اعتراض به یک مصوبه

به‌گزارش ایران، مصوبه‌ای که می‌خواهد لنج‌های فایبرگلاس و فلزی را جایگزین لنج‌های چوبی کند. این مصوبه ۵ سال زمان تعیین کرده تا لنج‌های زیر ۵۰۰ تن امحا شوند. هدف از اجرای این مصوبه حذف ابزار قاچاق کالا از دریا، انتقال فعالیت‌های غیررسمی به رسمی و تجاری، رونق فعالیت‌های کشتی‌سازی داخلی و خدمات تعمیر و نگهداری آنها و نیز افزایش ایمنی دریایی است . ۹۹ درصد از لنج‌های چوبی نوار ساحلی جنوبی کشور شامل این مصوبه می‌شوند. فقط در بندر تاریخی کنگ، ۵۰۰۰ نفر با اجرای این مصوبه به طور مستقیم بیکار می‌شوند. پرونده ثبت جهانی مهارت‌های دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی خلیج فارس نیز با این مصوبه بلافاصله از یونسکو خارج می‌شود.

مسأله آنقدر جدی است که علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی در نامه‌ای به دولت اعتراض خود را نسبت به برنامه جایگزینی لنج‌ها اعلام کرد. این پرونده از جمله پرونده‌هایی است که باعث شد تا نام خلیج فارس در حافظه یونسکو ثبت شود. یونسکو پرونده ایران را به شرط پاسداری و حفاظت فوری میراث ناملموس در خطرِ مهارت سنتی لنج‌سازی ایران و دریانوردی با آن در خلیج فارس ثبت کرد. ۹ سال بعد از ثبت جهانی این میراث ناملموس، وزارت راه و شهرسازی مصوبه جایگزینی را در کمیسیون اقتصادی دولت تصویب کرد تا این پرونده ثبت جهانی در خطر قطعی خروج از یونسکو قرار گیرد.وزیر میراث فرهنگی هم هشدار می‌دهد تصمیم وزارت راه و شهرسازی در این باره موجب تسریع در نابودی دانش لنج‌سازی بومی می‌شود. او این مصوبه را مغایربا تعهدات بین‌المللی ایران می‌داند. حذف پرونده ثبت جهانی میراث ناملموس لنج‌سازی و دریانوردی ایرانیان در خلیج فارس، فرصت را به کشورهای دیگر چون کویت می‌دهد تا نام خودشان را جایگزین ایران بر پیشانی یونسکو کنند.

فرهاد نظری، مدیرکل سابق ثبت آثار و حفظ احیای میراث معنوی و طبیعی سازمان میراث فرهنگی ثبت این پرونده را یکی از آرزوهای دیرینه ایران می‌داند و می‌گوید: «این پرونده دارای اسناد مهمی است که نشان می‌دهد ایران صاحب یکی از قدیمی‌ترین نیروهای دریایی در جهان است.» به گفته او همین مسأله هم باعث ثبت جهانی این میراث که در خطر فراموشی قرار دارد، شد. چون نیاز به پاسداری فوری دارد. او می‌گوید: «از زمان ثبت تا به امروز دوبار گزارش دوره‌ای به یونسکو ارسال شده است. کارهای پژوهشی و علمی زیادی هم انجام گرفته. چند فروند بوم قدیمی(لنج) اقیانوس پیما که دارای تکنولوژی پیچیده‌ای است نیز بازسازی‌ شده. «نظری نشان پرچم کشور کویت را همین بوم‌‌های اقیانوس پیما می‌داند و آن را نشانه‌ای از اهمیت فرهنگی وجود چنین لنج‌هایی برمی‌شمرد. نظری هم مصوبه اخیر دولت را همسو با پرونده ثبت جهانی در یونسکو نمی‌داند.

ایوب زارعی، شهردار بندر تاریخی کنگ هم از ایجاد یک پایگاه جهانی برای حفاظت از دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی خلیج فارس در بندر کنگ پس از ثبت جهانی این میراث ناملموس خبر می‌دهد. این پایگاه هم لنج‌های سنتی را حفاظت می‌کند هم احیای آنها را آموزش می‌دهد. به گفته زارعی ۱۵ نوع لنج موج‌های خلیج فارس را با هدف صیادی و تجارت می‌کاود. وقتی موتور روی لنج‌هایی که با بادبان‌ها حرکت می‌کردند قرار می‌گیرد به آن جهاز می‌گویند. او یکی از مهم‌ترین جهاز‌های ایران را لنج اقیانوس‌پیمای «بوم» می‌داند که در خطر نابودی و فراموشی قرار داشت. او می‌گوید: «این بوم‌ها تولید نمی‌شد. بوم‌هایی هم که از رده خارج می‌شد، احیا نمی‌شد.» شهرداری کنگ بعد از ثبت جهانی پرونده، تصمیم می‌گیرد بوم‌ها را مثل خانه‌های تاریخی احیا کند. او می‌گوید: «یک جهاز را با کمک و راهنمایی ناخداها و دریانوردهای کنگی خریداری کردیم. احیای این لنج، مردم را هم علاقه‌مند به حفاظت از بزرگترین صنایع دستی ایران کرد. او می‌گوید: «مردم خیال شان راحت شد که سازمان بنادر و دریانوردی مجوز می‌دهد بنابراین شروع به مرمت اساسی لنج‌ها کردند. الان لنجی را که کاملاً از رده خارج شده بود مرمت کردیم. مرمت لنج‌ها پای یک سرمایه‌گذار تهرانی را هم به بندر کنگ باز کرد. این سرمایه‌گذار هم مرمت یکی از بوم‌های اقیانوس پیما را روی میز گذاشت. شهرداری کنگ نیز برای زنده‌سازی این مهارت با همکاری منابع طبیعی چوب کرت را هم از سیریک تهیه کرد تا مشکل مواد اولیه بندری‌ها برای احیای صنعت لنج‌سازی بر طرف شود. زارعی می‌گوید: «بخشی از چوب‌های مورد نیاز را هم از آفریقا وارد کردیم اما به تازگی گمرک جلوی واردات این چوب‌ها را گرفته است.» او این ممنوعیت را از چشم مصوبه اخیر می‌بیند. ممنوعیتی که بندرنشینان کنگ را دوباره نگران سرنوشت لنج‌هایی کرده که تمام سرمایه آنها است. مصوبه اخیر در حالی دفتر لنج‌سازی سنتی و تاریخ ۲۵۰۰ ساله دریانوردی در ایران را برای همیشه غرق می‌کند که پایگاه میراث جهانی کنگ به تازگی با تهیه دفترهای نقاشی آموزش کودکان برای لنج‌سازی را از دبستان شروع کرده بود. شهرداری کنگ به گفته زارعی تفاهمنامه‌ای هم با اداره کل نوسازی مدارس و اداره کل آموزش و پرورش استان بست تا هنرستان علوم و فنون دریایی در کنار کارگاه لنج‌سازی به‌صورت عملی کودکان دریا را آموزش دهد.

محدود شدن کاربری لنج های چوبی
مشکلات و موانع برای ادامه کار و تولید لنج‌های سنتی در بنادر جنوبی به همین جا ختم نمی‌شود. شهرداری کنگ برای لنج‌های سنتی کاربری گردشگری تعریف کرده. این کاربری در تمام کشورهای ساحلی سابقه دارد. بسیاری از کشورهای بندری لنج‌های قدیمی را به رستوران، اقامتگاه‌ بومگردی و... تبدیل کرده‌اند یا آنها را در مسیر گردشگری دریایی به آب انداخته‌اند. کنگی‌ها هم همین برنامه را دارند. اما زارعی می‌گوید: «سازمان بنادر و دریانوردی اجازه نمی‌دهد این لنج‌ها بیشتر از دو مایل از خلیج‌ فارس را بپیمایند.» لنج‌های گردشگری براساس همین تصمیم نمی‌تواند مسافران را از کنگ به قشم، کیش یا بندرعباس ببرند. زارعی می‌گوید: «این بوم‌ها اقیانوس‌ پیما هستند، مسیرها هم کوتاه است هیچ مشکلی برای رونق گردشگری در این مسیر ندارند.»

لزوم اخذ کارت ملوانی برای گردشگران!
زارعی می‌گوید: «سازمان دریانوردی به آنها گفته گردشگران به شرطی می‌توانند سوار این لنج‌ها شوند که کارت ملوانی داشته باشند. او می‌پرسد مگر مسافرانی که سوار هواپیما می‌شوند همه کارت خلبانی یا میهمانداری دارند؟.»
به گفته زراعی اگر لنج‌های سنتی امحا شوند ۵۰۰۰ نفر از جمعیت ۲۰ هزار نفری کنگ که روی لنج‌ها کار می‌کنند از کار بیکار می‌شوند. بدون شک امحای لنج‌های سنتی از چابهار تا آبادان افراد بسیار زیادی را بیکار می‌کند. آمارهای غیر رسمی تعداد بیکاران را بیش از یک میلیون خانوار می‌داند. او می‌گوید: «گنجایش ۹۰ درصد لنج‌های نوار ساحلی خلیج فارس زیر ۵۰۰ تن است.» این مصوبه در حالی تشویش را به جان ناخدایان بندری انداخته است که شهرداری کنگ به‌دنبال ایجاد دانشکده علوم و فنون دریانوردی با کمک دانشگاه علم و صنعت است. زارعی می‌گوید: «این مصوبه همه برنامه‌ها را نقش بر آب می‌کند. ما فقط با ۲۵۰ ناخدا مصاحبه کردیم تا این علم و صنعت را مکتوب کنیم. با این مصوبه باید پاسخ بدهیم که چرا ۹سال برای زنده کردن یک صنعت هزینه کردیم که حالا قرار است امحا شود؟» امحای لنج‌های سنتی تنها صیادان و تاجران را بیکار نمی‌کند. کارگاه‌های تعمیرات لنج‌ها را هم تعطیل می‌کند. در کنگ سه کارگاه وجود دارد که بیش از ۲۰۰۰ نفر در آنها شاغل هستند.»

ناخدا علی حمود، مسئول موزه دریانوردی کنگ و موزه مردم شناسی هم دلش مثل روزهای طوفانی خلیج فارس پر از تشویش است. او می‌گوید: «پدربزرگ من روی این لنج کار می‌کرد حالا هم پسرم روی آن کار می‌کند. با اجرای این مصوبه مردم گرفتار می‌شوند.» حمود می‌گوید: من نمی‌توانم توی لنج فایبرگلاس زندگی کنم. هیچ موجودی حتی سوسک و موش به‌دلیل وجود مواد شیمیایی نمی‌تواند در فایبرگلاس‌ها زندگی کند.» او امحای لنج‌های سنتی را باعث از بین رفتن یک نسل می‌داند و می‌گوید: «از شنیدن تصویب این مصوبه مثل بید می‌لرزم. نمی‌توانم بعد از ۶۰ سال لنج فایبرگلاس سوار شوم.» او می‌گوید: «لنج چوبی را بدون وسایل برقی می‌سازیم ۵۰ تا ۶۰ سال عمر می‌کند. لنج‌های فایبرگلاس ۲۰ سال عمر دارند.» او نقبی به جنگ کویت و عراق می‌زند و می‌گوید: «کویتی ها یک لنج به کنگی‌ها فروختند بعد از جنگ ایران و عراق آمدند دوباره خریدند و به کویت بردند.» به گفته ناخدا روی هر لنج ۳۰۰ تا ۴۰۰ تنی بین ۷تا ۸ نفر کار می‌کنند.

ایران مشتری فایبرگلاس‌های بدون کاربرد کشورهای حوزه خلیج‌فارس
محمد نور فرجام‌پور، نماینده یکی از سرمایه‌گذاران تهرانی در صنعت لنج‌های سنتی است. او می‌گوید: «کشورهای اطراف به ما لنج فایبرگلاس می‌فروشند اما لنج‌های سنتی ما را می‌خرند و احیا می‌کنند.» به گفته او هیچ کدام از این کشورها برای صیادی از لنج فایبرگلاس استفاده نمی‌کنند.
همچنین فایبرها باعث فاسد شدن برخی محصولات صادراتی چون هندوانه هم می‌شوند. به گفته فرجام‌پور هزینه هر لنج فایبرگلاس ۵۰۰ تنی ۷ میلیارد تومان است. چند نفر از صیادان جنوبی یا صاحبان لنج‌هایی که کالاهای وارداتی و صادراتی را به کشورهای حوزه خلیج فارس می‌برند قادر به پرداخت چنین هزینه‌ای هستند؟ چرا باید لنج‌هایی را که گاهی تا ۹۰ سال عمر می‌کنند جایگزین لنج‌هایی با عمر ۲۰ ساله کرد؟ لنج‌هایی که هم سلامت جاشوها وهم بهداشت محصولات صادراتی را به خطر می‌اندازد.

نیم نگاه
وزیر میراث فرهنگی هشدار داد این تصمیم موجب تسریع در نابودی دانش لنج‌سازی بومی می‌شود. او این مصوبه را مغایربا تعهدات بین‌المللی ایران می‌داند. حذف پرونده ثبت جهانی میراث ناملموس لنج‌سازی و دریانوردی ایرانیان در خلیج فارس، فرصت را به کشورهای دیگر چون کویت می دهد تا نام خودشان را جایگزین ایران بر پیشانی یونسکو کنند