محسن حاجی میرزایی*
راهگشایی‌های خلاق شاد با نگاهی به حال و آینده
یکی از راهکارهای حل مسائل مزمن و دیرپای، ایجاد زاویه‌ای جدید برای نگریستن به مسأله و تغییر میدان و قواعد بازی است. امروز دانش و فناوری قادر است در بسیاری از مسائل، این زاویه جدید را ایجاد و بسیاری از قواعد و رویه‌های کهنه و فاقد کارایی و اثربخشی را تغییر دهد.
پیشرفت‌های مختلف علمی هر کدام سرآغاز تغییراتی شگرف در زندگی بشر شدند که تا پیش از آن اساساً به اذهان خطور نمی‌کرد. هر کسی ذهن خود را مرور کند نمونه‌های متعددی می‌یابد که با رشد دانش و فناوری بشر، بسیاری از مسائل و مشکلات در چارچوب‌ها و نظاماتی متفاوت از قبل مرتفع یا اساساً منتفی شدند.
با این منطق، فناوری یکی از ارکان اصلی نسل جدید مدیریت سازمان‌ها و مجموعه‌هاست. امروزه مجموعه‌ها قادرند در صورت تعریف درست نسبت خود با فناوری، خدمات و محصولات را در گفتمانی متفاوت از گذشته تولید و ارائه دهند. دانش روزآمد بشر توانسته با ابزارهای متنوع، مدیریت مجموعه‌های پیچیده را ممکن و کارآمد سازد. این قدرت و توانایی مدیریتی ماست که تا چه میزان قادر به بهره‌گیری فناورانه از ابزارهای روز و خلق فرصت با استفاده از آن هستیم.
مجموعه آموزش و پرورش نیز از این قاعده مستثنی نیست. سازوکارهایی که در فرایندهای دیوان‌سالاری بر آموزش و پرورش کشور سایه افکنده است کمتر مجال عرض اندام برای ایده‌های خلاقانه و نو به دست می‌دهد. این مجموعه از دیرباز با مسائل متعددی مواجه بوده است؛ مسائلی مانند ساماندهی نیروی انسانی و ارتقای صلاحیت‌های تخصصی و حرفه‌ای آنها، سنجش و ارزیابی میزان دستیابی به اهداف و پیشرفت تحصیلی، توزیع فرصت‌های برابر برای دسترسی به آموزش با کیفیت و تحقق عدالت آموزشی، نمونه‌ای از مسائل اساسی است که با وجود دغدغه ویژه و تدابیر متعدد همه مدیران برای حل آن در طول زمان، همچنان پابرجا و استوار باقی مانده‌اند.
بروز کرونا در کنار همه مشقت‌ها و کاستی‌هایش در نظام تعلیم و تربیت ما را ناگزیر از ورود به فضای ویژه و خلق فرصت‌هایی کرد که در سازوکارهای عادی به هیچ وجه قادر به ایجاد آن نبودیم. عرضه نرم‌افزار شاد در مدت زمان یک ماهه، یکی از فرصت‌های ایجاد شده در کروناست.
در یادداشت قبلی در مورد کارکرد شاد در برقراری پیوند مجدد اجزای نظام آموزش و پرورش که در اثر تعطیلی مدرسه از هم گسسته شده بودند، سخن گفتم. اما به شاد نباید تنها به‌عنوان ابزاری برای برقراری آموزش مجازی در دوران تعطیلی مدارس نگریست. شاد در صورت بهره‌برداری هوشمندانه از آن می‌تواند به ابزاری فناورانه در تغییر گفتمان متغیرهای متعدد مسائل نظام آموزش و پرورش بدل شود. این کارکردها گرچه کارکردهای اصلی شاد نیست اما می‌تواند به فرصت‌های ارزنده و ماندگاری منجر شود که با بروز بیماری کرونا در اختیار نظام تعلیم و تربیت قرار گرفته و تأثیر ماندگاری در این مجموعه خواهد داشت.عدالت آموزشی یکی از دغدغه‌های جدی در نظام آموزش و پرورش است. یکی از وعده‌های اصلی نظام جمهوری اسلامی تحقق عدالت در ابعاد مختلف از جمله در تعلیم و تربیت است. به تعبیر مقام معظم رهبری، دانش‌آموزان سراسر کشور باید از نصیب آموزشی برابر برخوردار باشند. انباشت امکانات با کیفیت در مناطق یا مدارس خاص و بی‌بهره بودن سایر دانش‌آموزان از این امکانات، موجب ایجاد محرومیت‌های تحصیلی می‌شود که خود ریشه بسیاری از محرومیت‌هاست.
راهکار متداول در سالیان متمادی برای افزایش عدالت آموزشی، افزایش دسترسی همه دانش‌آموزان به امکانات با کیفیت و تأمین معلم برای تمامی مدارس در اقصی نقاط کشور است. در این چارچوب بخصوص در کشور پهناوری مانند ایران عزیز و مجموعه پهن‌پیکر بیش از ۱۵ میلیون نفری آموزش و پرورش، ما همیشه با عدم تعادل عرضه و تقاضا مواجه هستیم. برای نمونه این واقعیت است که در جامعه چند صد هزار نفری معلمان، میزان توانمندی‌ها به اعتبار سابقه، دانش و تجربه و توانمندی‌های ذهنی و عملی متفاوت است. در چنین فضایی طبیعی است که همه دانش‌آموزان را نمی‌توان در مناسبات متداول و عادی از کلاس درس آموزگاران زبده و توانمند بهره‌مند کرد.
اما عرصه فضای مجازی، اقتضائات دیگری دارد. در این عرصه، نظام عرضه و تقاضا به شکل دیگری به تعادل می‌رسد. سامانه شاد فضایی برای به اشتراک‌گذاری انبوه محتواهای با کیفیت در اختیار تمامی دانش‌آموزان است. با این قابلیت شاد، بهره‌گیری دانش‌آموز عشایری یا دانش‌آموز در یک روستای دورافتاده مرزی یا منطقه محروم حاشیه شهر با بهره‌گیری یک دانش‌آموز در تهران و سایر شهرهای بزرگ در دسترسی به محتوای با کیفیت آموزشی برابر است. معلمان ما بخصوص معلمان تازه‌وارد می‌توانند با بهره‌گیری از این محتواهای با کیفیت، نقش خود را در مقام دستیار برترین معلمان کشور در کلاس درس ایفا کنند. خانواده‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از این محتوای آموزشی مشارکت فعال‌تری در پیشرفت تحصیلی فرزندان بویژه کودکان داشته باشند.
امروز محتواهای متنوع و با کیفیت که عمدتاً توسط معلمان تراز اول کشور تولید شده‌اند به‌صورت عادلانه و کاملاً رایگان در اختیار دانش‌آموزان سراسر کشور قرار گرفته است. معلمان نیز این امکان را یافته‌اند تا برای تکمیل و افزایش کیفیت آموزش‌های خود، از این محتوا استفاده کنند. در کنار این، اقدامات متنوعی برای تأمین گوشی هوشمند دانش‌آموزان نیازمند انجام شده است. تا کنون به‌همت خیرین و نیکوکاران، بیش از ۲۰۰ هزار دستگاه گوشی هوشمند تأمین و به این دانش‌آموزان اهدا شده است.
از طرفی با فعال‌سازی ابزار تدریس برتر، همه معلمان قادر خواهند بود به نام خود تولید محتوا داشته باشند. تدریس برتر این امکان را در اختیار همه معلمان خواهد گذاشت تا با تولید و به اشتراک‌گذاری محتوای انحصاری خود در شاد، آن را در معرض قضاوت عمومی گذاشته و متناسب استقبال از محتوای تولیدی خود در رده‌های مختلف طبقه‌بندی شوند. مجموعه این قابلیت‌ها ما را از مسیری متفاوت به عدالت آموزشی نزدیک‌تر خواهد ساخت. مسیری که تا پیش از ایجاد قابلیت‌های متناسب در شاد اساساً قابل تصور نبود.
یکی دیگر از مسائل مزمن نظام آموزش و پرورش مسأله سنجش و ارزیابی در دسترسی به اهداف پیشرفت تحصیلی است. نظام آموزش و پرورش ما کمتر به داده‌های قابل اتکا در گستره ملی دسترسی دارد. همین مسأله باعث می‌شود این قافله بزرگ از چراغ روشنی که او را بدرستی در مسیرهای از پیش تعیین شده هدایت کند محروم بماند. ارزیابی‌های در سطح ملی است که سیاستگذار را توانمند می‌سازد نسبت برنامه‌ها و عملکرد خود را با اهداف اولیه بسنجد. دائماً بازخورد اعمال سیاست‌های خود در مجموعه را ببیند، آنها را بسنجد و متناسب این بازخورد سیاست‌های خود را بهبود یا ارتقا بخشد.
دانش امروز بشری این مسأله را با ابزارهای داده‌کاوی و هوش مصنوعی به شیوه‌ای متفاوت می‌نگرد. شاد امکان تولید داده‌های انبوه در گستره ملی را برای ما براحتی فراهم آورده است. ما امروز با ابزارهای ایجاد شده در شاد قادر به برگزاری نظرسنجی و آزمون‌های ملی هستیم. آزمون‌هایی که اساساً در گفتمانی متفاوت به لحاظ سرعت، صحت و امنیت نسبت به شیوه‌های عادی برگزار خواهد شد. امکان گزارش‌گیری در این گستره در شاد، می‌تواند ما را به سمت سیاستگذاری داده‌محور سوق دهد.
ما امروز قادریم براحتی از جامعه میلیونی دانش‌آموزان در شاد نظرسنجی کنیم. معلمان می‌توانند براحتی در شاد دغدغه‌های خود را به ما منتقل و در نظرسنجی‌های مربوط به خود شرکت کنند. تحلیل‌های حاصل از پردازش این داده‌ها قطعاً می‌تواند ضعف پایش و ارزیابی ما در نظام آموزشی را در گفتمانی دیگر به طور کامل برطرف سازد.یکی دیگر از مسائل نظام آموزش و پرورش که با پیشرفت فناوری رخ نموده است، نحوه مواجهه ما با آموزش مجازی است. آموزش مجازی یکی از اقتضائات اجتناب‌ناپذیر دنیای امروز است. آموزش و پرورش تا قبل از کرونا نتوانسته بود بدرستی از این ابزار برای افزایش کیفیت آموزشی بهره‌برداری کند. ما نتوانسته بودیم مواجهه‌ای منطقی با آموزش مجازی برای خود تعریف کنیم. در صورت عدم تغییر شرایط هم بعید بود این مناسبات بسرعت برقرار شود. اساساً تغییرات سریع و روزانه فناوری در کنار کندی نهادینه شده در مناسبات اداری واقعیتی بود که در صورت استمرار، روزآمدی آموزش را با چالش‌های بسیاری مواجه می‌کرد. فضای مجازی هیچ‌گاه برای توسعه و نفوذ خود در تمامی شئون زندگی دانش‌آموز ما از جمله در تعلیم و تربیت او منتظر قواعد اداری ما باقی نمی‌ماند.
بروز کرونا باعث شد ظرفیت شاد برای آموزش راه‌اندازی شود. قطعاً با رفع همه‌گیری، آموزش مجازی به‌عنوان ابزاری برای ارتقای آموزش و مکمل آموزش حضوری که می‌تواند منجر به توزیع فرصت‌های کیفی‌تر شود باقی خواهد ماند. شاد می‌تواند بستری برای مدیریت صحیح آموزش مجازی در زیست‌بوم تعلیم و تربیت کشور باشد.
اکنون این زمینه فراهم شده است که با مدیریت صحیح، فضای مجازی که بخش جداناپذیر زندگی امروز فرزندان ماست، در خدمت آموزش با کیفیت قرار گیرد. آموزش و پرورش ما در پساکرونا دیگر در مقابل آموزش در فضای مجازی منفعل نخواهد بود. اگر در گذشته معلمان و دانش‌آموزان ما به‌عنوان کاربر و عمدتاً مصرف‌کننده در فضای مجازی حضور داشتند، امروز به مدد فرصت ایجاد شده در کرونا، این جامعه بزرگ تبدیل به تولیدکنندگان توانمند و خلاق در فضای مجازی شده‌اند.علاوه بر این ما در سال‌های گذشته مکرر شاهد بودیم در اثر بروز پدیده‌های طبیعی مانند آلودگی هوا، سیل و زلزله، مدارس برای مدت زمانی تعطیل می‌شد. از این پس، اگر بروز حوادث طبیعی یا غیر آن باعث شود تا در سراسر کشور یا بخشی از آن، بحران‌های آموزشی رخ دهند، نظام آموزش و پرورش غافلگیر نخواهد شد و می‌تواند آموزش مجازی در بستر سامانه شاد را بسرعت جایگزین آموزش‌های حضوری کند.
راه‌اندازی شاد نمونه‌ای است که در شرایط بحرانی، استعدادها و ظرفیت‌های پیدا و پنهان بسیاری، فعال و در راستای حل مشکلات به‌کار می‌آیند ظرفیت‌هایی که قادرند تهدید‌ها را به فرصت تبدیل کنند. ما با شاد تجربه کردیم که مسائل را می‌توان از منظری دیگر دید و در گفتمانی دیگر گره‌های چندین ساله را گشود. امید است تکرار تجربه شاد در دیگر محورهای نظام تعلیم و تربیت بتواند در آینده، تعلیم و تربیتی پویا تر، به روز‌تر و کارآمد‌تر را به نحوی که شایسته فرزندان ایران‌زمین است، در اختیار همه مردم ما قرار دهد.
*وزیر آموزش و پرورش
منبع: ایران
ارسال دیدگاه