علیرضا سمیع‌آذر*
زیباترین بنای جهان!
نیم قرن پس از آن‌که کازیمیر مالویچ تابلوی «مربع سیاه» خود را به‌عنوان مصداق تعالی‌گرایی سبک سوپره‌ماتیسم ارائه کرد، پیشگامان هنر مینیمالیستی در دهه ۱۹۶۰ «مکعب سیاه» را بت عصر پساصنعتی معرفی کردند تا دنیای مدرن در‌پس همه ایدئولوژی‌های دین‌گریز، درنهایت به این کهن‌الگوی دیرین و نماد یکتاپرستی ابراهیمی به عنوان غایت خلوص فرم برسد.
«مکعب ونیز» تجسم سحرانگیزترین بنای تاریخ بشریت است که توسط هنرمند آلمانی «گرگور اشنایدر» به سفارش رزا مارتینز، دبیر بینال ونیز، خلق شد تا در وسط میدان معروف سن‌مارکو به‌نمایش درآید، اما مقامات شهر ونیز از نمایش آن جلوگیری کردند. آنها ابتدا اثر را فاقد کیفیت ایمنی لازم تشخیص دادند، سپس مدعی شدند ارائه آن ممکن است به تحریک احساسات مسلمانان و حتی اقدامات تروریستی منجر شود.
اشنایدر قویاً منکر این مخاطرات شد و جلوگیری از نمایش اثر را به انگیزه‌های سیاسی نسبت داد. سپس نسخه‌ای فتوشاپی از تصویر مکعب سیاه در میدان سن‌مارکو ساخت و آن را در بینال ارائه کرد. او روی تصویر عبارت «سانسور شده» را به صورت مُهر درج کرد و در بیانیه‌ای اظهار داشت: «مکعب سیاه، نقش‌مایه‌ای بنیادین و مظهر روح نامتناهی است که درعین سادگی مطلق، برای همه نوع تداعی معانی باز است. این کهن‌الگو، در هنر مدرن ابتدا با مربع سیاه مالویچ و بعد با مکعب‌های مینیمالیستی به فرازی متافیزیکی از یک فرم هندسی رسید که مسلمانان قرن‌ها در سراسر جهان به‌سوی آن سجده می‌کنند. به گفته وی «مکعب سیاه»، استعاره‌ای از نظم در کائنات و تجلی عناصر مشترک فرهنگی میان ما و مسلمانان است.»
مکعب ونیز، یک شالوده داربست فلزی به ارتفاع ۱۵متر است که با پارچه سیاه پوشانده شده. اثر با الهام از بنای کعبه خلق شده و درعین حال ادای دِینی است به نمادگرایی عرفانی مالویچ که متاثر از پنداشت‌های فلسفی افلاطونی بود. اشنایدر که در سال ۲۰۰۱ با چیدمانی در پاویون آلمان جایزه شیر طلایی بینال را کسب کرده بود، ایده این اثر را با همفکری دوست مسلمان تونسی‌اش هلال بن‌بوبکر شکل داد. او برای جلب نظر مقامات ونیزی حاضر شد مواد اثر، اندازه و حتی مکان ارائه آن را تغییر دهد، اما به نتیجه‌ای نرسید. درحالی‌که دبیر بینال این اثر را یکی از بیادماندنی‌ترین کارهای هنر معاصر ارزیابی می‌کرد، مسئولین بینال از درج تصویر فتوشاپی آن در کاتالوگ، به‌خاطر مُهر «سانسور شد»خودداری کردند و نهایتاً با هنرمند توافق کردند که ۶ صفحه کاتالوگ به‌نام وی تماماً با رنگ سیاه چاپ شود.
اشنایدر در بیانیه‌اش افزود شورای مسلمانان آلمان ایده اثر او را تحسین کرد و وقتی همراه دوستش هلال به عربستان رفت، مفتی مکه تصریح کرد بازآفرینی کعبه به هیچ‌وجه توهین به مسلمانان نیست و در هیچ‌جای قرآن منع نشده. به عقیده وی آن‌که مانع اجرای پروژه شد برعکس مسیحیان بودند، شاید به این دلیل که قرار بود مکعب سیاه مقابل کلیسای جامع باسیلیکا ارائه شود! دو سال بعد اثر با عنوان مکعب هامبورگ در مرکز هنری این شهر به نمایش درآمد و به یکی از جنجالی‌ترین آثار هنر معاصر، یادمانی از کمینه‌گرایی فرم مدرنیستی و بستری نمادین بین مذاهب تبدیل شد.
منبع: کانال تلگرام علیرضا سمیع‌آذر
ارسال دیدگاه