توهم و خطای اردوغان

آنچه رجب طیب اردوغان خواند، شعری در رابطه با «رود ارس» به زبان ترکی و یکی از نمادهای جدایی‌طلبی پان‌ترکیست‌هاست. اردوغان در سخنرانی خود در جریان رژه پیروزی ارتش جمهوری آذربایجان در باکو، قطعه‌ای از شعر ارس (آراز) با این مضمون را خواند: «ارس را جدا کردند و آن را با میله و سنگ پر کردند / من از تو جدا نمی‌شدم، به زور جدایمان کردند». این اظهارات جنجالی اردوغان با واکنش‌های زیادی از سوی مقامات ایران و نیز توده مردم مواجه شده است و روز گذشته نیز سفیر این کشور در ایران و از سوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران احضار و توضیحات و اخطار جدی به وی و دولت ترکیه ابلاغ شد. فریدون مجلسی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل و دیپلمات سابق کشورمان درباره اقدامات و اظهارات رجب طیب اردوغان و شعر تجزیه‌طلبانه وی به پانا گفت: «همین اقدامات و صحبت‌های رجب طیب اردوغان باعث شده تا وی در درون ترکیه هم وضعیت متزلزلی داشته است. زمانی به تدریج در ترکیه در انتخابات آزاد، گروه‌های دیگر بالا آمدند، تا اینکه اردوغان کلا انتخابات را به هم زد، گروه‌های کُرد و عربی را از مجلس بیرون راند و قلع و قمع کرد، بعدها کودتایی علیه وی شکل گرفت و مجموعه این عوامل وی را تضعیف کرد. بنابراین این وضعیت متزلزل وی باعث شده است تا مقدار زیادی از اقداماتش برای مصرف داخلی، یعنی برای به هیجان آوردن احساسات عوام استفاده شود. اظهارات و اقدامات پوپولیستی معمولا این احساسات را برمی‌انگیزد، تحریک می‌کند و پشت سر خودش جمع می‌کند کما اینکه مشاهده کردیم که در باکو چه استقبالی از وی شد.»

این دیپلمات پیشین کشورمان ادامه داد: «کسانی که می‌خواهند دنیا را با جنگ و درگیری آسوده کنند، بهتر است به جای واکنش‌های احساسی و افراطی، روش‌هایی اصولی و منطقی را در پی بگیرند و از دیگران هم خواسته شود که آن‌ها هم به روش‌هایی منطقی روی بیاورند. البته یک ‌خطر هست و آن هم اینکه چندبرابر شدن جمعیت به خصوص در منطقه خاورمیانه، جاها را تنگ کرده و کشورها را بار دیگر به مانند قرون گذشته به جهانگشایی واداشته است.»

این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل بر حفظ انسجام داخلی در مقابل این‌گونه اقدامات تحریک‌آمیز تاکید کرد و گفت: «هر کشوری، هر ملتی از موجودیت خود باید دفاع کند و این بستگی به این دارد که یک حکومت تا چه اندازه بتواند به ملیت خود افتخار کند. وظیفه یک حکومت همیشه این است که ملت خود را راضی و خشنود نگاه دارد تا ملت هم افتخار کنند. متاسفانه در شرایطی که کرونا، بیکاری و‌ تورم هست، التهاب طولانی در طول سالیان، خطر جنگ‌ هر روزه و ... این‌ها هم به نوبه خود، یک خطر است. باید روش‌هایی را اندیشید به اعتبار این‌که ثروت ملی در داخل کشور است، برای رفاه و آسایش مردم، برای توسعه علمی و صنعتی کشور، از رفع ممنوعیت‌های مختلف در راه جوانان و‌ ... این‌ها همگی وسایلی است که می‌تواند مردم را در برابر اینگونه خطرها متحد و استوار کند. در غیر این صورت خطر می‌تواند از درون رخ دهد.»

مجلسی با بیان اینکه ثروت و توسعه ترکیه مقداری این احساس را در اردوغان به وجود آورده که وی جزو ابرقدرت‌ها قرار گرفته است، برای خود فرانسه و آلمانی شده است، گفت: «اینطور نیست، اردوغان با دخالت‌های خود در جنگ سوریه، در جنگ‌ لیبی، نیرو فرستادن به قطر برای ترکیه هزینه درست کرد. اکنون می‌بیند، معلوم بود که قطر با کشورهای خلیج فارس و عربستان آشتی خواهد کرد، این‌ها بالاخره یک خانواده هستند. ولی اقدامات اردوغان برای ترکیه هزینه‌زا خواهد بود، هزینه‌هایی که فریادهای سازمانی و احساسات هیجانی نمی‌تواند آن را جبران کند.»

وی تاکید کرد: «متاسفانه هم‌اکنون اردوغان جلوی شیب تند اقتصادی ترکیه که می‌رفت این کشور را به یکی از پایگاه‌های توسعه منطقه و جهان تبدیل کند گرفته است و از میزان آن کاسته است. برای همین هست که مخالفت‌های داخلی هم با اردوغان به صورت بسیار زیادی وجود دارد.»

این تحلیلگر ارشد روابط بین‌الملل به تحریم ترکیه از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا در نتیجه اقدامات نادرست اردوغان نیز اشاره کرد و گفت: «ترکیه به اعتبار عضویت خود در ناتو از سیلی از امکانات بهره‌مند بوده است، به اعتبار اینکه نامزد عضویت در اتحادیه اروپا هست از بسیاری از امتیازات گمرکی و ... برخوردار بوده است، اگر بخواهد این شرایط را حفظ کند ناچار است شرایط عمومی آن‌ها را هم بپذیرد. نمی‌شود به صورت یک سلطنت عثمانی بخواهد در ظاهر به اصطلاح دموکراتیک هم قرار بگیرد و یک ریاست جمهوری دو‌نوبتی ۷ و ۸ ساله را به ۲۰ ساله تبدیل کند و بعد هم مادام العمر و ... آن زمان انتظار داشته باشد که روابط متعارف را با اروپا حفظ کند. ایشان فقط در این زمینه فعالیت ندارد، در زمینه تجسس نفتی هم آن حریم‌های دریایی یونان را نادیده گرفت و در مدیترانه هم اقدامات خودسرانه‌ای انجام داد، در آب‌های بین‌المللی یا یونانی که مورد اعتراض ناتو و اروپا قرار گرفت و بعد از مدتی هم بساطش را جمع کرد و بازگشت.»

این دیپلمات سابق کشورمان تاکید کرد: «این اقدام و شعرخوانی تجزیه‌طلبانه اردوغان در آذربایجان را من بیشتر نمایش همکاری قدرتی می‌دانم که جمهوری آذربایجان برای پاسخ دادن به اشغالگری ارمنستان انجام داد. خواستند احساسات را به هیجان دربیاورند، این‌ها هم که کشوری جوان و نوخواسته و بی‌تاریخ هستند که برای اینکه بخواهند برای خود یک‌نوع هویتی ایجاد کنند، به این نوع احساسات نیاز دارند.»

وی به دیگر اقدامات اردوغان و سخنان روز گذشته بایدن، رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا که عنوان کرده بود باید اردوغان از طریق انتخابات آزاد برکنار شود، اشاره کرد و گفت: «ایشان را زرنگتر از این می‌دانم که تسلیم برخی حرف‌ها شود، مگر حافظ اسد مورد خشم عمومی مردمش قرار نگرفت که آخر سر هم ماند. این ماجراجویی‌های ترکیه به خصوص ایجاد ارتش داعش و حمله به عراق و گرفتن موصل و بخشی از سوریه و ... بخشی با هزینه آن زمان عربستان بود که احتمالا دیگر آن شرایط هم وجود ندارد، به همین دلیل بود که ترکیه به انتقام قطع آن کمک‌ها، در جریان قهر قطر از عربستان، لشکر کشتی‌های خود را حتی به خلیج فارس فرستاد و دور و بر قطر؛ اما چکار توانست بکند؟ او می‌تواند خود را حفظ کند. در خاورمیانه به ویژه در ترکیه کمتر رهبری هست که به راحتی به روش‌هایی دموکراتیک بتواند برکنار شده باشد مگر اینکه یک روش نظامی سر راه ایشان هم قرار بگیرد.»

فریدون مجلسی تاکید کرد: «اما یک نوع دوقطبی اکنون در ترکیه ایجاد شده است که می‌تواند عواقب خطرناک‌تری را در داخل این کشور به وجود بیاورد. کُرد و عرب‌ها و علوی‌ها به شدت رنجیده و ناراحت هستند. به اعتقاد من اردوغان مظهر گروه کراواتی روستاییان کراواتی نوخواسته‌ای هستند که خود و روش‌هایشان و تمایلات‌شان را به جامعه ترکیه به علت اکثریت بودن تحمیل کرده‌اند ولی این اکثریت‌ها در طول زمان و بالا آمدن فرهنگی عمومی و مدنی شدن مردم و فرزندان همان نسلی که قدرت را در این کشور گرفتند، معمولا خنثی می‌شود و بعد باید خود را آماده قدم بعدی تحول مدنی کنند و دوباره به سمت دموکراسی روی بیاوردند.»