جوانان با استاد همراه شدند

به‌گزارش ایران، در واقع گروه شهناز متشکل از نوازندگان جوانی بود که همگی در زمره‌ شاگردان بزرگترین اساتید سه دهه‌ اخیر موسیقی ایرانی بودند و از مکتب اساتیدی چون محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، اسدالله ملک، مرحوم فرامرز پایور، علی اکبر شکارچی و مرحوم هوشنگ ظریف و دیگران بهره برده‌ بودند. از همان سال فعالیت‌های گروه با حضور خود استاد شجریان و مجید درخشانی نوازنده تار و آهنگساز و نیز اعضای جوان همچون مژگان شجریان خواننده، نوازنده سه‌تار، سپیده خداوردی نوازنده شهبانگ - ساز ابداعی استاد شجریان-، رامین صفایی نوازنده سنتور، محمدرضا ابراهیمی نوازنده بربط، شاهو عندلیبی نوازنده نی، رادمان توکلی نوازنده تار، حمید قنبری نوازنده تمبک، سینا جهان‌آبادی نوازنده کمانچه، حسین رضایی‌نیا نوازنده دف و دایره، حامد افشاری نوازنده قیچک باس و شهنواز - ساز ابداعی استاد شجریان- ، مهدی امینی نوازنده رباب، مهرداد ناصحی نوازنده قیچک آلتو و صراحی ساز ابداعی استاد شجریان، کاوه معتمدیان دهکردی نوازنده کمانچه و سبو، شیما شاه‌محمدی، مهرداد صفایی، سحر ابراهیم نوازنده قانون، نگار خارکن نوازنده کمانچه و صراحی - ساز ابداعی استاد شجریان- ، جمشید صفرزاده نوازنده تندر و بم‌ساز- ساز ابداعی استاد شجریان - ، سامان صمیمی نوازنده کمانچه و داریوش آذر نوازنده شهبانگ - ساز ابداعی استاد شجریان - بودند.

اولین کنسرت در تالار وزارت کشور تهران برگزار و بعد از آن تورهای بزرگ دنیا طرح‌ریزی و اجرا شد. گروه شهناز آخرین حضور استاد شجریان در عرصه موسیقی را به تصویر کشیده در طول عمر نزدیک به ۷ ساله‌اش علاوه بر کنسرت‌های متعدد، آثار ماندگاری نیز از خسرو آواز ایران برجای گذاشته که آلبوم‌های موسیقی «رندان مست» و «مرغ خوش خوان» از آن جمله‌اند.
در یک نگاه کلی می‌توان گفت که همکاری استاد محمدرضا شجریان با گروه جوان شهناز اعتبار بخشی به موزیسین‌های نسل جوان و ایجاد پویایی در موسیقی ایران بود. گروهی که تجربه نوازندگی با سازهای ابداعی استاد را نیز در کارنامه هنریشان ثبت کردند.

آینده موسیقی برای جوانان
نگار خارکن نوازنده کمانچه گروه شهناز معتقد است: «انتخاب نوازندگان جوان و پذیرش استاد شجریان برای همراهی با جوانان نشان از رویکرد ایشان به نسل بعدتر و جوان‌تر از خودشان دارد و همین مسأله باعث ایجاد عزت نفس و اعتماد به نفس در بین همه اعضای گروه شده بود. برای من که آن زمان ۲۳ /۲۴ ساله بودم هم شرایط ویژه و خاصی بود که در اجراها جواب آواز استاد شجریان را بدهم و هم تجربه‌ای بود که هیچ گاه در زندگی‌ام تکرار نمی‌شود.» او در ادامه تصریح کرد: «فکر کردن به اینکه می‌خواهی جواب آواز مهم‌ترین آواز خوان ایران را بدهی بسیار سخت و همراه با ترس است همین مسأله باعث شد من و دیگر نوازندگان بیشتر مواظب نواختن و آموختن‌مان باشیم.»

این نوازنده کمانچه با اشاره به چگونگی حضورش در گروه شهناز به خاطره همکاری با همایون شجریان اشاره دارد: «استاد محمدرضا شجریان صدای سازم را حین تمرین در شرکت دل آواز شنیده بود و برای ساز صراحی که ساز ابداعی‌اش بود، از من دعوت به همکاری کرد که این اتفاق یکی از بهترین اتفاقات زندگیم بوده است.» خارکن با بیان اینکه قسمت اعظمی از زندگی موسیقایی من بعد از همکاریم با استاد شجریان در گروه شهناز شکل گرفت ادامه داد: «حضور در کنار چنین بزرگانی که همه جوانب زندگی‌شان مورد توجه بوده، باعث بالا رفتن معیارهای موسیقایی یک نوازنده می‌شود. در واقع هر نوازنده‌ای در چنین جایگاهی سعی می‌کند متر و محک‌اش را با این شخص بسنجد برهمین اساس است که فکر می‌کنم بعد از همکاری با استاد بیشتر مورد توجه قرار گرفتم چرا که در کنار یک آدم بسیار ویژه بودم.»

او که در گروه شهناز ساز صراحی سوپرانو از سازهای ابداعی استاد شجریان را می‌نواخته، معتقد است که استاد خیلی تجربه‌های جدید را دوست داشتند و ابداع این سازها برآمده از همین تفکر بود بنابراین کسی نمی‌تواند به این اقدام ایشان خرده بگیرد، چرا که همیشه در مورد سازهایش نقدپذیر بود: «در بسیاری از مواقع من و دیگر اعضا وقتی درباره برخی نواقص سازها با ایشان صحبت می‌کردیم، با دل و جان می‌شنید و تصحیح می‌کرد.»

خارکن در پایان صحبت‌هایش درباره توجه و حمایت استاد شجریان از اعضای گروه شهناز در شرایط گوناگون به تورها اشاره دارد: «در آغاز برگزاری تورکنسرت‌های استرالیا، کانادا و امریکا با گروه شهناز کمی سرما خورده بودم و به همین دلیل در اولین شب اقامت در استرالیا در هتل ماندم و استاد و اعضای گروه همگی بیرون رفتند. اواسط شب خانم مژگان شجریان بسته‌ای از طرف استاد برای من آورد که شامل میوه و داروهای ویتامین بود. این رفتار برای من بسیار دلگرم کننده بود و نشان از هوشیاری اعجاب انگیز استاد داشت که در شلوغی و هیاهوی اجراها این چنین به جزئی‌ترین حال اعضایش توجه دارد.»

پیوند نسل قدیم و جدید
حمید قنبری، نوازنده تمبک گروه موسیقی شهناز معتقد است: «استاد شجریان تجربیات فراوانی در همکاری با اساتید بنام داشت و تمایلش شکل‌گیری ایده‌های جدید بود خصوصاً برای استفاده از سازهای جدید و نظرش این بود که این ایده‌ها و طرح‌های جدید نیاز به اندیشه جدید هم دارد و از کسانی باید استفاده کند که فکرهای جدیدتری دارند برهمین اساس گروه شهناز را تشکیل داد و نسلی را انتخاب کرد که جوان‌تر بودند و ایده‌ها و انرژی‌شان نیز جدیدتر و بیشتر بود.»
این نوازنده بزرگترین پیام این گروه توجه را به نسل جدید، سلیقه جدید و نوازنده‌های جدید دانست: «البته همیشه این نقد به استاد می‌شد که چرا کنار جوا‌ن‌ها نشسته‌اید ولی فکر می‌کنم این پیام را استاد به عنوان آخرین گام برداشت و به سایرین نیز نشان داد که بایستی پیوند بین نسل قدیم و جدید برقرار باشد و بتوانیم این نگاه را به نسل بعدی منتقل کنیم و منتظر باشیم که ایده‌های جدید چگونه مسیر را باز خواهند کرد.»

این نوازنده تمبک با اشاره به توجه استاد به نظرات نوازندگان در ساخت سازهای ابداعی تفکر را مبانی پاسخ خود قرار داد: «فکر استاد بر این بود که این سازها نبایستی فقط در گروه شهناز و نوازندگان گروه نواخته شود، بلکه بایستی دیگر نوازندگان نیز آنها را بنوازند. بنابراین قرارهایی با نوازنده‌های متعدد می‌گذاشت و از آنها می‌خواست ضمن نواختن سازهای ابداعی؛ نظرات‌شان را مطرح کنند ایشان همه نظرها و نقدها را جمع می‌کرد و در تولید نمونه بعدی سازهایشان سعی می‌کرد ضعف و نواقص قبلی را جبران کند.»

نگاه متفاوت به جوانان
شاهو عندلیبی، نوازنده نی که همکاری‌اش با استاد محمدرضا شجریان را از گروه آوا آغاز کرده، درباره گروه شهناز و نگاه استاد به جوانگرایی در این گروه گفت: «در گذشته همیشه سد بزرگی جلوی راه موزیسین‌های جوان بود که از نگاه نوازنده‌ها و هنرمندان بارز احساس می‌کردند که نمی‌تواند این حصار شکسته شود و نمی‌شود اعتماد کنند در صورتی که گروه شهناز و نگاه متفاوت استاد شجریان ثابت کرد که اینچنین نیست و این اتفاق برای هر هنرمند جوانی که قابلیت و توانایی و لیاقت این را داشته باشد که به آن مرحله از توانایی و مهارت برسد، می‌تواند رخ دهد و نوازندگان جوان هم می‌توانند این امکان را داشته باشند که در کنار هنرمندان بزرگ و پیشکسوت بنشینند و کارشان را ارتقا دهند و بتوانند در زمره و جایگاه هنرمندان بارز و درجه یک مملکت قرار گیرند. البته هنرمندان قدیمی هم چنین بودند؛ واقعاً این امکان را به نسل‌های جوان‌تر می‌دادند همچون آقای فرامرز پایور که به کیهان کلهر در جوانی پیشنهاد همکاری داد و همین طور آقای علیزاده. ولی به شکل گروه بزرگ با این توانایی دیده نشده بخصوص اینکه اعضای گروه همیشه از قدرت و توانایی و پشتیبانی آقای شجریان برخوردار بودند و همگی توانستیم یک نفس و جان دوباره‌ای بگیریم و این را مدیون استاد هستیم. همه ما دست‌پرورده و فرزندان او به حساب می‌آییم که ایشان به جامعه هنری ایران تقدیم کرد.

عندلیبی درباره بهره‌مندی از سازهای ابداعی به نگاه متفاوت استاد شجریان اشاره دارد: استاد سعی داشت نواقص صدایی در سازهای ایرانی را با این سازها برطرف کند. این سازها معایب و نواقصی هم داشتند و خودش هم می‌گفت ولی متأسفانه موسیقی ایرانی در ایران متولی ندارد و همه این کارها خیلی پرهزینه و سخت و سنگین با هزینه شخصی انجام می‌شد در واقع ایشان از زندگی‌اش در کارهایش هزینه می‌کرد در صورتی که این وظیفه دولت است، اما ایشان این وظیفه را به دوش می‌کشید و در راستای تکامل موسیقی ایرانی اقدام به تولید این سازها کرد که به دنبال آن هم نوازنده‌های جوان و توانمندی برای نواختن این سازها به گروه دعوت شدند و همین مسأله باعث تأثیرگذاری در موسیقی شد چرا که رنگ‌آمیزی جدیدی داشت.»

او در ادامه اشاره کرد: «معتقدم اهداف آدم‌های بزرگ پشت این کارها مهم است اما متأسفانه برخی افراد کوته‌فکر و دون مایه فقط نیمه خالی را می بینند و مدام شروع به مطرح کردن عیب‌ها می‌کنند در صورتی که بیشتر سازهای ایرانی با این قدمت همچنان دارای ایراد و نواقص هستند.»
عندلیبی به اهداف بزرگ هنرمندان بزرگ اشاره دارد: «به نظرم حس دلسوزی و پدرانه نسبت به موسیقی، حمایت از جوانان و مردم و دلسوزی و دلجویی از غم‌های مردم و نشان دادن غم‌های مردم در صدایشان ارزشمند است. اینکه یک مرد بتواند وظیفه یک دولت را برای موسیقی به دوش بکشد خیلی کار سختی است و استاد شجریان این کار را انجام داد.»