ردپای چهارشنبه‌سوری در فرهنگ و آداب اصیل ایرانی
چهارشنبه سوری درآتش‌بازی‌های خطرناک خلاصه شده است /دیگر کمتر کسی در این روز به سراغ فرهنگ های اصیلمان می رود
ارومیه (پانا) - آداب و رسوم اصیل فرهنگ ایرانی در این سال ها به تدریج جای خود را به آتش بازی با مواد محترقه خطرناک چینی داده که اصلاح این روند نیازمند توجه برنامه ریزی همگانی در جامعه است.
عنوان «چهارشنبه‌سوری» یا همان چهارشنبه آخر سال در فرهنگ اصیل ایرانی به ایران باستان باز می گردد. مردم ایران زمین مانند مردم سایر کشورها دارای فرهنگ ها و آداب و رسوم مختلف در قالب برنامه های متعدد و گوناگون بودند. «چهارشنبه‌سوری» با گذشت زمان در مناطق مختلف ایران با توجه به فرهنگ‌های گوناگون دچار تغییراتی شد و در هر قومیت از ایران شکل های مختلفی به خود گرفت؛ که عمدتاً مراسماتی در قالب های مختلف از جمله اسفند دود کردن و آجیل خوردن، فال گرفتن، «فال گوش» ایستادن (در کوی و گذر به حرف عابران گوش دادن و از مضمون آن ها برای نیت خود تفاول زدن) و «قاشق زنی» ( معمولا زنان روی خود را می پوشانند و با قاشق، یا کلید به در خانه ها می زنند، صاحب خانه شیرینی، میوه و یا پول در ظرف آنها می گذارد.) نیز از باورها و رسوماتی است که اجرا می‌شد.
یمن کریم‌پور، یک پیرزن با تجربه ۸۳ ساله اهل ارومیه است. او در رابطه با باورهای مناطق ترک نشین و آذربایجانِ ایران برای روز «چهارشنبه سوری» به پانا گفت: «وقتی که ما دوران کودکی و نوجوانی خود را سپری می کردیم، «چهارشنبه سوری» طی یک ماه و در چهار چهارشنبه آخر سال برگزار می‌شد و هر یک از روزها عناوین مختلفی داشتند. اولین چهارشنبه از آخرین ماه سال را «اول چهارشنبه» می‌نامیدند و به سوچرشنبه سی(چهارشنبه آب) معروف بود، صبح این روز و قبل از طلوع آفتاب به همراه هم سن های خود به سر چشمه و رودخانه می رفتیم و بعد از پر کردن ظرف ها و کوزه های سفالی خود، آب داخل آن ها را روی هم می پاشیدیم و آب بازی می کردیم.»
این مادربزرگ ارومیه‌ای در این رابطه ادامه داد: «اود چرشنبه سی» (چهارشنبه آتش) دومین چهارشنبه از آخرین ماه سال بود و عصر این چهارشنبه مردم آتش درست کرده و از روی آن می‌پرند. در ضمن این کار جمله «آتیل باتیل چرشنبه، باختیم آچیل چرشنبه» را زمزمه می کردند؛ چهارشنه سوم به «یئل چرشنبه سی» (چهارشنبه باد) معروف است، در این روز که نوید روزهای بهاری را می‌دهد، با هم بازی های خود بازی‌هایی که در روزهای سرد زمستان قادر به اجرای آن نبودیم را بازی می‌کردیم و شعرهایی را با موضوع باد می خواندیم.»
او ادامه داد: «آخرین چهارشنبه سال در فرهنگ آذربایجانی«توپراق چرشنبه سی» (چهارشنبه خاک) نام دارد که رسوماتی مثل پخت دلمه برگ انگور و کوفته تبریزی، بازی های خانوادگی همراه با جوانان و بزرگان خانواده ها، روشن کردن آتش، قاشق زنی، خانه تکانی، آشتی دادن دوستان و فامیل هایی که قهر کرده بودند و بسیاری از رسومات مختلف را اجرا می کردیم، فردای شب چهارشنبه سوری کنار رود رفته و کوزه ای را از آب زلال پر می‌کردیم. این آب همچون تبرکی برای پخت اولین پلوی سال و از این قبیل استفاده می‌شد.»
این مادربزرگ ارومیه ای که ۸فرزند و ده‌ها نوه و نتیجه دارد و اهل روستای نای بین ارومیه است از مراسمات چهارشنبه سوری در این روزها گله‌مند است و تاکید کرد: «این سال ها مراسم چهارشنبه سوری به انجام آتش‌بازی‌های خطرناک خلاصه شد و جوانان و نوجوانان و نوه های عزیز ما درگیر ترقه های خطرناک هستند و دیگر کمتر کسی در این روز به سراغ فرهنگ های اصیلمان می رود.»
حجت الاسلام والمسلمین روح اله خراسانی کیا، مدیر مدرسه ابن سینای ارومیه نیز به فلسفه وجودی چهارشنبه سوری اشاره کرد و به پانا گفت:«ایرانیان یک سنتی دارند به نام چهارشنبه‌سوری که در واقع هر ساله شب چهارشنبه آخر سال را جشن می‌گیرند، پایکوبی و شادی می‌کنند. به لحاظ اینکه سنتی است که از قدیم‌الایام نزد ایرانی‌ها بوده و آیین‌ها و مراسمات خوبی در این جشن‌ها انجام می‌گیرد و حتی از لحاظ دینی هم، خانواده‌ها خوشحال هستند در کنار یکدیگر هستند، زیرا بر این اساس، دورهمی ها به وجود می‌آید و باعث شادی و مطلع شدن از احوال یکدیگر و به نوعی صله رحم می شود و مراسم نیکویی است.»
او تاکید کرد: «در واقع چهارشنبه سوری، فرا رسیدن فصل بهار و عید نوروز را نوید می‌دهد. با توجه به اینکه یکی از سنت‌های این روز آتش روشن کردن است و در نزد ایرانیان قدیم به نوعی نگهداری از نور و گرمای آتش در این شب لحاظ شده است؛ رفته‌رفته این آتش افروختن تبدیل‌شده به آتش‌های بزرگ‌تر، شعله‌ورتر و بعدها به‌علت وجود اسلحه در قبایل، تیراندازی هم به شادی ها اضافه شده است؛ این امر به مرور زمان به استفاده از مواد آتش‌زا و مواد محترقه تبدیل‌شده که استفاده از این مواد هم موجب آسیب‌هایی به جوانان و نوجوانان ما و چه بسا داغدار شدن خانواده‌هایی می‌شود.»
این مدیر مدرسه به لزوم مقابله با استفاده از مواد منفجره گفت: «هر سال توسط نیروی انتظامی، آتش نشانی و سایر ارگانها در رسانه ملی و نیز در مدارس برنامه هایی تحت عنوان پیشگیری از آسیب‌های چهارشنبه سوری، آموزش داده می‌شود ولی همچنان آمار تلفات و حادثه‌ها کم نیستند. البته چندسالی است که در کشور، کارخانه‌هایی، مواد آتش‌زا و این لوازم را تولید می‌کنند که بی‌خطر بودن این مواد باعث کمتر شدن حادثه‌ها شده و همچنین جلوگیری از قاچاق مواد منفجره که از کشورهای همسایه به کشور وارد می‌شود، بسیار در این حوادث تاثیرگذار بوده است. چرا که مواد منفجره‌ای که استاندارد نبوده و پرخطر است، بیشتر باعث حادثه و آسیب می شوند.»
او ورود جدی خانواده ها به مباحث فرهنگی را راهکار برون رفت از شرایط حاضر دانست و گفت: «همراهی والدین با فرزندانشان به عنوان رفیق و دوست، در مرحله اول مهم‌ترین کاری است که در خانواده برای جلوگیری از چنین حادثه‌هایی باید انجام داد، اصولا مانع شدن، پاسخ معکوس خواهد داد. با توجه به اینکه در کودک با تعریف دوستانش و مشاهده این آتش بازی ها به نوعی یک هیجان در وجودش ایجاد می‌شود اگر خانواده‌ها همراهی نکنند، موجب انتخاب و همراهی یک فرد دیگر توسط کودک برای تخلیه هیجان خود خواهد شد.»
خراسانی کیا در این خصوص ادامه داد: «در صورتی که خانواده با فرزند خودش در برپا کردن آتش و یا تهیه مواد آتش‌زایی که بی‌خطر هستند همراهی کند و چند دقیقه ای در این شب به‌عنوان یک شادی مدیریت کند کودک هرساله با این امید دنبال راه‌های دیگری برای تخلیه هیجانات و شادی خود نخواهد بود. همچنین با رشد سنی فرزندان لازم است والدین بصورت غیرمحسوس لوازم و وسایل های فرزندشان را کنترل کنند که به دلیل جاسازی و نگهداری مواد منفجره برای تهیه بمب های دست ساز حادثه های دلخراش به وجود نیاید.»
او به نقش مدارس و سیستم تعلیم و تربیت نیز اشار کرد و افزود: «در مدارس و بخصوص در کانال های فضای مجازی و پیام رسان ها باید هرچه بیشتر به این امر پرداخته شود. آشنایی دانش آموران با انواع مواد شیمیایی و حوادثی که می تواند بوجود آید و همچنین توصیه های لازم برای ممانعت از ساخت بمب های دست ساز توسط کارشناسان و متخصصان باید صورت گیرد.»
مدیر دبیرستان متوسطه دوم ابن سینای ارومیه گفت: «دسترسی کودکان و نوجوانان به اینترنت باعث شده تا دسترسی به آموزش ساخت این مواد در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی سهل تر شود، ساخت موادی که بسیار خطرناک است و می‌تواند صدمات بدنی، تلفات جانی و خسارت مادی به همراه داشته باشد. متاسفانه قشری از جامعه بدون توجه به تبعات و عواقب این امر در خانه و بدون حضور والدین اقدام به ساخت مواد محترقه می‌کنند که در پی کوچک ترین اهمال و سهل انگاری، انفجاری را شاهد خواهیم بود که در پی آن، صدمات بدنی جبران ناپذیر و خسارت مادی به افراد تحمیل می شود.»
خراسانی کیا با تأکید بر اهمیت پیشگیری از حوادث چهارشنبه سوری گفت: «هوشیاری والدین و آموزش دادن به فرزندان خود عامل مهمی در پیشگیری از هرگونه آسیب دیدگی در چهارشنبه آخر سال است، چرا که پیشگیری مقدم بر درمان است. طبق تجربه های سال‌های گذشته افراد زیادی دچار سوختگی شده‌اند و در برخی موارد جان خود را در اثر ساخت و استفاده از مواد محترقه خطرناک از دست داده اند که کاربران فضای مجازی می توانند در صورت مشاهده سایت‌های فعال در زمینه آموزش ساخت یا خرید فروش مواد محترقه به واحد مشاوره پلیس فتا اطلاع دهند.»
او اضافه کرد: «تشویق کودکان و نوجوانان به درک خوب از حوادث و توصیه والدین به کودکان و نوجوان در این خصوص که آنها در مقابل مواد محترقه و منفجره و آتش بازی آسیب پذیر هستند، ضروری است و آموزش آسیب پذیری در مقابل خطرات مذکور از اهمیت خاصی برخوردار است. غفلت از این موضوع می‌تواند باعث آسیب جانی یا مالی برای فرزندان به همراه داشته باشد که افسوس‌های بعدی فایده و سودی ندارد.»
خراسانی کیا در رابطه با راهکارهای پیشنهادی نیز گفت: «اعضای خانواده می توانند در شرایط فعلی به جای خروج از خانه، برنامه های فرهنگی و تفریحی ویژه این ایام مانند ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی، تماشای برنامه های سرگرم کننده تلویزیون و ارتباطات مجازی و تلفنی با بستگان و آشنایان، انجام بازی های سنتی و بومی را در برنامه های خود قرار دهند. نقش رسانه ملی در این امر بسیار زیاد است درصورتی که می تواند با تولید برنامه های جذاب و پرمخاطب در این شبها موجب جمع کردن خانواده دور هم شود. همچنین سازمانها و ارگانها با تدبیر میادین مخصوص جهت شادی و آتش‌بازی، نقش بسزایی در تخلیه هیجانات خواهند داشت.»
ارسال دیدگاه