بازسازی منابع تاریخی مفقود شیعه برای اولین بار در ایران و جهان عرب

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، حجت‌الاسلام والمسلمین «محمدرضا هدایت‌پناه» عضو هیئت علمی گروه تاریخ این مرکز با اشاره به پروژه ۳۰ جلدی بازسازی منابع تاریخی مفقود شیعه به همت پژوهشگران این مرکز، اظهار کرد: کلان پروژه بازسازی و تحلیل منابع تاریخی مفقود شیعه نتیجه کار پنج ساله‌ای است که بنده در بحث منابع تاریخی شیعه انجام دادم، در واقع در کتاب‌ها پژوهش کردم که نیازمند مباحث فنی بود.
وی با اشاره به اینکه پس از پنج سال یک جلد کتاب تاریخی شیعه را تا قرن پنجم ارائه دادیم، افزود: بازسازی یک اصطلاح فنی است و از طرف غربی‌ها اقداماتی صورت گرفت که در این حوزه بیش از ۱۵۰ سال کار کردند و نتایجی که به‌دست آوردند در حوزه تاریخ و فقه ما اثرات بنیادین گذاشته است و اگر اشکالات وارد شده از سوی پژوهشگران غربی در مباحث اسلامی بی‌پاسخ بماند شیرازه کلی حدیث و فقه و علوم و تاریخ قرآنی متزلزل می‌شود.
هدایت‌پناه با اشاره به اینکه پژوهشگران غربی در حوزه مباحث اسلامی به دو دسته شکاکان و منتقدین تقسیم‌بندی می‌شوند، بیان کرد: شکاکان معتقد هستند که جامعه اسلامی تا ۲۰۰ سال چیزی تحت عنوان ثبت حدیث نداشته‌ است در حالی که منتقدان طرفدار ثبت و ضبط و کتابت حدیث و فقه هستند.
وی گفت: اشکال اصلی شکاکان آن است که سابقه منابع مکتوب در قرن اول و دوم نداشته پس منابع قرن سوم از کجا تولید شده است؟ آن‌ها اعتقاد دارند زمانی منابع مکتوب از قرن اول و دوم وجود نداشته باشد طبیعی است که شیعه و سنی به سندسازی دست می‌زنند و یا در تفسیر و در تاریخ این اسناد به یک نفر می‌رسد که آن شخص تاریخ ماقبل خود را سندسازی کرده است زیرا منابع مکتوب نداشته است؛ این مباحث قدمت ۱۵۰ ساله دارد.
عضو هیئت علمی گروه تاریخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه جماعت دیگری از عرب‌ها و مستشرقین غربی پژوهش‌هایی در این زمینه انجام دادند، ادامه داد: بازسازی منابع تاریخی سابقه دیرینه دارد و امری نیست که به تازگی ما در آن ورود کرده‌ایم.
وی با اشاره به انتشار جلد اول از یک مجموعه ۳۰ جلدی بازسازی منابع تاریخی با عنوان «مباحث نظری بازسازی منابع تاریخی مفقود شیعه»، گفت: این ۳۰ جلد در مرحله اول نظریه تاریخ منابع مفقود شیعه را رد می‌کند و به اطلاع می‌رساند که آن منابع اگرچه به صورت مکتوب نبوده است اما شفاهی بودند و چیزی تحت عنوان منابع مفقود شیعه نداریم.
هدایت‌پناه با اشاره به اینکه در حوزه بازسازی منابع تاریخی ضعیف عمل کردیم، تصریح کرد: قواعد و مباحث نظری بازسازی منابع تاریخی مفقود یک مبحث جدید و تازه است و از این رو در این حوزه آن‌طور که مکفی باشد هنوز ورود نشده است.
وی با بیان اینکه یکی از اساسی‌ترین مباحث آن است که منابع مکتوب در حوزه بازسازی منابع شیعه باید به‌دست بیاوریم، افزود: در زمینه بازسازی به جمع‌آوری روایات پراکنده مورخان و همچنین اندیشه‌های مذهبی مورخان و نویسندگان پرداختیم.
این پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام بیان کرد: در این مجموعه‌های بازسازی منابع مفقود شیعه، هدف آن نبوده که صرفا چند روایت را در کنار یکدیگر قرار دهیم بلکه هدف آن است که رویکرد فکری و مذهبی مورخان و نویسندگان آن روایت را در نظر گرفته و مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرد.
وی با اشاره به اینکه فاکتورهای ما در حوزه بازسازی منابع مفقود شیعه باید تمام شخصیت و تفکر مورخ و نویسنده را پوشش دهد، اظهار کرد: پس از بررسی و پژوهش در این مسئله باید به تشابهت و تمایزات در تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری ورود پیدا کنیم که در متن این کتاب و کتب مشابه به‌روزرسانی کنیم.
هدایت‌پناه بیان کرد: این کار بسیار دقیق و حساس است و تلاش ما در این مجموعه ۳۰ جلدی بر آن بود تا بتوانیم به بررسی روایات و اندیشه مفسران، تاریخ‌نگاران و نویسندگان مطرح و بزرگ این عرصه بپردازیم.
وی تصریح کرد: در حوزه تاریخ شیعه این کار را عهده‌دار شدیم، اما متأسفانه در حوزه تفسیر قرآن کریم هنوز بازسازی و تحلیل دقیق صورت نگرفته است و پژوهشگران حوزه تفسیر می‌توانند از این روش در حوزه تفسیر بهره‌مند شوند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه بیان کرد: این کار یک پروژه جامع و کاربردی در حوزه تاریخ‌نگاری است که توسط پژوهشگران حوزه و دانشگاه در حال انجام است؛ در واقع رسالت اصلی این پژوهشگاه تحول در علوم انسانی است که تحول هیچ‌وقت امکان‌پذیر نیست مگر اینکه به مباحث بنیادین و زیرساختی بپردازیم.
هدایت‌پناه با اشاره به اینکه پیش‌بینی ما آن است که طی سه سال آینده این مجموعه ۳۰ جلدی بازسازی منابع تاریخ مفقود شیعه به‌صورت کامل تدوین، تنظیم و منتشر شود، گفت: امید داریم در حوزه تاریخ‌نگاری شیعه اعم از امامیه و زیدیه این مجموعه به جامعه علمی ارائه شود و تغییر و تحول بنیادین در این عرصه رقم بخورد.
وی با اشاره به اینکه در مقایسه و جمع‌آوری روایات مورخان و نویسندگان از منابع اصلی شیعه استفاده می‌کنیم، اظهار کرد: در حوزه مقایسه و ارزش‌گذاری بین دو روایت از مورخان نیازمند علوم‌شناسی حدیث است که پژوهشگران به‌صورت تخصصی در این مباحث ورود پیدا کرده و به‌صورت دقیق بررسی می‌کنند.
این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به اینکه این پروژه دارای خروجی‌های مختلف است، بیان کرد: این مجموعه ۳۰ جلدی برای پژوهشگران و مباحث بنیادین پژوهش کاربرد دارد، اما خروجی این ۳۰ جلد کتاب، سه جلد کتاب «تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری شیعه»، «منابع تاریخی شیعه جلد اول» و «منابع تاریخی شیعه جلد دوم» است که در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تدریس خواهد شد و کتاب منابع تاریخی شیعه برای آزمون مقطع دکتری انتخاب و منتشر شده است.
هدایت‌پناه اظهار کرد: امیدواریم اندکی پس از اتمام پروژه مجموعه ۳۰ جلدی بازسازی منابع تاریخی مفقود شیعه، با تغییرات جزئی و بازنگری در این سه جلد کتاب مطرح شده، آن‌ها را برای سرفصل‌های دانشگاه آماده و تنظیم کرده و به چاپ برسانیم.
وی با بیان اینکه برای تنظیم برخی از کتب این مجموعه ۳۰ جلدی چندین کتاب از یک مورخ مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است که در نهایت منجر به یک جلد کتاب می‌شود، گفت: این طرح برای جامعه علمی حوزویان و دانشگاهیان است که برای اولین بار در جوامع ایرانی و عرب‌ها توسط پژوهشگران حوزه و دانشگاه در حال انجام است و امیدواریم با انتشار این مجموعه ۳۰ جلدی گامی بلند در خدمت به جوامع شیعی برداریم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان یادآور شد: برای یک مجموعه ۳۰ جلدی حدود ۱۰۰ جلد کتاب مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.