نگاهی به «طرح‌های تخفیف فصلی کتاب» از نگاه کارشناسان
خوبی‌ها و بدی‌های یک مُسَکِنِ فصلی
تهران (پانا) - هرچند اهالی کتاب، طرح‌های تخفیف فصلی خانه کتاب در قالب پرداخت یارانه به کتابفروشی‌ها برای بهره‌مندی عادلانه مردم از تخفیفی برابر را، در افزایش فروش موثر می‌دانند، ولی توصیه‌هایی هم برای بهتر شدن اجرای این برنامه دارند.
به‌گزارش خبرآنلاین، نرگس کیانی: آبان ۹۴ بود که معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی تصمیم گرفت برای رونق بخشیدن به بازار کتاب، تسهیلاتی را در قالب یارانه خرید کتاب از طریق کتابفروشی‌ها مستقیما به خریداران کتاب پرداخت کند و موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران مسئول اجرای آن شد.
«کتابفروشی به وسعت ایران- آبان ۹۴»، «عیدانه کتاب ۹۵»، «تابستانه کتاب ۹۵»، «پاییزه کتاب ۹۵»، «عیدانه کتاب ۹۶»، «تابستانه کتاب ۹۶»، «پاییزه کتاب ۹۶»، «عیدانه کتاب ۹۷»، «تابستانه کتاب ۹۷»، «پاییزه کتاب ۹۷»، «تابستانه کتاب ۹۸»، «پاییزه کتاب ۹۸»، «بهارانه کتاب ۹۹»، «تابستانه کتاب ۹۹»، «پاییزه کتاب ۹۹» و «زمستانه کتاب ۹۹» اسامی ۱۶ دوره طرح پرداخت یارانه حمایتی به خریداران از طریق کتابفروشی‌ها بود که اکنون به هفدهمین دوره و «بهارانه کتاب ۱۴۰۰» رسیده است. طرحی که از ۱۷ تا ۲۴ خرداد سال جاری برگزار می‌شود و میزان یارانه خرید در آن ۲۰ درصد و سقف مجاز برای هر خریدار ۲۰۰ هزار تومان است.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید، نظرات سه نفر از اهالی کتاب است (به ترتیب حروف الفبا) محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث، پیمان خان‌محمدی، سرپرست بخش کتاب شهر کتاب مرکزی و کاوه کیائیان، مدیرفروش نشر چشمه که در چهار محور از طرح‌های تخفیف فصلی خانه کتاب گفتند.
خوب و بدِ طرح‌های تخفیف فصلی خانه کتاب
محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث، در توضیح بهترین ویژگی مثبتِ طرح‌های فصلی خرید کتاب با تخفیف، می‌گوید: «طرح‌های تخفیف فصلی خانه کتاب جهت حمایت از خواننده است. به این معنا که دولت از طریق کتابفروشی‌ها یارانه‌ای به خریداران و خوانندگان کتاب پرداخت می‌کند تا آثار مدنظرشان را با تخفیف خریداری کنند. در شرایط فعلی و با توجه به افزایش قیمت کتاب، این تخفیف موجب افزایش توان خریدار می‌شود و برای او مانند مُسَکِن عمل می‌کند که از نظر من، حُسنِ اول این اقدام است. حُسن دیگر آن این است که در بازه زمانی اجرای طرح، تعداد مراجعه‌کنندگان به کتابفروشی‌ها بیش از قبل می‌شود و در این مواجه حضوری، عموما به خرید کتاب‌هایی علاوه بر آن‌چه به خاطرش به کتابفروشی مراجعه کرده‌اند هم ترغیب شوند.»
پیمان خان‌محمدی، سرپرست بخش کتاب شهر کتاب مرکزی هم با بیان این که «طرح تخفیف فصلی خانه کتاب کمک‌کننده است اما آن‌چه باید مدنظر قرار گیرد بازه زمانی اجرای آن است»، توضیح می‌دهد: «به عنوان مثال در ماه پایانی سال و آستانه نوروز، میزان فروش به صورت بالقوه بالاست، در نتیجه طرح تخفیف عیدانه تاثیری در افزایش آن ندارد و با توجه به محدودیت بودجه و روند سریع به اتمام رسیدنش، صرفا موجب اعتراض خریداران می‌شود که چرا خریدشان مشمول طرح تخفیف نشده است. برای طرح تخفیف تابستانه در شهریورماه نیز که به واسطه آغاز به کار مدارس و دانشگاه‌ها، میزان فروش خودبه‌خود بیش از قبل است هم همین اتفاق می‌افتد.»
او ادامه می‌دهد: «تاکید می‌کنم که این طرح موجب افزایش فروش می‌شود اما بهتر است در بازه‌های زمانی و ماه‌هایی اجرا شود که پیشاپیش می‌دانیم کتابفروشی‌ها با افت فروش مواجه‌اند نه هنگامی که به واسطه مختصات زمانی، فروش بیش از قبل است.»
کاوه کیائیان، مدیر فروش نشر چشمه هم با اشاره به این که «استقبال از طرح‌های تخفیف فصلی خانه کتاب قابل قبول و خوب است»، می‌گوید: «بسیار پیش آمده است که خریدار از طرح تخفیف خانه کتاب مطلع نبوده و هنگامی که به صندوق مراجعه کرده است در خصوص این طرح به او اطلاع و توضیح داده‌ایم که می‌تواند با استفاده از شماره تلفن همراه و کد ملی‌اش از این طرح تا سقف مشخص‌شده استفاده کند و عموما با استقبال خریدار مواجه شده‌ایم. من به شخصه جزو موافقان طرح‌های تخفیف فصلی خانه کتاب هستم و همواره در مجامع صنفی‌مان نیز از آن دفاع کرده‌ام. این که یارانه‌ای به واسطه کتابفروشی‌ها به عموم مردم تعلق بگیرد از نظر من اتفاقی عادلانه و قابل تقدیر است.»
طرح تخفیف فصلی و شرطی شدن خریدار
جعفریه در پاسخ به این سوال که آیا طرح‌های تخفیف فصلی که زمان برگزاری آن‌ها از پیش مشخص است، موجب شرطی‌شدن خریدار می‌شود یا نه؟ به گونه‌ای که عادت کند در دیگر بازه‌های زمانی مراجعه‌ای به کتابفروشی‌ها نداشته باشد و تمام خرید خود را در طول مدت زمان برگزاری طرح انجام دهد، می‌گوید: «آن‌چه می‌گویید تا حدی درست است و تا حدی نه. تلاش ما بر این است که مردم را با فرهنگ کتابخوانی آشنا کنیم و این آشنایی هرچه‌قدر بیشتر باشد می‌توان امیدوارتر بود که تبدیل به عادت شود. تجربه شخصی ما نشان می‌دهد که آن‌چه مورد اشاره شماست، تغییری آن‌چنانی در رفتار مخاطب ایجاد نمی‌کند و حتی مخاطبی که در بازه زمانی طرح تخفیف فصلی، قدم اول را در راه آشنایی با فرهنگ کتابخوانی برداشته است پس از آن نیز برای برداشتن دیگر قدم‌ها، به ما سر می‌زند.»
خان‌محمدی با تقسیم‌بندی مخاطبان کتاب به دو دسته؛ کسانی که همواره کتاب می‌خرند و کسانی که به دنبال خرید در طرح تخفیف فصلی هستند،توضیح می‌دهد: «کسانی که همواره کتاب می‌خرند برایشان تفاوتی ندارد که طرح در حال برگزاری باشد یا خیر، اگر باشد که هنگام خرید از آن استفاده می‌کنند و اگر هم نباشد باز هم خریدشان را انجام می‌دهند. دسته دیگری هستند که زمان خریدشان را با زمان اجرای طرح هماهنگ می‌کنند و آن‌چه در خصوص شرطی‌شدن می‌گویید ممکن است در مورد آن‌ها صدق کند اما به عقیده من با توجه به سقف محدود خرید مُجاز برای هر خریدار، نمی‌توان نقش مخربی برای آن قائل بود و به عنوان مثال قابل مقایسه با تاثیر منفی برگزاری نمایشگاه کتاب در تجمیع همه خریدها و سوت‌وکوری چندماهه کتابفروشی‌ها که پس از آن رخ می‌دهد، نیست.»
کیائیان در این زمینه می‌گوید: «با آن‌چه می‌گویید تا حدودی موافقم. ما این مشکل را همواره با نمایشگاه کتاب داشته و شاهد رکودی نسبی در کتابفروشی‌ها بعد از هر دوره برگزاری آن بوده‌ایم اما گمان می‌کنم آن‌چه باعث می‌شود چنین نگاهی به طرح‌های تخفیف فصلی خانه کتاب نداشته باشیم این است که هر خریدار با هر کد ملی می‌تواند تا میزانی مشخص و سقفی از پیش تعیین‌شده اقدام به خرید کند. البته که می‌دانیم خریدار ممکن است با ارائه کد ملی چندین نفر از اعضای خانواده یا دوستان و آشنایانش از این محدودیت رد شود اما باز هم معتقدم اتفاقی آزاردهنده رخ نمی‌دهد.»
کندی اینترنت، مشکلی دیگر
جعفریه در پاسخ به این سوال که ملزم‌بودن کتابفروشان به ثبت هم‌زمان اطلاعات خریدار در سامانه فروشگاه و سایت خانه کتاب، با توجه به کندی و سرعت پایین اینترنت در بازه‌های زمانی گوناگون در کشورمان منجر به ایجاد صف‌هایی طویل در برابر صندوقداران کتابفروشی‌ها می‌شود یا خیر، توضیح می‌دهد: «هر فروشگاهی، سیاستی مخصوص به خود دارد و در برخی کتابفروشی‌ها، تعداد مراجعه‌کنندگان بیشتر و در بعضی کم‌تر است و کتابفروشی‌هایی با مراجعه‌کنندگان بیشتر با این مشکل مواجه هستند. سرعت پایین اینترنت همواره یکی از مشکلات ما بوده است، هرچند همیشه تلاش کرده‌ایم به گونه‌ای حل‌وفصلش کنیم. به عقیده من این مسئله در طرح تخفیف پیش رو بیش از دیگر طرح‌ها مشکل‌ساز خواهد شد، چرا که مدت زمانی هست که شاهد کندی بیش از پیش سرعت اینترنت نسبت به قبل هستیم و اگرچه گمان می‌کنم قابل حل نباشد اما متولیان آن باید چاره‌ای برایش بیندیشند.»
خان‌محمدی هم در این مورد می‌گوید: «در کتابفروشی‌های بزرگ، اجرای طرح تخفیف خانه کتاب خصوصا در ایام پایانی هفته که تعداد خریداران بالاست، از این لحاظ دردسرساز می‌شود. شما موظفید به عنوان صندوقدار مشخصات خریدار از جمله اطلاعات تماس و کد ملی او را، هم در سامانه فروش خودتان و هم در سایت خانه کتاب وارد کنید اگر با خریدارانی مواجه شوید که برای گذر از سقف خرید مُجاز برای هر نفر، از کد ملی چندین نفر از اعضای خانواده یا دوستانشان هم استفاده می‌کنند مشکلتان دو برابر می‌شود.»
کیائیان با بیان این که «چنین مشکلی در اوایل برگزاری طرح‌های تخفیف فصلی بیشتر به چشم می‌آمد»، توضیح می‌دهد: «طبیعتا صندوقداران کتابفروشی‌ها زُبده‌تر از پیش شده‌اند و با توجه به کمک‌هایی که توسط دیگر کارکنان کتابفروشی‌ها به آن‌ها می‌شود می‌توانند از این مشکل عبور کنند.»
تسویه، دیرهنگام انجام می‌شود
جعفریه در مورد این که بسیار شنیده شده که کتابفروشان نسبت به زمان تسویه خانه کتاب معترضند و می‌پرسند «چرا این تسویه مانند نمایشگاه بین‌المللی کتاب همان هنگام یا با فاصله زمانی کوتاهی صورت نمی‌گیرد»، می‌گوید: «نباید فراموش کرد که ما با نهادی دولتی مواجه‌ایم که برای تخصیص بودجه با مشکلاتی مواجه است و باید از مراحلی چندگانه عبور کند، ضمن این که در چند طرح تخفیف فصلی اخیر شاهد بودیم که تسویه با کتابفروشی‌ها در زمان مناسبی انجام شد و به عقیده من مسئولان در حال تلاش برای کوتاه کردن این فاصله هستند. نکته مثبت این است که تسویه با کتابفروشی‌ها اگرچه دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد.»
خان‌محمدی با تاکید بر این که تهیه گزارشی در مورد زمان تسویه خانه کتاب با کتابفروشی‌ها باید به صورت میدانی و در گستره‌ای وسیع‌تر در گفت‌وگو با دست‌اندرکاران این اتفاق صورت بگیرد، می‌گوید: «تا آن جا که می‌دانم پیش از این، تسویه حدودا سه ماه بعد از زمان برگزاری هر طرح صورت می‌گرفت که تا حدودی دردسرساز است. کتابفروشان در قالب این طرح، ۲۰ درصد از مبلغ پشت جلد کتاب را به خریدار تخفیف می‌دهند و دریافت نمی‌کنند و این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که میانگین حاشیه سود خودشان از هر جلد کتاب عرفا ۲۵ درصدِ مبلغ پشت جلد است پس در این میان، در لحظه فروش تنها ۵ درصد برایشان باقی می‌ماند.»
مترجم کتاب «نظریه در حاشیه» نوشته گایاتری چاکراورتی اسپیواک، ادامه می‌دهد: «آن‌چه می‌گویم ممکن است در کتابفروشی‌های بزرگ با گردش مالی نسبتا بالا، چندان به چشم نیاید اما صحبت در مورد کتابفروشی‌های کوچک است که برنامه خرید و فروش‌شان را به صورت ماهانه می‌بندند. به این معنا که فرضا ماهانه ۲۰ میلیون تومان کتاب می‌خرند و هزینه‌های جاری‌شان را با ۲۵ درصد آن به عنوان سود کتابفروشی پرداخت می‌کنند. حال تصور کنید که به واسطه شرکت در طرح تخفیف خانه کتاب نه ۲۵ درصد که ۵ درصد سود خواهند داشت و ۲۰ درصد باقی‌مانده، پس از گذشت بازه زمانی دست‌کم سه ماهه به دستشان می‌رسد. آن‌ها اگرچه می‌دانند که این ۲۰ درصد را دریافت خواهند کرد اما چرخه مالی ماهانه‌شان قطعا به همین واسطه به هم خواهد ریخت.»
او با بیان این که «اگر بودجه‌ای برای برگزاری طرح تخفیف فصلی در نظر گرفته شده است چرا پیش از اجرای طرح به کتابفروشی‌ها پرداخت نمی‌شود»، می‌گوید: «حتی اگر به این شکل به ماجرا نگاه نکنیم، چرا این تسویه یک هفته یا ۱۰ روز یا نهایتا یک ماه، پس از پایان طرح صورت نمی‌گیرد؟»
کیائیان هم در این مورد تاکید می‌کند: «چنین مشکلی وجود دارد و حتی تسویه یک طرح با کتابفروشی‌ها گاهی تا زمان برگزاری طرح بعدی طول کشیده اما در چند دوره اخیر اوضاع بهتر از قبل شده است.»
ارسال دیدگاه