ظهور پنج ابرروند در جهان

«سازمان ملل‌متحد» در تازه‌ترین گزارش خود پنج ابرروند اصلی جهان را: «تغییرات آب‌وهوایی»، «تغییرات جمعیت‌شناختی وسالخورده شدن جمعیت»، «شهری‌شدن»، «ظهور فناوری‌های دیجیتالی» و «نابرابری‌ها» معرفی کرد. «دپارتمان اقتصادی و امور اجتماعی سازمان ملل متحد» تازه‌ترین گزارش خود را از ابر‌روندهای آینده جهان و پیامدهای آنها منتشر کرد. به گزارش این نهاد، جهان امروز از جبهه‌های مختلف زیر فشار است. در واقع جهان ما در خطر است. اما وجود این فشارها قهری نیست، فشارهایی که عمدتا از فعالیت‌های بشر ناشی می‌شوند و با انتخاب‌های درست می‌توان آنها را تسکین داد. با اتخاذ انتخاب‌های درست و به‌موقع، برای تغییر مسیر روندهای اصلی جهان هنوز دیر نیست، روندهایی که در بستر آنها می‌توان جهانی پایدار و در راستای منافع همه را شکل داد.

به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به نقل از این دپارتمان سازمان ملل متحد، برای عمده دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی، پیشرفت‌های اقتصادی باثبات، بر بسیاری از نگرانی‌های جهان سرپوش گذاشت. بحران مالی جهانی ۲۰۰۸ و رکود عظیم اما پرده از چهره نگرانی‌های جهانی برداشت و اشتیاقی مضاعف برای ارزیابی موضوعات با دوربینی جدید ایجاد کرد. این بحران همچنین روحی تازه بر کالبد همکاری‌های بین‌المللی چندجانبه دمید، اتفاقی که عمدتا از نیاز به واکنشی مشترک به مشکلات ناشی می‌شد. در همین رابطه بود که اعضای سازمان ملل در سال ۲۰۱۵ سند توسعه پایدار ۲۰۳۰ و توافق آب‌وهوایی پاریس را به امضا رساندند.

با این حال از آن زمان تاکنون عمل به تعهدات سند ۲۰۳۰ از ریل خارج شده است. تعهدات سیاسی کشورها منجر به اقدامات سیاستی آنها نشده است. گرچه تامین مالی این برنامه‌ها روندی رو به افزایش دارد،‌ اما مقیاس آنها به اندازه نیاز کفایت نمی‌کند. از طرفی رفتارها و عقاید هنوز در راستای هماهنگی با اهداف آرمان‌گرایانه جوامع تغییر نکرده‌اند.

جهان امروز به‌خاطر شیوع بیماری «کووید-۱۹» با بحران‌های سلامتی، اجتماعی و اقتصادی قابل‌توجهی رو‌به‌رو است. این بحران‌ها دستیابی به اهداف توسعه پایدار جهانی را با چالش مواجه می‌سازند. در این شرایط ابر‌روندهایی در جریان هستند که جهان آینده ما را شکل می‌دهند. بر این اساس، «سازمان ملل‌متحد» در تازه‌ترین گزارش خود پنج ابر‌روند اصلی جهان را مورد ارزیابی قرار داده است: «تغییرات آب‌وهوایی»، «تغییرات جمعیت‌شناختی»، «سالخورده شدن جمعیت»، «شهری‌شدن» و «ظهور فناوری‌های دیجیتالی و نابرابری‌ها». همه این ابر‌روندها ناشی از فعالیت‌های بشر هستند. بنابراین با تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های درست می‌توان مسیر حرکت آنها را برای دستیابی به آینده بهتر تغییر داد.

سرمنشأ سه ابر‌روند اول- تغییرات جمعیت‌شناختی، شهری‌شدن و نوآوری فناورانه- پروسه‌های انسانی است، روندهایی که وقوع آنها اجتناب‌ناپذیر است و تا زمانی که تعاملات انسان‌ها وجود داشته باشد، ادامه خواهند یافت. در مقابل ابر‌روندهای تغییرات آب‌وهوایی، افول زیست‌محیطی و افزایش نابرابری‌ها را می‌توان کنترل کرد.

این روندها عمدتا به‌خاطر شکست سیاست‌گذاری‌ها و حکمرانی رو به وخیم‌تر شدن هستند. به عقیده کارشناسان، در نظر گرفتن این تفاوت‌ها برای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری ضروری است. سه ابر‌روند نخست، منافع آشکاری را برای جوامع و اقتصادها به همراه دارند. این روندها نباید متوقف شوند یا در مسیر حرکت آنها اخلال ایجاد شود. در عوض باید به‌گونه‌ای هدایت شوند تا منافع آنها حداکثر و آثار مخرب‌شان حداقل شود. تغییرات آب‌وهوایی و افول زیست‌محیطی اما تماما تهدیدزا هستند و باید روندی معکوس بیابند. به‌طور مشابه، اثرات کلی تشدید و ماندگاری نابرابری‌ها منفی است. درحالی‌که برخی مردم ممکن است از این روند منتفع شوند، اما عمده جمعیت متضرر خواهند شد، روندی که با دامن زدن به نابرابری‌‌‌ها، تلاش‌ها برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار را خنثی می‌سازد.

درحالی‌که هر پنج ابر‌روند در سطح جهانی درحال وقوع هستند، اما می‌توان سه مورد اول را با سیاست‌گذاری‌های ملی مدیریت کرد. درخصوص دو مورد دیگر اما قضیه فرق می‌کند. تغییرات‌ آب‌وهوایی تنها با همکاری همه کشورهای جهانی و راه‌حل‌های چندجانبه قابل حل خواهد بود. نابرابری هم یک چالش‌ پیچیده است، موضوعی که در داخل کشورها با سیاست‌گذاری‌های ملی قابل حل است، اما رسیدگی به نابرابری‌های مابین کشورها، شامل شکاف فناورانه، نیاز به تلاش‌ها و همکاری‌های چندجانبه دارد.

«کووید-۱۹»: یک بحران و یک فرصت

طاعون «کووید-۱۹» اصلی‌ترین چالش جهان امروز است. آنچه در ابتدا به شکل یک بحران سلامت جهانی شیوع یافت، در ادامه به عمیق‌ترین رکود اقتصادی جهان در یک قرن اخیر تبدیل شد. مقیاس گسترده این بحران همه جنبه‌های جامعه جهانی را که تاکنون با تلاش‌های بین‌المللی حاصل شد تهدید می‌کند.

درحالی‌که این بیماری بر همه اثر می‌گذارد، اما اثرگذاری آن یکسان نیست. برای مثال، افزایش دورکاری و اشتغال آنلاین، به‌خاطر محدودیت‌هایی که برای رفت‌وآمد وضع شد، روند دیجیتالی شدن اقتصادها و نوآوری‌های فناورانه را سرعت بخشیده است. در این رابطه اما همه مشاغل به‌صورت آنلاین قابل انجام نیستند و تفاوت‌ سرعت اینترنت نیز به نابرابری‌هایی در این زمینه دامن می‌زند. بنابراین شیوع «کووید-۱۹» به معنی تشدید نابرابری‌های دیجیتالی و در پی آن نابرابری‌های اقتصادی است. در طرف مثبت ماجرا، درحالی فعالیت‌های اقتصادی از حرکت ایستاده‌اند که در مقابل انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و آلودگی‌ها به صفر رسیده است. این وضعیت می‌تواند ترجمه این فرضیه باشد که تنوع زیستی بهبود خواهد یافت. با این حال در صورتی که موضوع طبیعت و آب‌وهوا در کانون اقدامات ایجاد بهبود از بحران قرار نگیرد، این پیامدهای مثبت گذرا خواهند بود. آسیب‌های گسترده این بیماری، همچنین فرصت‌های قابل‌توجهی برای بازگشت به شرایط نرمال ایجاد می‌کند، بیماری‌ای که می‌تواند باعث شود در بسیاری از ساختارهای نهادی، اقتصادی و اجتماعی خود به منظور دستیابی به آینده‌ای پایدارتر تجدیدنظر کنیم. در واکنش به این بحران، بسیاری از دولت‌ها قدم‌های جسورانه و آرمان‌گرایانه‌ای را برای رسیدگی به چالش‌ها برداشته‌اند. این موضوع می‌تواند به بهبود سریع پس از بحران کمک کند.

تغییرات آب‌وهوایی و افول زیست‌محیطی

ریشه تغییرات آب‌وهوایی و افول زیست‌محیطی عمیقا در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی ما رشد کرده است. معکوس کردن این روند به تغییراتی تحول‌گرایانه در هر دو طرف عرضه و تقاضا نیاز دارد، شامل تغییر سبک زندگی، اصلاح الگوی مصرف، بهره‌گیری از روش‌های تولید پاک‌تر، استفاده کارآتر از منابع و واکنش‌های همکاری و چندجانبه.

تغییرات جمعیت‌شناختی و سالخورده شدن جمعیت

با ماهیت بلندمدت و آهسته‌ای که دارد به نظر نمی‌رسد ابر‌روند جمعیتی منجر به تغییرات فوری در سیاست‌گذاری‌ و روش‌های حکمرانی شود. بر این اساس موفق‌ترین مداخله سیاستی می‌تواند در بستر برنامه‌ریزی بلندمدت شکل بگیرد. به‌عنوان مثال، تغییر در ساختاری جمعیتی عمدتا ریشه در تغییر نرخ زادوولد و افزایش امید به زندگی جمعیت دارد.

فناوری‌های دیجیتال

مزیت فناوری‌های دیجیتال، با شکاف‌هایی همراه است. بنابراین اهمیت دارد که در این زمینه سیاست‌گذاری‌هایی انجام گیرد تا به سمت جامعه و اقتصاد دیجیتالی فراگیر حرکت کنیم. بهره‌مندی از منافع پیشرفت‌های دیجیتالی نیاز به سیاست‌گذاری‌هایی به‌روز و چارچوب‌های مقرراتی در همه حوزه‌ها شامل نوآوری، تامین مالی، ارتباطات، بازارهای نیروی‌کار، رقابت‌پذیری و حکمرانی توسعه و استفاده از فناوری دارد.

نابرابری

سیاست‌گذاری‌های مقابله با نابرابری برای همه حوزه‌ها و کشورها کارآیی یکسان ندارد. در سطح ملی، هر نوع استراتژی همه‌جانبه برای رسیدگی به این چالش، باید فرصت‌هایی برابر برای همه ایجاد کند، بازتوزیع ثروت را تقویت کند، تبعیض را از میان بردارد و ابعاد مختلف نابرابری را برای همه کاهش دهد.

منبع:‌ دنیای اقتصاد