آیا خودکشی باید سانسور شود؟

به‌گزارش ایسنا، اغلب افرادی که به خودکشی فکر می‌کنند، برای اقدام به خودکشی مردد هستند و مطمئن نیستند که می‌خواهند بمیرند، یکی از عواملی که ممکن است افراد مستعد را به سمت خودکشی سوق دهد،‌ انتشار اخبار خودکشی در رسانه‌ها است.

رسانه‌ها در افزایش آمار خودکشی و کاهش سن در این آسیب اجتماعی بسیار می‌توانند مؤثر باشند، اعلام این آسیب اجتماعی و نحوه درج و انتشار آن در رسانه‌ها باید همراه با کارشناسی و ظرافت‌های لازم باشد زیرا هرگونه برخورد ناشیانه در رسانه‌ها با این موضوع، خود می‌تواند سبب القا و آموزش نحوه خودکشی در میان افراد یک جامعه شود.

اثر القایی خودکشی از طریق رسانه

در هر جامعه‌ای همواره افرادی هستند که به دلیل فشارهای اجتماعی، اقتصادی و... پتانسیل گرایش به انجام این عمل را در ذهن خود دارند؛ بنابراین انتشار ناشیانه خبر مربوط به خودکشی یک نفر و آموزش تلویحی این امر توسط رسانه‌ها می‌تواند سبب سوق دادن این افراد به سمت خودکشی شود. به چنین قابلیتی «اثر القایی یا اثر واگیری خودکشی از طریق رسانه» گفته می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهد که انتشار نحوه خودکشی یک فرد در رسانه‌ها خصوصاً اگر فرد مشهوری باشد که الگو محسوب می‌شود، در طی ده روز ابتدایی پس از انتشار خبر می‌توانند مسبب افزایش خودکشی‌های سریالی در جامعه شود.

حتی اینکه رسانه‌ها تنها یک عامل را به عنوان عامل محرک و قطعی بروز این اتفاق معرفی می‌کنند، شیوه غلطی است که منجر به افزایش آمار مربوط به خودکشی در جامعه می‌شود، مثلاً وقتی می‌گویند فلان فرد به دلیل شکست عاطفی یا فقر یا شکست تحصیلی و … خودکشی کرده است و تنها یک عامل را مؤثر در این امر می‌خوانند، سبب می‌شوند افراد دیگری که در شرایط مشابه او واقع‌شده‌اند نیز به هم ذات پنداری با فرد خودکشی کننده بپردازند و تنها با بروز یک عامل منفی در زندگیشان انگیزه آنان برای ارتکاب به چنین عملی افزایش یابد؛ مثلاً با یک شکست تحصیلی اقدام به خودکشی کنند.

خودکشی یک رسانه است

اکثر روانشناسان و متخصصان ارتباطات، خودکشی را خود یک رسانه محسوب می‌کنند و معتقدند آمار آن با میزان پوشش رسانه‌ای ارتباط مستقیم داشته و تأثیرگذار است، طرح این مسئله را برای اولین بار به انتشار رمان «رنج‌های ورتر جوان» اثر گوته باز می‌گردد؛ در آن زمان متوجه شدند که بعد از انتشار این کتاب آمار خودکشی و خودکشی مردانی که شلوار زرد و پیراهن آبی می‌پوشیدند، افزایش پیداکرده است، این صحنه‌سازی بود که گوته در رمان خود به تصویر کشیده بود و این صحنه را مردانی که دارای شرایط مشابه بودند تکرار می‌کردند.

شمشیر دو لبه‌ رسانه‌ها و فضای مجازی

رسانه‌ها و فضای مجازی همچون شمشیر دو لبه‌ای هستند که هم می‌توانند منجر به تشویق افراد برای خودکشی شوند و هم در پیشگیری از خودکشی نقش مؤثری داشته باشند، برای نمونه انجمن کانادایی پیشگیری از خودکشی (CASP) با همکاری خود خبرنگاران بیش از ۴۰ توصیه در این خصوص تدوین کرده است و در گزارشی از پایبندی ۶۵ تا ۹۵ درصدی مقالات منتشر شده به آن توصیه‌ها خبر می‌دهد.

ارزش یا ناهنجاری

خودکشی در فرهنگ اسلامی به معنای عقب‌نشینی از نیل به غایت کمال و سقوط به وادی حسرت و ناکامی است. بدین جهت این عمل از نظر اسلام حرام و محکوم است.

خودکشی به سان ناهنجاری‌های دیگر جامعه، دارای عواقب و پیامدهای سخت فردی و اجتماعی است. کسانی که خودکشی می‌کنند، اگر عمل آنها باعث مرگشان شود، هرچند ممکن است ظاهراً از رنج و درد و مشکلات دنیا آزاد شوند، امّا بنا به اعتقادات دینی به عذاب‌های سخت و دردناک گرفتار می‌گردند و از زمره کسانی می‌شوند که به‌طور دائم در آتش بسیار سخت جهنم می‌سوزند. اما برخلاف موارد گفته‌شده، در مواردی دیده می‌شود که رسانه‌ها توجهی به این هنجارهای دینی ندارند و با سانسور این موارد، از خودکشی به عنوان ارزش یاد می‌کنند. با توجه به اینکه جمعیت قابل‌توجهی از جامعه ما اعتقادات دینی دارند تأکید بر عقوبت اخروی نیز می‌تواند خود مانع خودکشی و ارزش دادن به آن شود.

عملکرد رسانه‌ها در موارد خودکشی

این روزها در استان بوشهر این شمشیر دو لبه رسانه‌ها را به سمت تشویق افراد به سمت خودکشی می‌برد و آغازگر این سریال گزارش‌نویسی‌ها از اعلام خبر خودکشی یک نوجوان در شهرستان دیر با دلیلی اثبات نشده شروع شد.

برخی از رسانه‌های استان بوشهر با "القای اپیدمی شدن خودکشی"، "عدم تقبیح خودکشی"، "ارائه دلایل غیر کارشناسانه" و "ایجاد فضای احساسی و هیجانی" در ارائه اخبار مرتبط با خودکشی‌های اخیر علاوه بر اینکه از وظیفه ذاتی خود در قبال فرهنگ‌سازی علیه خودکشی فاصله گرفته‌اند می‌توانند بستری برای قطعی شدن یک خودکشی باشند.

آیا راهکار سانسور است؟

با توجه به اینکه در دنیای امروز سانسور اخبار روش مناسبی برای مقابله با بحران‌ها نیست رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در جلوگیری از انتشار اخبار ناصحیح با بیان ناصحیح داشته باشند. این راهنما که بر اساس دستورالعمل‌های جهانی و ملی استخراج‌ شده است، برای استفاده رسانه‌ها در مورد خودکشی، چگونگی گزارش خودکشی و خطاهایی که باید در گزارش خودکشی از آن اجتناب کرد، تهیه‌ شده است:

• در بین آمار خودکشی نباید صرفاً به ارائه اعداد و ارقام اتکا شود، آمارهای خودکشی با دقت و به درستی و مطابق نظر یک متخصص و با مقایسه آمار سایر نقاط دنیا باید تفسیر شود.
• منابع اطلاعاتی که مورداستفاده قرار می‌گیرند، باید معتبر باشند.
• از تعمیم موارد معدود خودکشی در یک منطقه با اعلام عباراتی مانند «همه‌گیری خودکشی» یا «منطقه با بالاترین شیوع خودکشی در دنیا» باید پرهیز شود.
• از گزارش رفتار خودکشی به عنوان پاسخی قابل‌درک به تغییرات اجتماعی، فرهنگی یا تنزل رتبه اجتماعی باید ممانعت شود.

به منظور خنثی‌سازی خودکشی‌های تقلیدی لازم است که از موارد زیر پرهیز یا آن را به حداقل ممکن برسانید:

۱) پوشش خبری هیجان‌انگیز در مورد خودکشی (به ویژه در مواردی که افراد مشهور و مورد وثوق مردم اقدام به خودکشی می‌کنند. در این موارد تا حد امکان پوشش خبری باید محدود باشد).
۲) چاپ عکس افراد اقدام کننده و روش اقدام به خودکشی و صحنه خودکشی.
۳) چاپ واژه «خودکشی» در تیتر جراید.
۴) گزارش جزئیات روش خودکشی اعلام محل اقدام به خودکشی مانند سقوط از بالای برج، زیر ریل قطار، بالای پل و ریسک خودکشی را در افرادی که از این مناطق استفاده می‌کنند افزایش می‌دهد. توصیف خودکشی به عنوان مسئله‌ای غیرقابل توضیح یا ساده‌انگارانه.
۵) از واژه «خودکشی موفق» برای خودکشی‌های کامل منجر به مرگ
۶) بزرگنمایی و هیجان‌انگیز جلوه دادن اقدام به خودکشی

• مواردی که در انتشار اخبار توصیه می‌شود که بیان گردد:
۱) تا آنجا که امکان دارد مثال‌هایی از کسانی که بحران‌های زندگی (حوادث ناگوار) را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند، ذکر کنید.
۲) عواقب جسمی اقدام به خودکشی که منجر به مرگ نشده از جمله آسیب مغزی در اثر خفگی، فلج شدن و... را تشریح کنید.
۳) رسانه، مراکز کمک‌رسانی مرتبط با خودکشی را نیز هنگام پخش اخبار خودکشی معرفی کند.
۴) اختلالات روانی و بحران‌ها را توسط متخصصان و کارشناسان تعریف کنید و از مردم بخواهید در صورت وجود چنین مشکلاتی به مراکز درمانی روانپزشکی و مراکز مشاوره مراجعه کنند.
۵) هنگام انتشار خبر خودکشی به اثرات خودکشی بر خانواده و بازماندگان فرد اقدام کننده، رنج و انگ وارده بر خانواده در اثر انتشار خبر خودکشی توجه کنید.