خاورمیانه در کانون بحران

تاکنون اوج بحران اثر گذشته است. ذخیره غلات جهان در حال حاضر دو برابر دوره بحران غذایی سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ است. حمل دریایی ۲۰ برابر ارزان‌تر و قیمت نفت در محدوده ۴۰ دلار قرار دارد. درس‌هایی از بحران سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ فرا گرفته شده است. در آن سال‌ها ممنوعیت صادرات از سوی ۳۳ کشور خرید مبتنی بر وحشت و افزایش قیمت انرژی به رشد شدید قیمت غلات منجر شد. در آن زمان ۷۵ میلیون نفر به غذای کافی دسترسی نداشتند و ۱۰۰ میلیون نفر دچار فقر شدید بودند. این بار گروه ۲۰ و دیگر کشورها از همه خواسته‌اند آن رفتارها را تکرار نکنند. با آنکه ۱۹ کشور صادرات را محدود کرده‌اند، اما این اقدام تنها بر ۵ درصد کالای تجارت شده جهان اثر گذشته، در حالی که سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ این رقم ۱۹ درصد بود.

به‌رغم آنچه بیان شد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا همچنان یکی از آسیب‌پذیرترین مناطق در زمینه بحران غذایی است. کشورهای این منطقه جزو بزرگ‌ترین واردکنندگان مواد غذایی در جهان هستند یعنی اکثر آنها برای بیش از نیمی ‌از نیاز خود به واردات وابسته‌اند. این منطقه همچنین کم‌آب‌ترین منطقه جهان است که در آن یارانه‌های عظیم برای آب و محصولات کشاورزی پرداخت می‌شود. در بسیاری از این کشورها به جای دنبال‌کردن راه‌حل‌های محلی و بین‌المللی بازارمحور، همچنان رویای مواد غذایی ارزان و خودکفایی در تولید غلات به چشم می‌خورد. از سوی دیگر در لیبی، سوریه و یمن سال‌ها است جنگ ادامه دارد و در الجزایر، عراق و لبنان ناآرامی‌های سیاسی ادامه یافته است. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده که امسال رشد اقتصاد این منطقه منفی سه درصد خواهد بود.

کاهش شدید تقاضای جهانی برای نفت و افت قیمت‌ها لطمات بزرگی به صادرکنندگان این ماده خام وارد کرده است. تمامی‌ کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با کاهش شدید گردشگران خارجی مواجه هستند. بدون شک نرخ بیکاری و فقر افزایش خواهد یافت. مراکش گندم بیشتری خواهد خرید زیرا خشکسالی از تولید گندم این کشور در سال‌جاری به میزان ۵۰ درصد می‌کاهد. مشکل منطقه، عدم وجود مواد غذایی نیست. میزان مواد غذایی از دو دهه پیش تاکنون کافی و مناسب بوده، بلکه مشکل دسترسی به آن است. سال گذشته میلادی فائو اعلام کرد گرسنگی از سال ۲۰۱۱ به دلیل جنگ و بحران مستمر افزایش یافته است. در این منطقه ۵۲ میلیون نفر همواره دچار کمبود مواد غذایی هستند و از این تعداد ۳۴ میلیون نفر در کشورهایی زندگی می‌کنند که دچار جنگ هستند. اگرچه لبنان و لیبی نیز با بحران امنیت غذایی مواجهند اما سوریه و یمن بدترین وضعیت را دارند. در یمن ۲۴ میلیون نفر یعنی ۸۰ درصد جمعیت به کمک‌های انسان‌دوستانه نیازمند هستند و ۱۶ میلیون نفر با عدم امنیت شدید غذایی مواجهند در نتیجه به کمک غذایی نیاز دارند.

هنگامی که فعالیت بنادر دچار اختلال می‌شود کمبود مواد غذایی رخ می‌دهد. در سوریه در حال حاضر ۳/ ۹ میلیون نفر یعنی بیش از نیمی ‌از جمعیت این کشور از لحاظ غذایی دچار عدم امنیت هستند. ارتباط نزدیک با سیستم مالی دچار بحران لبنان، تحریم‌های آمریکا و همه‌گیری کرونا سبب افزایش تعداد این گروه خواهد شد. بیش از ۶ میلیون نفر آواره سوری در لبنان، ترکیه و اردن که در بخش غیررسمی ‌اقتصاد مشغول کار هستند، تحت تاثیر تعطیلی اقتصاد و ضعف آن قرار گرفته‌اند. در این منطقه ۱۱ میلیون نفر در کشور خود آواره هستند و اکثر آنها در عراق، سوریه، یمن و لیبی زندگی می‌کنند. آنها بیشترین آسیب‌پذیری را در زمینه عدم امنیت غذایی دارند. در عراق این آوارگی که حاصل جنگ با داعش بوده ادامه پیدا کرده و اکنون کمک‌های غذایی یک نیاز حیاتی است. سیستم‌های درمانی برای مقابله با همه‌گیری ویروس کرونا توانایی لازم را ندارند. از سه میلیون فلسطینی در کرانه باختری و ۲ میلیون نفر در غزه، ۷/ ۱ میلیون نفر دچار عدم امنیت غذایی هستند و به کمک نیاز دارند. همه‌گیری کرونا، تعطیلی اقتصادها برای مقابله با این همه‌گیری و کاهش فعالیت‌های اقتصادی، این وضعیت را وخیم‌تر خواهد کرد.

لبنان که اکنون با بزرگ‌ترین بحران اقتصادی و سیاسی تاریخ خود مواجه است در وضعیتی بی‌سابقه قرار گرفته و نخست‌وزیر آن نسبت به بحران غذایی هشدار داده است. بحران مالی سبب کاهش ۸۰ درصدی ارزش پول ملی شده و بیکاری و فقر افزایش یافته است. همچنین واردات مواد غذایی که بیش از نیمی ‌از مصرف این کشور را تشکیل می‌دهد مختل شده است. گفته می‌شود سال‌جاری میلادی یک میلیون لبنانی به زیر خط فقر غذایی خواهند رفت و وزارت کشور لبنان نیز اعلام کرده امسال ۶۰ درصد جمعیت یعنی ۴/ ۲ میلیون نفر به زیر خط فقر خواهند رفت. در لیبی به عقیده سازمان ملل امنیت غذایی تحت تاثیر جنگ داخلی، همه‌گیری ویروس کرونا و اثرات اجتماعی و اقتصادی آن از میان رفته است. اکثر شهرهای این کشور با کمبود مواد غذایی و افزایش قیمت‌ها و نیز اختلال در زنجیره عرضه مواجه هستند. سازمان ملل خواستار تداوم کمک برای جلوگیری از بحران غذایی شده است. بیش از ۷۰۰ هزار مهاجر لیبیایی به طور خاص آسیب‌پذیر هستند. مهاجران اقتصادی چالش منطقه محسوب می‌شوند. در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، اردن و لبنان ۳۵ میلیون نفر از آنها زندگی می‌کنند. بسیاری از آنها بیکار هستند و به دلیل لغو پروازها با وضعیتی نگران کننده مواجه شده‌اند. شرایط بد زندگی که شیوع ویروس کرونا را تسهیل می‌کند یک واقعیت برای بسیاری از مردم است و دسترسی به غذا یک چالش محسوب می‌شود. شیوع ویروس کرونا همچنان ادامه دارد و حداقل تا یک سال دیگر واکسن در دسترس نخواهد بود. و تازه هنگامی‌که واکسن ساخته شود مدت‌ها طول خواهد کشید تا در دسترس همه مردم جهان قرار گیرد. افزایش موارد ابتلا به کرونا در تابستان، تاب‌آوری بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را در بوته آزمایش قرار خواهد داد و بسیاری از آنها به کمک‌های بیشتر از خارج نیازمند هستند. از سوی دیگر سازمان ملل از دولت‌ها، بخش خصوصی، نهادهای بین‌المللی توسعه‌ای و سازمان‌های کمک‌رسان خواسته است مشکلات موجود در کل زنجیره تامین و توزیع موادغذایی سالم را حل و به ویژه نیازهای خانواده‌های آسیب‌پذیر به موادغذایی را تامین کنند. فوری‌ترین تدابیر پیشنهاد شده به تضمین کارآیی زنجیره عرضه مواد غذایی و تضمین موجود بودن مواد غذایی، حفاظت از درآمدها و زندگی جمعیت وابسته به کشاورزی و بیکارها مربوط است. آنچه باید انجام شود روشن است، اما نحوه انجام آن اقدامات چندان آشکار نیست.

منبع : دنیای اقتصاد