سامانه جامع تجارت سد راه فساد و امضاهای طلایی است

به‌گفته ایران، اما با وجود مقاومت‌ها، با دستور رئیس جمهوری و پیگیری‌های رؤسای سه قوه و سازمان بازرسی کل کشور مقاومت‌ها شکسته و مشکلات فنی این سامانه رفع و سرانجام افتتاح شد تا سد راه فساد و امضاهای طلایی باشد. با «رضا باقری اصل» دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات درباره این سامانه به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که می‌خوانید.

سامانه جامع تجارت چگونه سامانه‌ای است؟
سامانه جامع تجارت پنجره واحدی برای همسان‌سازی و اتصال تعداد زیادی از سامانه‌های حوزه تجارت دستگاه‌های دولتی است. با این سامانه ارتباط بین تمام دستگاه‌های تجارت خارجی و داخلی برقرار شده و اسناد کاغذی حذف و اطلاعات تمام بازرگانان نیز یک‌بار برای همیشه در این درگاه واحد ثبت می‌شود.

زیرسامانه‌های، سامانه جامع تجارت کدامند؟
زیرسامانه‌های این سامانه، شامل سامانه‌های تجارت داخلی، خارجی، نیما، شناسه کالا، انبارها، مجوزها، گواهی امضای الکترونیکی، همتا، شناسه رهگیری، ضوابط تجاری، گذرگاه سامانه سرویس‌های جامع تجارت، یکپارچه اعتبارسنجی و رتبه بندی اعتباری و... است.

ایجاد سامانه جامع تجارت از چه زمانی در دستور کار قرار گرفت؟
هرچند راه‌اندازی سامانه الکترونیکی حوزه تجارت به سال‌ها قبل حتی به دولت‌های نهم و دهم باز‌می‌گردد و در همین راستا پروژه‌ها و سامانه‌هایی نیز در برخی از بخش‌ها مانند گمرک ایجاد شد ولی راه‌اندازی سامانه جامع تجارت، به مصوبه قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز در سال ۹۲ برمی‌گردد. بعد از تصویب این مصوبه آیین‌نامه‌های زیادی نیز برای اجرای آن نوشته و پیگیری شد که با شدت گرفتن پیگیری‌ها در سال‌جاری به تازگی با حضور رئیس جمهوری ۷۰ درصد این سامانه افتتاح شد.

با راه‌اندازی این سامانه چه اتفاقی در حوزه تجارت روی خواهد داد؟
انتظار داریم با سامانه جامع تجارت الکترونیک گردش اطلاعات و اسناد تجاری الکترونیکی، شفاف و قابل استنادتر شود. از سوی دیگر چالش‌هایی که در زمینه اطلاعات تجاری مانند جعل‌ها داشتیم، با این سامانه رفع شوند.

چرا تاکنون سامانه جامع تجارت راه‌اندازی نشده بود؟
پیش از این، سامانه‌ها را خود دستگاه‌ها راه‌اندازی و رونمایی کرده بودند اما به علت مشکلات فنی گردش اطلاعات و تبادل داده‌ها بین بازیگران عمده آن به صورت دقیق شکل نگرفته بود. به عنوان مثال وزارت صمت و سازمان گمرک اشکالات کدینگی (شناسه کالا) داشتند. چون زبان گمرک‌ها بر‌اساس سیستم طبقه‌بندی کالا و اچ‌اف بود و این موضوع با سیستم وزارت صمت همخوانی نداشت از این‌رو امکان تطبیق اسناد و کالا برای مقابله با قاچاق کالا امکانپذیر نبود. به همین دلیل راه‌اندازی سامانه جامع تجارت الکترونیک جزو ۲۳ پروژه اولویت‌دار دولت الکترونیک قرار گرفت تا چالش‌های تمام بخش‌ها رفع شود. در همین راستا در جلسه شانزدهم دبیرخانه شورای فناوری اطلاعات مقرر شد تا یک کارگروهی ذیل دبیرخانه تشکیل و جلسات مداوم هفتگی و تخصصی برگزار و با همکاری وزارت ارتباطات و بازیگران آن مشکلات فنی پروژه را بخصوص در زمینه تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های درگیر رفع، کامل و راه‌اندازی کند که خوشبختانه این اتفاق افتاد.

بازیگران اصلی پروژه سامانه جامع تجارت کدام دستگاه‌ها هستند؟
این سامانه برای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است و بازیگران اصلی این سامانه وزارت صمت (با سامانه ثبت سفارش، جامع انبارها، سامانه ضوابط کالایی یعنی کالاهای تعرفه ای با کد اچ‌اس)، سازمان گمرک (مهمترین جا برای تبدیل اسناد تجاری به پروانه، پته و اظهارنامه)، سازمان بنادر و کشتیرانی وزارت راه و شهرسازی (ورود عمده کالاهای تجارت خارجی به کشور)، سازمان بازنشستگی وزرات تعاون، کار رفاه اجتماعی (انبارهای عمومی)، بانک مرکزی (تخصیص ارز) و بخش خصوصی (بازرگانان و شرکت‌های تولیدی در واردات و صادرات) هستند.

هم‌اکنون در فاز اول چه سامانه‌هایی قابل بهره‌برداری است و فاز دوم چه زمانی به بهره‌برداری خواهد رسید؟
در فاز اول ارتباط بین سازمان گمرک، سازمان بنادر و کشتیرانی و انبارهای عمومی با سامانه جامع تجارت مهیا شده است. هم‌اکنون پذیرش کالا تا پروانه حمل در این سامانه میسر شده است. به عبارتی پروانه گمرکی بعد از اظهار و تشریفات گمرکی انجام و بعد پروانه صادر و برای ورود به بخش حمل، پته می‌شود بنابراین تا اینجای کار عملیاتی شده است اما برای اینکه امکان شناسایی کالاهای حمل شده نیز وجود داشته باشد باید انبارها هم شناسایی و بخش حمل هم وارد این جریان شوند. هنوز انبارهای عمومی به صورت کامل شناسایی و به سامانه متصل نشده‌اند اگر این بخش هم انجام شود، زنجیره تجارت کامل و قابل بهره‌برداری خواهد بود. قرار است فاز دوم نیز در ۱۱ بهمن ماه سال‌جاری افتتاح شود.

آیا با تکمیل سامانه جامع تجارت در بهمن ماه، این پروژه از فهرست ۲۳ پروژه اولویت دار دولت الکترونیک حذف می‌شود؟
وقتی این سامانه به‌طور کامل تکمیل و از فهرست ۲۳ پروژه اولویت دار دولت الکترونیک حذف می‌شود که تمام بازیگران آن اعم از بازرگانان و شرکت‌های تولیدی نیز درگیر این سامانه شوند و کارهای آنها هم از این طریق انجام شود. باید بازرگانان هم مبتنی بر این سامانه فعالیت کنند و شرکت‌های تولیدی، کالا سفارش دهند. ممکن است هنوز برخی از این بازیگران در بخش خصوصی وارد این سامانه نشده باشند از این رو باید امکان فعالیت همه بازیگران آن فراهم شود تا بگوییم پروژه به صورت کامل تکمیل شده است.

دستگاه‌ها در تبادل اطلاعات و اتصال به یکدیگر مقاومت می‌کردند و امضاهای طلایی برای آنها مهم بود، چگونه این مقاومت‌ها شکسته شد؟
معمولاً دستگاه‌ها و بازیگران تمایلی به شفاف‌سازی ندارند و دنبال انحصار بوده و درباره مالکیت داده‌ها تعصب دارند از این‌رو در استقرار سامانه‌ها مقاومت می‌کنند. از آنجایی که در تجارت تبادل مالی چند صدمیلیاردی مطرح است، از این‌رو امکان فساد و سوء‌استفاده وجود دارد. برای شکستن مقاومت‌ها، مقامات ارشد نظام از رئیس جمهوری، قوه قضائیه و مجلس و سازمان بازرسی ورود کردند و دبیرخانه شورای فناوری اطلاعات حلقه اتصال نظارتی شد و توانست این کار را به سرانجام برساند. به هر حال مقاومت‌ها تنها در مسائل مدیریتی و حقوقی نبود، بلکه مسائل فنی هم در میان بود و باید درباره جزئیات فنی هم تصمیم‌گیری می‌شد. از این‌رو با اختیاراتی که به دبیرخانه شورای فناوری اطلاعات داده شد کارگروه تعامل‌پذیری شکل گرفت و با همکاری دستگاه‌ها توانستیم مسائل فنی را هم حل و این سامانه را رونمایی کرده و موجب خشنودی مقامات عالی رتبه نظام و مردم شویم.

این سامانه چه دستاوردهایی برای مردم و دولت دارد؟
همان‌طور که گفتم باید پروژه تکمیل شود تا دستاورد آن برای مردم ملموس شود. وقتی بازرگانان هم به این سامانه ورود کرده و همه کارهای خود را در اینجا انجام دهند، دستاوردش برای مردم ملموس خواهد بود چرا که با این سامانه کار بر آنها آسان خواهد شد و دیگر نیازی به اسناد کاغذی نیست. وقتی بازیگران بخش خصوصی یک‌بار برای همیشه اطلاعات خود را وارد سامانه کنند کار بر آنها راحت خواهد شد. نیازی نیست که در هر بخشی اطلاعات خود را وارد کرده و کاغذبازی کنند. اگر تعرفه‌ و کدینگ و شناسه‌ای تغییر کند، راحت در اختیار مردم قرار می‌گیرد و حتی با توجه به اطلاعات در این سامانه می‌توانند تصمیم بگیرند در چه موضوعی تجارت کنند. اطلاعات و ضوابط تجاری شفاف خواهد بود و یک‌سری اطلاعات نهایی مانند امضای طلایی و... در دسترس مردم قرار می‌گیرد. اما همین که بالاخره سامانه‌های تجارت به هم متصل شدند و تبادل اطلاعات به راحتی صورت می‌گیرد، برای دولت دستاورد بزرگی محسوب می‌شود. این سامانه برای دستگاه‌های اجرایی هم دستاورد در پی دارد. وقتی زنجیره الکترونیکی تجارت تکمیل شود، انکارناپذیری، جعل اسناد و رابطه بین کارشناسان و تاجران نیز از بین می‌رود. زمان بررسی ۲۵ مجوز ترخیص از سوی دستگاه‌های مربوطه شفاف می‌شود. وقتی انبارها شناسایی شوند، سطح نظارتی گمرک افزایش می‌یابد و با این کار تطبیق بین اسناد تجاری و کالا صورت می‌گیرد، هویت کالاها بخصوص در انبارها و میزان ورود و خروج آن شناسایی می‌شود، شرکت‌های حمل هویت دار می‌شوند و ضابطان قضایی بر کالا طبق شناسه هر کالا حین حمل و نقل نظارت می‌کنند تا کالای کلی اظهار شده با پروانه و پته‌اش یکسان باشد و.... به طور کلی این سامانه زنجیره تجارت را شفاف می‌کند تا دولت و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بتواند با فسادهایی که طی این فرآیند صورت می‌گیرد، مبارزه کند.

بر روند کار این سامانه چه کسی نظارت دارد؟
نظارت بر سامانه بر عهده ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است ولی شورای فناوری اطلاعات ناظر بر اجرای پروژه است.

چقدر شیوع کرونا بر روند تکمیل این پروژه نقش داشت؟
باید گفت بعد از بخش سلامت، دومین بخشی که در این دوره بیشترین فداکاری را داشته، بخش فناوری بوده است. چون فناوری دورکارپذیر است از این‌رو رئیس دولت به همراه وزرا در ۶ جلسه دبیرخانه شورای فناوری اطلاعات حضور داشت تا به صورت جدی دولت الکترونیک را پیگیری کند بنابراین می‌توان گفت که شیوع بیماری کرونا موجب شده پیگیری‌ها برای تکمیل پروژه‌های دولت الکترونیک سرعت بگیرد. یکی از پروژه‌هایی هم که در سال‌جاری شتاب گرفت، سامانه جامع تجارت بود.

در راه‌اندازی این سامانه کدام یک از دستگاه‌ها نقش خوبی ایفا کردند؟
دراین دوره سازمان گمرک و بعد از آن سازمان بنادر و کشتیرانی خیلی تلاش کرده و کمک کردند البته وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز در هوشمند‌سازی انبارهای عمومی خیلی تلاش کردند.