مسئولیت اجتماعی در همه‌گیری کووید ۱۹

فراهم کردن شرایط و امکانات کنترل همه‌گیری عمدتاً نیازمند سیاستگذاری و برنامه‌ریزی دولت‌ها و تأمین منابع برای مقابله با آن است، اما بخش دیگری از موفقیت برنامه‌های کنترل همه گیری، مشروط به رفتار شهروندان و مسئولیت آنها در قبال جامعه است. در چنین شرایطی مهم است که شهروندان بدانند و بتوانند رفتارهای پیشگیرانه را رعایت کنند تا بیمار نشوند و بیماری را به دیگران منتقل نکنند.

برخی رفتارهای توصیه شده در شرایط همه‌گیری کرونا، خودداری از خروج غیرضروری از خانه و کاستن از تعاملات اجتماعی حضوری است. بدیهی است که افراد برای حفظ سلامت جامعه لازم است تا پایان همه‌گیری، شیوه زندگی خود را تغییر دهند و بویژه برای سرگرمی و تفریح راه های دیگری پیدا کنند. این تغییر عادات و شیوه زندگی پرهیز از مسافرت، میهمانی، مراسم و خرید اگر چه ممکن است برای برخی رنج‌آور باشد، اما چون برای کاستن از رنج جامعه تحمل می‌شود، ارجمند و ارزشمند است. رفتارهای فردی که مراجع بهداشتی توصیه می‌کنند، مانند رعایت بهداشت فردی، حفظ فاصله از دیگران، استفاده از دستمال هنگام سرفه و عطسه، زدن ماسک، شستن دست‌ها و ضدعفونی کردن سطوح آلوده نیز رفتارهایی هستند که انتظار می‌رود به طور عمومی رعایت شوند تا انتقال بیماری کاهش یابد. در تعاملات بین فردی نیز انتظار می‌رود ضمن رعایت توصیه‌های بهداشتی و احتیاطات لازم، از رفتارهای اجتنابی و وسواس‌گونه و اغراق‌آمیز با بیماران خودداری شود و این نکته مورد توجه قرار گیرد که انگ زدن، سرزنش و طرد بیماران مبتلا به کووید ۱۹ شرایط بیماری را برای آنها دشوارتر می‌کند و ممکن است موجب پنهان کردن بیماری و تبعات بعدی آن یعنی انتقال بیماری شود. در این میان بیماران مبتلا به کووید۱۹ که سالم ولی ناقل بیماری هستند، لازم است تلاش کنند تا از انتقال بیماری به دیگران جلوگیری کنند. قرنطینه خانگی دوهفته‌ای، اطلاع دادن بیماری به کسانی که با آنها در تماس بوده‌اند و رعایت توصیه‌های بهداشتی از وظایفی است که این دسته از بیماران به عهده دارند.

همه موارد فوق شاید از طرق مختلف اطلاع‌رسانی شده باشد، اما واقعیت این است که بخش قابل توجهی از جامعه نمی‌خواهند یا نمی‌توانند به رفتارهای پیشگیرانه و مشارکت در کنترل اپیدمی تن بدهند و از این‌رو ممکن است با وجود چنین مشکلی کنترل همه‌گیری دشوار و غیرممکن شود. به نظر می‌رسد عوامل مختلفی موجب جدی نگرفتن رفتارهای پیشگیرانه در میان بخش‌هایی از جامعه شده است. اولین عامل بی‌اعتمادی به نهادها و مراجع رسمی است که این بی‌اعتمادی به علت برخی تناقضات و فقدان شفافیت و عمل نکردن به وعده‌ها شکل گرفته و باعث شده همبستگی و همکاری شهروندان با توصیه‌ها و اقدامات رسمی در کنترل همه‌گیری کاهش یابد. عامل دیگر ظهور شبه علم با ادعاها و فرضیات ظاهراً قوی و مستدل و درواقع بی‌پایه است که پاندمی کووید۱۹ را زیر سؤال برده و با تشکیک در داده‌های علمی می‌کوشد که همه‌گیری کرونا را توطئه سیاستمداران و در جهت منافع قدرت‌های سیاسی و اقتصادی در سطح جهان تلقی کند و به این ترتیب رفتارهای پیشگیرانه را بی‌فایده یا مضر جلوه دهد و افراد را در رعایت آنها مردد کند.

عامل دیگر برخی ویژگی‌های شخصی و شخصیتی است که با رویکردهای تقدیرگرایانه یا کلبی مسلکانه به ترویج مسئولیت گریزی و بی‌اهمیت تلقی کردن بیماری می‌انجامد یا اینکه برخی شخصیت ضد اجتماعی دارند و رفتارهایی را در پیش می‌گیرند که با هنجارها و نُرم‌های اجتماعی دوره همه‌گیری مطابقت ندارد. همه این ویژگی‌ها افراد را نسبت به توصیه‌های بهداشتی بی‌اعتنا می‌کند و از آنها تهدیدی برای سلامت عمومی می‌سازد. عامل دیگر که می‌توان به آن اشاره کرد، بی‌امکانی و قرار گرفتن در موقعیتی است که رعایت توصیه‌های بهداشتی میسر نیست. بخشی از جامعه که به چنین وضعیتی مبتلا هستند، ضرورت پیشگیری و رفتارهای بهداشتی را درک می‌کنند، اما بواسطه دسترسی اندک‌شان به منابع و امکانات، قادر به رعایت توصیه‌های پیشگیرانه نیستند. پرداخت هزینه تهیه اقلام بهداشتی از توان‌شان خارج است، در صورت بیمار شدن مسکن مناسب و اتاقی برای قرنطینه و جدا شدن از بقیه ندارند، مجبورند برای تأمین معیشت از منزل خارج شوند، با وسایل نقلیه عمومی شلوغ تردد کنند و در محل کار که ممکن است پرخطر باشد، حضور یابند. گروه اخیر در واقع قربانیان شرایط نابرابر اقتصادی و تبعیض‌های اجتماعی‌اند و در دوره همه‌گیری هم بیش از گروه‌های برخوردار بیماری و مرگ ناشی از آن گریبانگیرشان می‌شود.

تهیدستان و فرودستان جامعه برای آنکه بتوانند به برنامه‌های پیشگیری از کووید ۱۹ بپیوندند، نیازمند حمایت و دیده شدن شرایط‌شان هستند و با دریافت کمک‌های واقعی و متناسب با وضعیت‌شان است که قادر خواهند شد با کرونا مقابله کنند. همراهی گروه‌های دیگر با برنامه پیشگیری و کنترل همه‌گیری نیازمند بازسازی اعتماد عمومی و نیز آگاهی دادن به جامعه توسط منابع و مراجع علمی و مورد وثوق و نیز مقابله با مدافعان جریان‌های ضد علم است.

*جامعه‌شناس

منبع: ایران