تصویب لایحه حمایت از حیوانات در هیأت دولت به پیشنهاد معاونت حقوقی

به گزارش ایسنا، معاونت حقوقی ریاست جمهوری در رابطه با تصویب لایحه حمایت از حیوانات در هیأت دولت بیانیه‌ای صادر کرد.

متن این بیانیه به شرح زیر است:

نظر به وظیفه اخلاقی و قانونی در قبال حیات همه جانداران و حفظ محیط‌زیست و نیز در پاسخ به انتظار مشروع مردم و سازمان‌های مردم نهاد لایحه حمایت از حیوانات توسط معاونت حقوقی تهیه و پس از پیگیری در کمیسیون‌های دولت سرانجام امروز به تصویب هیأت وزیران رسید.

در مقدمه توجیهی این لایحه آمده است:

حیات، حقی خداداد است که همۀ موجودات زنده بر اساس نظام حکیمانۀ آفرینش، به یک میزان از آن برخوردارند. در کائنات، موجود اَجل و اَذل وجود ندارد و حیات، هدیه ‏ای همگانی است. احترام به اصل حیات، غایتی فلسفی و اخلاقی برای همۀ جانداران است و تجاوزات انسان‏ها به حریم حیات سایر جانداران، تنها ناشی از نگاهی انسان‏ محورانه و گونه ‏پرستانه است که همواره به‏ دنبال سلطۀ حداکثری بر طبیعت است. فرجامِ تسخیر طبیعت، تخریب طبیعت بوده است و زمین، هر روز بیش از پیش، در معرض نابودی و تباهی است. کام جویی‏های تبهکارانۀ انسان‏ها حتی به ویرانی و زوالِ زیست ‏محیطی انجامیده است که خودِ انسان‏ها برای زیستن به آن نیازمندند. ضرورت حمایت اخلاقی و حقوقی از حیات، سلامت و امنیت حیوانات زمانی قابل فهم می‏ شود که انسان، از نگاه شیء‏وارانه به طبیعت و حیوانات فاصله بگیرد و حیوانات را نَه به‏ مثابه منابعی برای تأمین خوراک و پوشاک و رفاه و ابزارهایی برای سرگرمی و آزمایش‏ها و پیشرفت‏های پزشکی و علمی و نظامی، که به‏ مثابه موجوداتی فی نفسه ارزشمند و صاحب حق و صاحب دَرد بنگرد. تفکری که حیوانات را در حکم ماشین‏های تجدیدپذیر و همچون شیء و فقط در خدمت منافع انسانی ببیند، هیچ حقوقی برای حمایت و حفاظت از حیات آنها در نظر ندارد. تا زمانی که حیوانات برای انسان‏ها صِرفاً «منبع» تأمین نیازها به‏ شمار آیند، تعدی و خشونت نسبت به حیوانات رایج خواهد بود. حیوان اگرچه ناطق نیست، اما تردیدی وجود ندارد که همپای انسان، دارای حساسیت یا توانایی احساس درد و تجربۀ لذت است. در واقع، مسأله این نیست که آنها می‏ توانند استدلال یا صحبت کنند، بلکه مسأله این است که هر حیوانی با سیستم عصبی می‏ تواند رنج بکشد. نگاه ابزاری انسان اما، هیچ مسئولیتی برای خود در قبال درد کشیدنِ حیوان نمی‏ بیند و از نگریستن به حیوانات «به خودی خود»، در می‏ماند. درماندگی انسان از این نگاه اخلاقی، به تبعیضی بی‏ توجیه میان موجودات منتهی شده است که دائر مدارِ آن، صرفاً تعلق به گونه‏ ای خاص است. در واقع و از منظر اخلاقی، گونۀ انسان، از آن حیث که صرفاً انسان است حق ندارد رنجِ گونه‏ های دیگر جانداران را نادیده و هیچ انگارد و خود را مجاز به تحمیل درد و رنج بر آنها ببیند. بر این مبنا، هیچ توجیه اخلاقی‏ای برای نادیده ‏گرفتنِ رنجِ و درد موجوداتِ واجد توانایی درد و لذت وجود ندارد. درد و رنج بَد است و با همان ملاکی که فراغت از درد و رنج، بدون تبعیض و صرفنظر از هر وجه ممیزه‏ای اعم از نژاد، جنس، دین، مذهب و ... حقی انسانی است، باید از درد و رنج سایر جانداران نیز کاست و از تحمیل آن پیشگیری کرد. حتی از وجه صرفاً انسانی نیز می‏ توان گفت افراد جامعه‏ ای که نسبت به حیات حیوانات بی‏ تفاوتند و در رنج‏ و زجردادن به آنها زشتی نمی‏ بینند، در عمل، نسبت به حرمت حیات هم‏نوعان خود نیز بی‏تفاوتند و چنین جامعه‏ای، مولّد و موزّع خشونت خواهد بود. همچنانکه در اعلامیۀ جهانی حقوق حیوانات (مصوب سازمان جهانی یونسکو در ۱۵اکتبر سال ۱۹۷۸) نیز آمده است: «احترام‏ گذاشتنِ انسان به حیوانات، جدا از احترام‏ گذاشتن انسان‏ها به یکدیگر نیست.» این نگاه اخلاقی در سیره و آموزه‏ های اولیای ادیان به‏ ویژه در دین اسلام هم به‏ صورتی برجسته به‏ چشم می‏ آید. نَه در قرآن و نه در هیچ‏یک از تعالیم پیامبر اسلام (ص) و ائمۀ شیعه (ع)، آزاررسانی به حیوانات و بی‏اعتنایی به رنج آنها مجاز و موجّه شمرده نشده است. بلکه برعکس، در روایات متعددی نقل شده است که باید از آزار حیوانات اجتناب کرد. چنانکه در آیۀ ۳۸ سورۀ انعام آمده است، «تمام جنبدگان روی زمین مانند انسان در آفرینش، دارای ارزش ذاتی هستند و هیچ جنبنده ‏ای در زمین نیست و نه هیچ پرنده‏ای که با دو بال خود پرواز می‏ کند، مگر آنکه آنها [نیز] گروه‏هایی مانند شما هستند. ما هیچ چیزی را در کتاب [لوح محفوظ] فروگذار نکرده‏ایم؛ سپس [همه] به‏ سوی پروردگارشان محشور خواهند گردید.» یا در آیۀ ۴۱ سورۀ نور، که همۀ موجودات، ذی‏ شعور و تسبیح‏ کنندۀ خداوند تصویر شده‏ اند: «آیا نمی‏بینی که هر چه درآسمان‏ها و زمین است و مرغان پَرگشوده تسبیح خداوند را می‏ گویند و همه دعا و تسبیح خود را می ‏دانند و خداوند نسبت به آنچه انجام می‏ دهند داناست». وحوش نیز در قیامت محشور می‏ شوند. اینکه در اسلام از ذبح حیوان در برابر چشم حیوان دیگر، نهی شده است، قطعاً نشانۀ شعور حیوان و توان درکِ درد و رنج آن است. در روایات متعددی، پیامبر (ص) بر توجه، مدارا و مهربانی با حیوانات سفارش کرده و از آزار جسمی و جنسی حیوانات، به‏ جنگ ‏انداختن، زدن و داغ‏ نهادن، شکنجه و حتی دشنام‏دادن به آنها نیز نهی فرموده ‏اند. از جمله اینکه: «عن ابی سعید الخدری رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه و آله: لا تضربوا وجوه الدواب فان کل شییء یسبح بحمده»: ابی سعید خدری از پیامبر(ص) روایت نموده است که آن حضرت فرمود: به صورت چهارپایان و جنبندگان نزنید که هر چیزی تسبیح به حمد خداوند می‏ کند. (تفسیر الدرالمنثور، ج ۵، ص ۲۹۰) و یا این حدیث که: «عن ابن عمر قال: نهی رسول الله (ص ) عن قتل الضفدع و قال: نعیقها تسبیح: از ابن عمر روایت شده که گفته است: پیامبر از کشتن قورباغه نهی نموده و فرموده است که صدایش تسبیح خداوند است» (همان) علیرغم چنین تأکیداتی بر رعایت حق حیات حیوانات تا آنجا که شماری از فقیهان، آن را در زمرۀ حق‏ الله دانسته اند، موارد حیوان‏ آزاری در کشور فراوان است و نظام قانونگذاری نیز از توجه خاص و مؤثر به این مسأله غافل بوده است. خوشبختانه در سالیان اخیر، نیروی استدلال اخلاقی برای حمایت از حیاتِ حیوانات قدرت گرفته است و افکار عمومی نسبت به موارد حیوان‏ آزاری، واکنش‏ های جدی و گسترده نشان می‏ دهد. برخی دادگاه‏ها نیز به‏ رغم خلأهای قانونی، از حداقل ظرفیت‏های موجود در قوانین، حداکثر بهره را بُرده و در موارد متعددی به مقابله با حیوان‏ آزاران پرداخته ‏اند؛ هرچند ضمانت اجراهای قانونی پیشگیرانه و بازدارنده نیست. با وجود این، در قوانین ایران، رویکرد مبتنی بر حمایت غایی از حیوانات مفقود است و در نتیجه، آنچه در قوانین دربارۀ حیوانات وجود دارد، ناظر بر خودِ حیوانات به‏ عنوان موجوداتی فی‏ نفسه نیست. تمام اندک مواد قانونی مربوط با حمایت از جان حیوانات، متکی بر حمایت از منفعت انسان‏ها، یعنی صاحبان حیوانات است و این، همان نگاه شیء‏وارانه، انسان‏ انگارانه و گونه‏ پرستانه ‏ای است که در حیوان، انعکاسی جز منبع و ابزاری در خدمتِ خود نمی‏ بیند. بر همین اساس، نظام قانونی کشور از خلأ قواعد حقوقی در این زمینه رنج می‏ برد و در پیشگیری از حیوان ‏آزاری و تعقیب قانونی حیوان‏ آزاران به‏ نحو متناسب و مؤثر، ناتوان است. در این چارچوب و با درک تنگناهای قانونی و ضرورت چاره ‏اندیشی برای مسأله‏ ای که هم به دغدغه‏ ای گسترده در میان شهروندان تبدیل شده است و هم، چنانکه که آمد، واجد بُعد اخلاقی والاست و در حفاظت از تعادل محیط زیست و تهذیب و پالایش اخلاق و مناسبات عمومی مؤثر است، این لایحۀ قانونی به‏ منظور طی تشریفات قانونی ارایه شده است.