هستند کرونا نمی‌­گیرند، تایید کرد: در مواردی مشاهده شده افراد برای بهبود دیابت و فشار خون از مواد مخدر استفاده می‌­کنند. درصورتی ­که متخصصین اعلام کردند مخدرها درمان هیچ یک از این بیماری­‌ها نیستند و شاید به طور مقطعی برخی علائم را کاهش دهند که همین هم یک امتیاز منفی برای مصرف مواد است، چراکه افراد گول این نشانه­‌ها را می‌خورند، فکر می‌کنند درمان شده‌­اند و پیگیری­‌های پزشکی را انجام نمی­‌دهند.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: اگر همان فردی که فکر می­‌کرد قند خونش به خاطر مصرف تریاک کاهش یافته، درمانش را شروع می‌­کرد در دام اعتیاد نمی‌افتاد و بدون اینکه متوجه شود بیماری‌­اش آنچنان پیشرفت نمی­‌کرد.

پیشنهاداتی مخصوص خانواده‌­ها

یزدانی ضن تاکید بر اینکه هیچ واکسن و درمانی قوی‌­تر از پیشگیری وجود ندارد، گفت: به صرف اینکه در خانواده ما اعتیاد نخواهد بود، خیالمان راحت نباشد و حساسیت­‌های لازم را داشته باشیم تا پیشگیری بهتر صورت گیرد.

وی به والدین توصیه کرد: اطلاعات کافی درخصوص مواد مخدر وانواع آن را به دست بیاورند تا بتوانند درخصوص مضرات آن عینی با فرزندان خود صحبت کنند. همچنین با توجه به شرایط سنی آن‌ها از کلیپ، انیمیشن و فیلم‌­های آموزشی استفاده کنند و یک نگرش منفی از مصرف مخدرها و سیگار در فرزندانشان شکل دهند.

این روانشناس تاکید کرد: خانواده­‌ها باید آموزش­‌های پیشگیرانه به خصوص در سنین نوجوانی را جدی بگیرند و دوستان و اطرافیان فرزندانشان را بشناسند، زیرا ۶۰درصد افرادی که برای اولین بار مواد مخدر را تجربه کرده‌­اند به وسیله گروه‌­های هم سال خود بوده است. همچنین با وضع مقررات، محیط خانه را قانون­مند کنند تا آسیب کمتری به درون آن رخنه کند و الگوهای موفق را به فرزندانشان معرفی کنند.

یزدانی در پایان ضمن بیان اینکه والدین باید باهم هماهنگ باشند و به روز حرکت کنند، ­ پیشنهاد کرد: خانواده‌­ها برای شکل­گیری شخصیت­ سالم در فرزندانشان از تشویق و تنبیه به جا استفاده کنند و مهارت «­نه گفتن­» را به آن­ها بیاموزند و برای شرکت در برنامه‌های گروهی سالم آن­ها را تشویق کنند.

تشویق به سوی رهایی

برای رهایی از اعتیاد تصویری که در ذهن اغلب ما نقش می­‌بندد بسته شدن به تخت همراه با تحمل درد فراوان است. یزدانی با رد روش‌­های سنتی بیان کرد: امروزه درمان­‌های جدید اجازه نمی‌دهند فرد زجر بکشد و به اصطلاح ترک یابویی که فرد در خانه یا درکمپ به شدت اذیت می‌­شد دیگر مورد تایید علم نیست و امکان دارد فرد با مشکلات تنفسی­، قلبی و یا حتی تشنج مواجه شود.

وی معتقد است اگر بخواهیم افراد را به درمان تشویق کنیم راهکارهایی همچون مصاحبه انگیزشی از سوی مشاورها، روانشناس­‌ها و گاهی ورود فرد مصرف کننده به گروه­‌های همیار مانند ان ای­NA یا کلاس‌­های کنگره ۶۰، انگیزه آن‌ها را تقویت و دیدشان را نسبت به درمان تغییر خواهد داد.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: انگیزه شخص از مراجعه، در روند درمان بسیار تاثیر گذار است. خیلی از کسانی که به زورافراد خانواده مانند همسر­، پدر یا مادر وارد مراکز ترک اعتیاد می­‌شوند نتیجه مطلوبی را به‌­دست نمی‌­آورند. پس خانواده‌­ها باید مراقب باشند درسنین نوجوانانی و جوانانی تنها با نصیحت نمی­‌شود بیماران را تشویق به درمان کرد.

یزدانی افزود: علائم ترک با توجه به نوع ماده مصرفی و روش استعمال آن (خوردنی، تدخینی، تزریقی و..) متفاوت است و تا چند روز طول می­‌کشد. به عنوان مثال در مبتلایان به تریاک و هروئین بین ۲ تا ۴ روز علایم ظاهر می­‌شود، اما در مصرف­‌کنند­گان متادون این علائم بعد از ۳ یا ۴ روز که تازه فرد در کمپ یا مراکز درمانی مستقر شد، به­وجود می­‌آید و گاهی تا هشت روز بعد، ادامه پیدا می‌کند.

توجه به روان درمانی درمراکز ترک اعتیاد

این روانشناس بالینی خاطر نشان کرد: در حال حاضر مراکز و کلینیک‌­های کشورمان وضعیت مناسبی ندارند و یکی از علت­‌های ضعف آن‌ها استفاده از دارو درمانی به جای روان درمانی است که اگر جایگاه روانشناس در این مراکز به ویژه دراستان بوشهر به درستی تعریف شود، شرایط بهتر خواهد شد.

یزدانی تصریح کرد: البته نابسامانی مدیریتی و وجود برخی از تخلفات در مراکز ترک اعتیاد، در استان و شهر بوشهر بسیار کمتر ازدیگر نقاط کشور است که به خاطر راحتی نظارتی است که در استان‌­های کم جمعیت نسبت به کلانشهرها صورت می­‌گیرد. گواه این ادعا رضایت مراجعه کنندگانی است که از کلانشهرها در مراکز بوشهر پذیرش شده‌اند.

وی تاکید کرد: اولین چیزی که باید در درمان اعتیاد درنظر گرفت توجه به بعد چند وجهی آن است که از کنار هم قراردادن موارد مختلفی می‌­توان آن را به سرانجام رساند.

این کارشناس یادآور شد: درکلینیک‌­های ترک اعتیاد ابتدا باید به مباحث روانشناسی، روان درمانی و مشاوره بسیار توجه شود و در کنار آن باید دانست برای هر فرد با توجه به زمان مصرف، نوع وشکل آن و حتی وضعیت جسمی، سن و سایر ویژگی­‌های فردی چه درمانی مناسب‌تر است، حتی گاهی لازم می­‌شود بیمار را به مکان­‌های مناسب­‌ترو با امکانات بیشتر ارجاع دهیم.

رد پای تنهایی و بیکاری در معضل اعتیاد

ماجد یزدانی تصریح کرد: در روزهای اول درمان، جدا شدن از مواد به صورت پرهیز مداری از مصرف انجام می­‌گیرد و لازم است از بعضی داروهای کمکی نیزاستفاده شود تا علائم ترک کاهش یابد. اما باید برای جلوگیری از برخی اختلالات روانی مثل افسردگی نیزاقداماتی صورت بپذیرد که برای بعضی از افراد به ویژه مصرف کننده­های محرک‌­های شیشه و آمفیتامین­، شاید نیاز به تجویز داروهای روانپزشکی هم باشد.

وی گفت: علاوه بر آن باید در جلسات مشاوره دلیل اعتیاد بیماران شناسایی و حل شود. گاهی اوقات پای مشکلات خانوادگی و شکست­‌های عاطفی در میان است که با برگزاری جلسات مشاوره با خانواده متقاضی شرایط را بهتر می‌­کنیم. برخی از افراد هم به علت بیکاری به این معضل دچار شده‌­اند که باید به اشتغال آن‌ها توجه شود تا بیمار بعد از ترک کمپ دوباره به سراغ اعتیاد نرود.

این روان­شناسی بالینی با اشاره به اینکه برخی از مراکز در کنار درمانگری، دوره­‌های بازآموزی، باز پروری و آموزش‌­های فنی و حرفه‌ای دارند، افزود:این مراکز حتی برای اشتغال مراجعان خود نیز وام­‌هایی در نظر می‌­گیرند تا بیماران زندگی خود را جمع و جور کنند. زیرا بیکاری و تنهایی از جمله مواردی است که یا افراد را درگیر اعتیاد خواهد کرد یا ترک کنندگان را دوباره به سوی مصرف بازمی­‌گرداند.

تبلیغاتی با فریب مضاعف!

بارها عباراتی از قبیل ترک کردن در چند ساعت، عوض کردن خون و حتی درمان بدون درد و خماری را شنیده‌ایم یزدانی معتقد است: این آگهی‌ها فقط جنبه تبلیغاتی دارند و بیشتر کسانی که جذب آن­ها شده‌اند تجربه موثری به دست نیاورده‌اند.

وی تاکید کرد: این را بدانید که مبحث اعتیاد یک آسیب اجتماعی است که دنیا با آن مواجه است و اگر قرار بود با ۱ یا ۲ ساعت اعتیاد را درمان کرد مانند وضعیت الان که در مقابل ویروس کرونا با ساخت واکسن، بحران آن در حال مدیریت است، اعتیاد هم حذف می‌شد.

این روانشناس بالینی تشریح کرد: اعتیاد به عنوان یک بیماری مزمن در مقایسه با امراض جسمی براحتی در چند ساعت یا چند روز درمان نمی‌شود و به عبارتی درمان کوتاه مدت و زیر شش ماه پاسخگو نبوده و در دنیا منسوخ شده است و فقط اینکه یک فرد را درون یک مرکز یا کمپ قرار دهیم و بگوییم از مواد جدا شو و هیچ یک از اقدامات آموزشی، مشاوره‌ای و درمانی صورت نگیرد به هیچ وجه ثمربخش نخواهد بود.

یزدانی ادامه داد: در اکثرکشورها از کاهش تدریجی مصرف به واسطه داروهای جایگزین استفاده می­‌شود و همزمان با این روش که شاید چندین ماه طول بکشد، آموزش‌هایی مانند مهارت زندگی نیز به فرد داده خواهد شد.

وی یادآور شد: در سال‌­های گذشته برخی آرایشگاه‌­های زنانه با پیشنهاد موادی که سریع وزن را کاهش می­‌دهد افراد بسیاری در دام اعتیاد فرو بردند. به خاطر داشته باشیم که افزایش وزن هم مانند اعتیاد یک معضل جهانی است­، اگر قرار باشد با مصرف کوتاه یک ماده یا دارو کاهش وزن انجام شود، ورزش، تغذیه و رژیم‌های پزشکی به وجود نمی­‌آمد؛ و این هم جز باورهای غلط در جامعه ما است که با آموزش کاهش می­‌یابد.