تحلیلگران مسائل بین‌الملل به مناسبت سال پنجم امضای «برجام» بررسی کردند؛
سال پنجم قبول توافق «برجام»؛ دستاوردهای ایران، شکست‌های آمریکا
مجلسی: برجام درست‌ترین اقدام بین‌المللی در طول حیات جمهوری اسلامی ایران است/ مکی: ایران با «برجام» توانست حقانیت خود را به اثبات برساند/ کنعانی‌مقدم: برجام اجماع جهانی علیه ایران را شکاند/ بیگدلی: ضعف برجام عدم تصویب آن در کنگره آمریکا بود
تهران (پانا) –- تحلیلگران ارشد مسائل بین‌الملل به مناسبت فرارسیدن سال پنجم قبول توافق برجام، خوب و بد این توافق و اقدام دولت تدبیر و امید را ارزیابی کردند.
در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ برابر با ۲۷ مهرماه ۱۳۹۹، سال پنجم قبول توافق برجام محقق خواهد شد؛ تاریخی که نقطه عطف آن پایان یافتن محدودیت‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران است. توافقی که با تلاش زیاد دولت تدبیر و امید و موافقت و اجماع ملی تمام ارکان جمهوری اسلامی ایران امضا شد و توانست ایران را از ذیل بند ۷ منشور سازمان ملل متحد که ایران را تهدیدی برای جهان می‌دانستند، خارج کند. در حالیکه به اعتقاد کارشناسان، احمدی‌نژاد باعث قهر دنیا با ایران و بر باد رفتن سرمایه‌های ملی شده بود، اما توافق برجام باعث آشتی تمام دولت‌های جهان با ایران و هجوم آنها به کشورمان برای سرمایه‌گذاری شد و طوری پیش می‌رفت که انگار قرار است اقتصاد ایران به رشدی حیرت‌انگیز برسد. این توافق اکنون در حالی وارد سال پنجم می‌شود که در دو سال گذشته، خروج ایالات متحده آمریکا از آن، چالش‌هایی را حول برجام ایجاد کرده است. با خروج آمریکا از توافق برجام عده‌ای نیز در داخل با فشار به دولت سعی داشتند در اقدامی هیجانی، ایران نیز از این توافق خارج شود، اما علی‌رغم تبلیغات زیاد که «برجام مرده است»، دولت که از اقدام خود مطمئن بود، مسیر عقلانیت را در پیش گرفت، عقلانیتی که امروز بعد از دو سال به خوبی می‌توان نقش آن را در ناکامی و شکست آمریکا مشاهده کرد. آمریکایی که از برجام خارج شده بود و سعی داشت اجماعی جهانی علیه کشورمان شکل دهد، در ماه‌های اخیر تلاش زیادی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی و بازگشت تحریم‌های پیش از برجام علیه ایران انجام داد، اقداماتی که با «نه» بزرگ جهان مواجه و سبب منزوی شدن بیشتر ایالات متحده آمریکا شد و نشان داد که تیم مذاکره‌کننده ایران با چه ظرافت و دقتی این توافق را بررسی کرده‌اند که اکنون تمام دنیا با استناد به آن، در مقابل اقدامات یکجانبه آمریکا، صف‌آرایی کرده‌اند. از این رو پانا به مناسبت سال پنجم قبول توافق برجام، خوب و بد برجام را در گفت‌وگو با کارشناسان و تحلیلگران ارشد این حوزه بررسی کرده است که در ادامه آن را می‌خوانید.
برجام درست‌ترین اقدام بین‌المللی در طول حیات جمهوری اسلامی ایران است
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین کشورمان در این باره گفت: «بعد از سال‌ها که در مسائل داخلی هیچ بررسی و دخالتی انجام نمی‌دادم اما من از روز اول بررسی برجام، از این توافق حمایت کردم و امروز هم اعلام می‌کنم که برجام کار بسیار درستی بود و برجام را درست‌ترین اقدامی می‌دانم که در روابط بین‌المللی در طول حیات جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته است.»
این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل ادامه داد: «برجام متضمن منافع بسیار زیادی برای ایران بود و می‌توانست باشد. سرمایه‌هایی که احمدی‌نژاد با بیشترین درآمد نفتی، نفله کرد و اقداماتی که احمدی‌نژاد خلاف تعهدات ایران انجام داده بود، باعث اجرای ۶ قطعنامه علیه ایران حاوی تحریم‌های فلج‌کننده شد و چاره‌ای نداشتیم جز مذاکره. به همین خاطر با مهارت بسیار بالا و مذاکرات بسیار طولانی موفق شدیم که سازمان بین‌المللی انرژی اتمی و به اصطلاح کشورهای پنج به علاوه یک را راضی کنیم به اینکه آن خلاف‌های احمدی‌نژاد را نادیده بگیرند. آنها می‌گفتند ایران در تلاش است که بمب هسته‌ای بسازد، تبلیغات ایران‌هراسانه بسیار انجام دادند اما وقتی برجام امضا شد، آسایشی در جهان و در ایران پدید آمد که دنیا به سمت ایران آمد؛ توتال در خلیج فارس سرمایه‌گذاری کرد، زیمنس در صنایع الکترونیک شرکت کرد، شرکت‌های مختلف در حوزه نفت، شرکت‌های ایتالیایی و آلمانی به ایران آمدند، هواپیمای بوئینگ خریدیم و مشغول فعالیت بودیم تا اینکه نیروهای به اصطلاح غیرت‌مدار که نگران بودند با توسعه اقتصادی ایران، فرهنگ غربی در ایران رواج پیدا کند درصدد مقابل برآمدند، آمریکا را تحریم اقتصادی و بازرگانی کردیم، ورود اتومبیل‌های آمریکایی را که در گمرک ایران بود، ممنوع کردیم، تجارت با آمریکا را ممنوع کردیم؛ واکنش آنها اما بلافاصله تحریم‌هایی بود که در زمان خود اوباما شروع شد، به لحاظ بانکی ما را تحریم کردند، روابط را کم کردند، جلوی فروش بوئینگ را گرفتند، شرکت توتال از ایران رفت و ... این‌ها همه در زمان اوباما صورت گرفت، دیگران هم فکر کردند ایران خواهان جنگ است و از ایران کوچ کردند، اف‌ای‌تی‌اف را هم نپذیرفتیم تا شدت تحریم‌های یکجانبه آمریکا، دوجانبه شود یعنی تحریم آمریکا به کشورهای دیگر نیز تحمیل شد و نبودن اف‌ای‌تی‌اف نیز یک اجازه حقوقی و قانونی به آنها داد و ارتباطات قطع شد و آقای ترامپ فقط شدت عمل نشان داد و فریادهای خود را بلندتر و تحریم‌ها را تشدید کرد.»
بایدن حتما رئیس‌جمهور آمریکا می‌شود و به برجام برمی‌گردد
وی با بیان اینکه اتفاقا اشتباه ترامپ خروج از برجام بود، گفت: « همه تحریم‌های کنونی در برجام بود و نیاز به خروج او هم نبود. ایران شانس آورد که ترامپ از برجام خارج شد؛ به همین مناسبت وقتی ترامپ به مکانیسم ماشه استناد کرد جوابی که شنید این بود که شما از برجام خارج شده‌اید و دیگر هم در قبال آن حقی ندارید. اما ۹۹ درصد مطمئنم که آقای بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا خواهد شد و به برجام برخواهد گشت. ولی این به آمریکایی‌ها ربط دارد، موقعیت آمریکا را مجددا در جهان بالا خواهد برد، رابطه این کشور را با کشورهای اروپایی و چین و غیره تقویت خواهد کرد ولی برای ایران بستگی به این دارد که آیا ایران بخواهد از زیر بار این زیان‌ها خارج شود؟.»
ایران با «برجام» توانست حقانیت خود را به اثبات برساند
مرتضی مکی، از دیگر تحلیلگران مسائل اروپا و آمریکا درباره این توافق به پانا گفت: «وارد شدن برجام به پنج سالگی عمر خود با یک نقطه عطف هم همراه است و آن لغو تحریم‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران است که می‌تواند دستاورد بزرگ سیاسی برای ایران و شکستی دیگر برای آمریکا باشد. اگر چه ما نتوانستیم در پنج سال گذشته، منافع اقتصادی لازم را از برجام داشته باشیم اما به لحاظ سیاسی، ایران با برجام توانست حقانیت خود را به اثبات برساند. برجام توانست اجماع علیه جمهوری اسلامی ایرانی بشکنند و این آمریکا باشد که این بار در انزوا و تنهایی قرار بگیرد. در سال ۱۳۹۴ یعنی در سال ۲۰۱۵، وقتی برجام امضا شد در شرایط سختی بودیم، ایران تحت تحریم‌های سازمان ملل قرار داشت و دولت باراک اوباما توانسته بود با یک اجماع جهانی علیه ایران قطعنامه‌های زیادی را به تصویب شورای امنیت برساند و سخت‌ترین تحریم‌ها در شش قطعنامه علیه ایران تصویب شده بود و به شکل بی‌سابقه‌ای تمام معاملات نفتی، پولی و مالی ایران را مسدود کرده بودند اما این دولت آقای روحانی بود که با شعار رفع این تحریم‌ها در سال ۹۲ به بعد، بعد از چند سال موفق به امضای برجام شد. هر چند که اگر ما استفاده مناسب و کافی را از همان دو سال اولیه برجام کرده بودیم، شاید اتفاقات خوبی می‌توانست بیافتد و شاید ترامپ با آن سادگی نمی‌توانست از برجام خارج شود.»
وی تاکید کرد: «در دو سال اولیه برجام شاهد بودیم که شرکت‌های متعدد و زیادی از کشورهای مختلف جهان به ایران آمدند، توافقنامه‌هایی در این سفرها به امضا رسید و چشم‌انداز مثبت و خوبی را از اقتصاد ایران نشان می‌داد و می توانست رشد اقتصادی ایران را به حد بی‌سابقه‌ای برساند اما با پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۲۰۱۶ و خروج ترامپ از برجام، شرایط را به گونه دیگری رقم زد و آمریکا با خروج از برجام، اولین تعهدات خود را در قبال این توافقنامه زیر پا گذاشت و تلاش کردند با یک سیاست فشار حداکثری، ایران را پای میز مذاکره بکشانند و برجام جدیدی را بر ایران تحمیل کنند. اما جمهوری اسلامی ایران با دوراندیشی و اتخاذ سیاست صبر استراتژیک تلاش کرد تا با این سیاست آمریکا مقابله کند.»
تلاش آمریکا برای خروج ایران از برجام ناکام ماند تا آمریکا «نه» بشنوند
مکی گفت: «خروج ایران از برجام در مقابل خروج آمریکا از برجام، واکنشی مورد انتظار دولت ترامپ بود و این نمی‌توانست به نفع ایران باشد. ترامپ تلاش می‌کرد با خروج از برجام، ایران را هم وادار به خروج از برجام کند، تلاش می‌کرد ایران در زمین ترامپ بازی کند که در آن صورت می‌توانست حمایت متحدان اروپایی را نیز علیه ایران به دست بیاورد. ایران اما با سیاست صبر استراتژیک و کاهش گام به گام تعهدات خود، شاید برجام را به کُما برد اما در عین حال شرایط را طوری رقم زد که در زمین ترامپ و رژیم صهیونیستی بازی نکنیم. دولت ترامپ که به این نتیجه رسید پس از دوسال اعمال شدیدترین تحریم‌های اقتصادی، پولی و مالی و بانکی نتوانسته است که با آن خواسته‌های خود دست پیدا کند، تلاش کردند تا از طریق قطعنامه ۲۲۳۱ و همراه کردن سازمان ملل و شورای امنیت برداشت متفاوتی از قطعنامه ۲۲۳۱ به همراه متحدان اروپایی داشته باشند و به نوعی به مرگ قطعی برجام دست پیدا کنند؛ تلاشی که با عدم همراهی اروپایی‌ها، چین و روسیه مواجه شد.»
اگر برجام نبود، چه اتفاقی می‌افتاد؟
وی با طرح این سوال که اگر برجام نبود، چه اتفاقی می‌افتاد؟ گفت: «درست است که برجام نتواست همه خواسته‌های ایران را تحقق ببخشد اما قطعاً وضعیت ایران با برجام، بهتر از وضعیت پیش از برجام است. درست است که تحریم‌ها همچنان ادامه دارد ولی حداقل آن این است که جمهوری اسلامی ایران همچنان امیدوار است که با این اجماع جهانی که علیه ترامپ و آمریکا به دلیل نقض برجام شکل گرفته، بتواند گشایشی ایجاد کند.»
این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل با بیان اینکه انزوای سیاسی که آمریکا در شورای امنیت در آن قرار گرفت یک شکست سیاسی بزرگ برای آمریکا بود، گفت: «لغو تحریم‌های تسلیحاتی نیز قطعاً شکست دیگری برای دولت ترامپ به شمار می‌رود. آمریکا فکر می‌کند دیگر برجامی وجود ندارد، اما جامعه جهانی اینگونه فکر نمی‌کند، اینگونه رفتار نمی‌کند و حتی متحدان اروپایی آمریکا نیز بر اراده سیاسی خود در قبال برجام و اقدام به لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران پایبند باقی ماندند. این دستاورد بزرگی برای ایران است که در صورت شکست ترامپ در انتخابات پیش‌رو، می‌توان به احیای کامل برجام امیدوار بود.»
برجام اجماع جهانی علیه ایران را شکاند
حسین کنعانی‌مقدم، فعال سیاسی اصولگرا، دبیرکل حزب سبز ایران نیز جزو تحلیلگران ارشد مسائل بین‌الملل است که در این باره به پانا گفت: «ما در شرایطی با آقای اوباما مذاکرات برجام را انجام دادیم که شعار ایشان این بود که نه جنگ و نه صلح، بلکه مذاکره و بر همین اساس مذاکرات برجام شروع شد و ما توانستیم از ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل که ایران را تهدیدی برای صلح جهانی می‌دانست خارج شویم، اتهاماتی که علیه ایران بود و تحریم‌هایی که علیه کشورمان وجود داشت، برداشته شد و برجام جایگزین آنها شد. ما توانستیم حقوق هسته‌ای خود را تثبیت کنیم البته با امتیازاتی که دادیم. می‌توان گفت که توافقنامه برجام یک دستورالعمل اجرایی است که براساس آن اقدامات خصمانه علیه جمهوری اسلامی و تحریم‌ها متوقف می‌شود. آنها یک سری دستورالعمل اجرایی به ما ابلاغ کردند و گفتند که باید شما این کارها را انجام دهید، ما هم آن را پذیرفتیم اما در قبال آن، طرف‌های مقابل هم می‌باست حقوق هسته‌ای ایران را به رسمیت بشناسند.»
وی ادامه داد: «اشکالی که به برجام وجود داشت، این بود که مدل اقتصادی ندارد. تحریم‌ها چگونه برداشته می‌شود؟ ما چگونه می‌توانیم به حقوق خود به خاطر خسارت‌هایی که تحریم‌های آمریکا و سازمان ملل به ما وارد کرده است، برسیم؟. بعد از آقای اوباما، شعار آقای ترامپ این بود که " یا جنگ یا صلح"، یا با ما صلح می‌کنید و شرایط ما را می‌پذیرید یا با هم می‌جنگیم. اما مقام معظم رهبری در پاسخ به این تهدید آمریکایی‌ها گفتند نه جنگی اتفاق می‌افتد و نه مذاکره‌ای و عملاً طرح ترامپ را برای فشار حداکثری به ایران خنثی کردند. به نظر می‌رسد که آقای ترامپ خیلی ناشیانه دستاوردهای آقای اوباما از دست داد و چیزی هم به دست نیاورد. فکر می‌کرد که اگر یک طرفه از برجام خارج شود ما می‌رویم و پشت میز مذاکره التماس خواهیم کرد که در ارتباط با مسائل منطقه و مسائل موشکی هم با وی مذاکره داشته باشیم. آقای ترامپ عملاً به خاطر اینکه قمارباز است، پوکرباز است همیشه دنبال ریسک‌هایی است که نامعلوم است برعکس ما در سیاست خارجی خود یک شطرنج‌باز هستیم که حرکت‌های خود را از روی عقل و منطق انجام می‌دهیم و حرکت طرف مقابل را هم شناسایی می‌کنیم، به همین خاطر همیشه می‌گویند که شطرنج‌باز‌ها بر پوکر‌باز‌ها پیروز می‌شوند، چون با کمترین ریسک به نتیجه می‌رسند.»
کنعانی‌مقدم تاکید کرد: «اکنون به نظر می‌رسد شرایط به سمتی پیش می‌رود که ما بعد از ۵ سال، براساس قطعنامه ۲۲۳۱، شاهد لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران هستیم، می‌توانیم سلاح بخریم و سلاح بفروشیم. یکی از کارهایی که مدت‌ها، آمریکایی‌ها در سیاست خارجی خود در حوزه‌های مختلف در دوران اوباما و ترامپ و قبل از آن دنبال می‌کردند این بود که یک اجماع جهانی علیه ایران ایجاد کنند اما ایران این اجماع را با برجام شکست داد و اکنون ما شاهدیم که حتی در بعضی از مواقع، اروپایی‌ها مواضعی مخالف آمریکا از خود نشان می‌دهند؛ در بحث مکانیسم ماشه این موضوع خود را نشان داد یا حتی چین و روسیه، در بحث یکجانبه‌گرایی آمریکا، مواضع مثبتی را نسبت به ایران داشتند. برجام توانست آن چهره واقعی آمریکا را نشان دهد و دنیا متوجه شد که آمریکایی‌ها تا چه حد بی‌منطق هستند، تا چه ضدحقوق بشر هستند. ما به دنیا گفتیم که اهل مذاکره و صلح هستیم نه تنش و جنگ دقیقا برخلاف چیزی که آمریکایی‌ها تبلیغ می‌کردند.»
ضعف برجام عدم تصویب آن در کنگره آمریکا بود
علی بیگدلی، استاد دانشگاه، پژوهشگر و تاریخ‌دان معاصر کشورمان نیز در این باره به پانا گفت: «درباره برجام می‌توان به چند موضوع اشاره کرد. تا سال ۲۰۱۵ یعنی تا زمان انعقاد توافقنامه برجام، هم آقای ظریف، وزیر امور خارجه و هم آمریکایی‌ها اصرار داشتند که برجام ناظر بر مسائل هسته‌ای باشد. انتظار ما این بود که این توافقنامه پیچیده نشود و به مسئله موشکی، مسائل منطقه و دیگر موارد نپردازد. همچنین با عجله‌ای که ایران انجام داد و در واقع شیطنت آمریکایی‌ها، این توافقنامه به تصویب کنگره آمریکا نرسید تا مشکل قانونی نداشته باشد؛ اوباما از اختیارات ریاست‌جمهوری خود استفاده کرد و این موضوع تصویب و اجرا شد و خیلی هم وضع ایران مناسب شد. با دنیا ارتباطات اقتصادی پیدا کردیم، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران لغو شد، قطعنامه ۲۲۳۱ هم به اجرا درآمد و تقریباً تهدیدی برای ما وجود نداشت. با آمدن ترامپ و عدم تمایل ایران برای انجام مذاکره‌ای جدید و امضای شاید برجامی دیگر، ترامپ از برجام خارج شد و ما را تحت تحریم‌های بسیار بسیار سنگین و آزاردهنده‌ای قرار داد. این اتفاق باعث شد که یک نوع اضطراب و جدایی بین آمریکا و متحدین جهانی خود به ویژه اتحادیه اروپا به وجود بیاید و از طرف دیگر زمینه‌های خصومت بین آمریکا از یک طرف و چین و روسیه از طرف دیگر، حاصل شود. اتحادیه اروپا معتقد بود تنها وسیله‌ای که می‌تواند اجازه دهد به فعالیت‌های هسته‌ای ایران نظارت کنیم، برجام است و به همین دلیل سه کشور اتحادیه اروپا از برجام خارج نشدند و همینطور چین و روسیه هم این کار را نکردند.»
وی گفت: «آمریکایی‌ها با توجه به ناکامی‌های خود در ارتباط با قطعنامه ۲۲۳۱ و هم در ارتباط با مکانیسم ماشه اخیرا اقدام به تحریم ۱۸ بانک ایرانی کردند که مقداری فشار جدید را به سیستم بانکی و مبادلات بانکی و مالی ایران وارد کردند؛ حال وارد مرحله سوم شده‌ایم و باید منتظر انتخابات آمریکا باشیم و ببینیم کدام یک از نامزدهای انتخابات آمریکا، وارد کاخ سفید خواهند شد. مرحله سوم از آن زمان آغاز خواهد شد و باید ببینیم چه اتفاقی خواهد افتاد.»
بیگدلی گفت: «ما برجام را در مجلس شورای اسلامی در عرض ۱۰ دقیقه تصویب کردیم یعنی همه خوشحال بودند که به زودی این مشکلات برداشته شود و روابط بهتری شکل بگیرد. ولی آمریکایی‌ها این را به تصویب کنگره نرساندند و تبدیل به قانون نشد. شاید پیش‌بینی نمی‌کردند که یک رئیس‌جمهور دیگری بیاید و برجام را لغو کند. ما آن زمان باید فشار می‌آوردیم تا آمریکایی‌ها برجام را در کنگره به تصویر می‌رساندند؛ شاید می‌خواستند این موضوع در فراز و فرودهای کنگره گرفتار نشود، سال آخر دوره ریاست‌جمهوری اوباما بود و شاید نمی‌خواست خیلی خود را درگیر کنگره کند ولی در همین حد این کاملا به زیان ما تمام شد و ترامپ آمد و آن را لغو کرد.»
ارسال دیدگاه