حضور مداوم در فضای مجازی مانعی برای شکل گیری هویت اجتماعی دانش آموزان

استفاده از اینترنت و فضای مجازی ابزاری مهم برای آموزش به شمار می‌رود که در کنار تمام محاسن و مزایای آن یک سری نگرانی ها را برای خانواده ها ایجاد کرده است. گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین تغییراتی بوجود آورده که از جمله می‌توان به: کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع ارزش‌ها، کاهش ارتباط والدین و فرزندان، از بین رفتن حریم بین فرزندان و والدین و افزایش تنش بین آنها به دلیل استفاده از فضای مجازی اشاره کرد.
دوره نوجوانی که دوره شکل گیری «هویت افراد»است، یکی از مواردی است که تحت تأثیر فضای مجازی ممکن است دچار تغییرات گوناگون و بعضا ناگوار شود. با حضور دائمی در فضای مجازی امکان تفکر در مورد موضوعاتی همچون: من چه کسی هستم، به چه دلیل پا به این دنیا گذاشته ام، چه هدفی را در زندگی دنبال می کنم و...از نوجوان سلب شده و رویارویی با موقعیت‌های مختلف، نقش‌ها و سبک‌های متنوع و بعضا کاذب، انواع محرک‌ها و رفتارهای نامتناسب با فرهنگ و ارزش‌ها موجب سردرگمی و کلافگی نوجوان خواهد شد. استفاده مداوم از اینترنت با افسردگی و انزوای اجتماعی نوجوانان همراه است. هرچه نوجوانان زمان بیشتری را با اینترنت سر کنند، در مقابل از میزان زمانی که صرف محیط اجتماعی واقعی شان خواهند کرد، کاسته خواهد شد؛ در نتیجه شکل نگرفتن درست «هویت اجتماعی»آنان را در پی خواهد داشت.
مهم ترین آسیب های روانی استفاده طولانی مدت از اینترنت، اعتیاد اینترنتی، اختلال روحی، افسردگی متمرکز، اضطراب اجتماعی، ضعف مهارت مقابله، عزت نفس پایین و کارآمدی پایین است. اعتیاد به اینترنت آسیبی است که امروزه با گسترش روزافزون آن و ایجاد مشکلات جدی تحصیلی و خانوادگی مواجه هستیم که با این تفاسیر لازم است به عنوان هشداری مهم مورد توجه قرار گیرد. در صورتی که نشانه‌هایی از اعتیاد به اینترنت و یا مشکلات جدی در تحصیل و روابط نوجوان دیده شود باید از یک مشاور و روانشناس کمک گرفت.
قطعا شنیدن چنین اخباری خوشایند نیست، اما می توان با عملکردی صحیح از بروز عوارض منفی ناشی از استفاده از این فضا جلوگیری کرد. بی تردید خانواده اصلی ترین رکن برای شروع این مقابله است. روشن است که والدین برای جلوگیری از آسیب‌ها به نوجوان و خانواده باید محدودیت‌هایی در زمینه استفاده نوجوانشان از اینترنت و فضای مجازی قائل شوند؛ اما باید به خاطر داشت، نوجوانی دوره فوران احساسات است و خصوصیاتی همچون استقلال طلبی، حساس بودن، تعارض، تاثیرپذیری زیاد از همسالان و …است که در این سنین امکان اجرای چنین مدیریتی را به مراتب سخت تر می کند. حال با این وجود والدین باید چه بازتابی را بر فرزند خود داشته باشند؟
اولین قدم برای حل تمامی مشکلات، از جمله این مشکل ایجاد روابطی دوستانه با رعایت ادب میان والدین و فرزندان است. برای ایجاد یک رابطه مناسب لازم است والدین نورافکن خود را از جنبه‌های منفی رفتارهای نوجوان‌شان برداشته و با صرف وقت و برنامه‌ریزی زمان‌های کوتاهی را در روز به گپ و گفت با او بپردازند و توجه داشته باشند که در این گفتگو از قیچی‌‌های ارتباطی به هیچ وجه استفاده نشود. این قیچی‌ها شامل سرزنش کردن، قضاوت کردن، مقایسه کردن، بازجویی کردن، نصیحت کردن و تهدید و تنبیه کردن نوجوان می‌شود. محتوای موضوعات مورد گفتگو باید مورد علاقه نوجوان باشد و به نظرات و عقاید او (هر چند به نظر والدین غیرمنطقی باشد) اهمیت و ارزش داده شود.
بعد از ایجاد رابطه دوستانه می توان اعمال قوانین را در رابطه با فضای مجازی آغاز کرد. مقرراتی همچون: زمان و مکان شرایط استفاده از اینترنت، مدت زمانی که نوجوان می‌تواند از اینترنت استفاده کند، انواع وبسایت‌ها و فعالیت‌های قابل قبول و غیرقابل قبول برای نوجوان، اطلاعاتی که نوجوان می‌تواند در ضمن استفاده از اینترنت افشا کند (مثل عکس‌های خصوصی یا اطلاعات خانوادگی و شخصی که شاید افشای آن از جانب والدین به صلاح نباشد)، چگونگی مواجهه با مشکل هنگام استفاده از اینترنت و کمک گرفتن از والدین.
از آنجایی که امکان نشر هر گونه مطلبی در این فضا وجود دارد، لازم است والدین دیدگاه‌های خود را در خصوص موضوعات مختلف و رفتارهای ناشایست تشریح کنند و درباره اثرات مخرب برخی سایت‌ها توضیحات لازم را به نوجوان بدهند. در مورد مخفی نگه داشتن کلمات گذر حتی از نزدیک‌ترین دوستان برای جلوگیری از سوء استفاده یا ارسال مطالب نامناسب به نام نوجوان هشدار داده شود.
در آخر؛ فضای مجازی به هیچ عنوان ابزار نامناسبی محسوب نمی شود، این نحوه عملکرد ماست که خوب یا بد بودن آن را برای ما متفاوت می کند.

*نماینده مجلس دانش آموزی شهر تهران