آیا زلزله‌های بزرگ دوره بازگشت دارند؟

به‌گزارش ایسنا، علی بیت‌اللهی دوره بازگشت زلزله را پارامتر مهمی در مطالعات خطر زلزله دانست و گفت: دوره بازگشت زلزله به تناوب زمانی میانگین‌گیری شده وقوع زلزله‌ها در یک منطقه و در طول دوره زمانی ثبت زلزله‌ها گفته می‌شود. این مفهوم بی‌شباهت به سرعت متوسط یک خودرو در پیمودن یک مسیر نیست؛ اگر ماشینی، فاصله ۲۰۰ کیلومتری مسیری را در ۲ ساعت طی کند، سرعت متوسط آن ۱۰۰ کیلومتر در ساعت خواهد بود و طبعا این سرعت میانگین به این معنی نیست که سرعت خودرو در سرتاسر مسیر ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت است.

وی اضافه کرد: اگر طول کل دوره آمار زلزله‌ها در یک منطقه به عنوان مثال ۱۰۰ سال باشد و در آن منطقه در طی این ۱۰۰ سال، ۲۰ زلزله با بزرگی‌های معین رخ داده باشد، در این صورت، دوره بازگشت کوچکترین زلزله از این ۲۰ زمین لرزه، ۵ سال خواهد بود.

بیت‌اللهی با تاکید بر اینکه مفهوم دوره بازگشت زلزله‌ها به معنی وقوع حتمی زلزله در طی دوره زمانی خاص نیست، خاطر نشان کرد: نکته مهم در تعیین دوره بازگشت زلزله‌ها در نظر گرفتن حالت تجمعی برای زلزله‌ها است. وقتی می‌گوییم دوره بازگشت زلزله با بزرگی ۵.۲، منظور زلزله‌های ۵.۲ و بزرگتر از آن و وقتی می‌گوییم دوره بازگشت زلزله با بزرگی ۵، منظور زلزله‌های با بزرگی ۵ و بزرگتر از آن است.

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به وضعیت رخداد لرزه‌ای در تهران، توضیح داد: بر اساس آمار مرکز لرزه‌نگاری ژئوفیزیک، در طی ۱۲ سال اخیر در اطراف تهران تا نیمه اول ماه اول سال ۲۰۱۸ به شرح ذیل است:

وی با تاکید بر اینکه در ۱۲ سال اخیر زلزله بزرگتر از ۶ در اطراف تهران رخ نداده است، خاطر نشان کرد: برای محاسبه دوره بازگشت زلزله ۵.۲ (زلزله‌های ۲.۵ و بزرگتر از آن به عبارت دیگر همه زلزله‌های دوره)، عدد ۱۲ سال را بر تعداد کل زلزله‌ها که ۱۱۸۵ زلزله است، تقسیم می‌کنیم و عدد حاصل حدود ۰.۰۱ به دست می‌آید و معنی آن این است که در هر ۰.۰۱ سال یک زلزله با بزرگی ۲.۵ و یا بیشتر از آن در منطقه تهران در طی این ۱۲ سال رخ داده است (یا حدود ۱۰۰ زلزله در یک سال).

بیت‌اللهی ادامه داد: اما برای محاسبه دوره بازگشت زلزله ۴ (زلزله‌های ۴ و بزرگتر از آن)، کافی است که بدانیم که تعداد زلزله‌های ۴ و بزرگتر از آن در آمار زلزله‌های گردآوری شده در طی ۱۲ سال اخیر در اطراف تهران چقدر است که در محاسبات نشان می‌دهد که به طور متوسط حدود هر ۴ ماه یک زلزله با بزرگی ۴ و بزرگتر از آن در منطقه تهران رخ داده است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با تاکید بر اینکه در این محاسبات باید دقت شود که این مقادیر فقط برای ۱۲ سال اخیر است و برای تعیین دوره بازگشت باید بازه زمانی را از ابتدای ثبت زلزله‌ها در نظر بگیریم، اظهار کرد: مساله مهم دیگر در دوره بازگشت زلزله‌ها، محدوده و گستره‌ای است که زلزله‌های رخ داده در طول دوره کل آمار زلزله‌ها، در آن واقع می‌شوند. در تصویر ذیل سه دایره با شعاع ۵۰ ،۱۰۰ و ۱۵۰ کیلومتری به مرکزیت شهر تهران (میدان فردوسی)، رسم شده است. زلزله‌های رخ داده نیز به عنوان مثال برای محاسبه دوره بازگشت زلزله‌ها، در نقشه آورده شده است. واضح است، در دایره به شعاع ۵۰ کیلومتری، تعداد زلزله‌های کمتری نسبت به دو دایره دیگر خواهد بود.

به گفته وی در محدوده دایره به شعاع ۵۰ کیلومتر، ۷۱ زلزله (بر اساس آمار ۱۲ سال اخیر زلزله‌های اطراف تهران)، در داخل دایره به شعاع ۱۰۰ کیلومتری از مرکز شهر تهران ۳۸۴ زلزله و در دایره با شعاع ۱۵۰ کیلومتری از مرکز تهران، ۹۵۶ زلزله واقع می‌شود.

وی خاطر نشان کرد: غرض از مثال‌های فوق گفتن این واقعیت است که دوره بازگشت زلزله، وابسته به بزرگی زلزله‌ای است که نسبت به آن دوره بازگشت را محاسبه می‌کنیم و همچنین، وابسته به مدت زمان کل آمار زلزله‌ها است و همچنین وابسته به وسعت محدوده‌ای است که در آن محدوده دوره بازگشت زلزله‌ها حساب می‌شود.

بازگشت زلزله در تهران

بیت‌اللهی درخصوص زمین‌لرزه‌های مهم تهران و اطراف آن، توضیح داد: بر اساس آمار و کاتالوگ زلزله‌های تاریخی و دستگاهی موجود از سال ۷۴۳ میلادی تا حال حاضر در شعاع ۱۵۰ کیلومتری از مرکز شهر تهران، ۱۵ زلزله با بزرگی ۶ و بزرگتر از آن بوقوع پیوسته که جدیدترین آن مربوط به زلزله "بلده کجور" در سال ۲۰۰۴ است. در این زلزله شهر تهران اندکی لرزید، ولی آسیبی در شهر رخ نداد.

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: دوره بازگشت زلزله ۶ (۶ و بزرگتر از آن)، حاصل تقسیم دو عدد ۱۲۷۵ (از سال ۷۴۳ میلادی تا ۲۰۱۸) بر ۱۵ (تعداد زلزله‌های ۶ و بزرگتر از آن) خواهد بود که برابر ۸۵ سال می‌شود. به بیان روشن‌تر در محدوده‌ای به شعاع ۱۵۰ کیلومتری اطراف نقطه مرکزی شهر تهران، بر اساس آمار و کاتالوگ زلزله‌های تهیه شده، به طور متوسط هر ۸۵ سال یک بار زلزله‌ای به بزرگی ۶ و یا بزرگتر از آن رخ می‌دهد، که معنی آن در واقع وقوع قطعی زلزله در هر ۸۵ سال نیست که بگوییم چون زلزله بزرگتر از ۶ در سال ۲۰۰۴ در اطراف تهران رخ داده، بنابراین تا ۲۰۹۰ زلزله ۶ و بزرگتر از آن نخواهیم داشت!!! بلکه عدد ۸۵ سال عدد میانگینی است.

وی تاکید کرد: آخرین زلزله ۷ و بزرگتر از آن در اطراف تهران، زلزله سال ۱۸۳۰ میلادی است که در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شرق تهران بین شهر دماوند و شهر فیروزکوه (۲۵ کیلومتری غرب فیروزکوه به سمت دماوند) رخ داده است. بر اساس نوشته‌های تاریخی، در اثر این زلزله در تهران، خرابی‌هایی به بار آمد و عمارت سفارت بریتانیا نیز آسیب دید.

این محقق حوزه مخاطرات با تاکید بر اینکه در این مصاحبه در صدد آن نیستم که بگویم زلزله‌ای تهران را تهدید نمی‌کند و خیالمان راحت باشد، یادآور شد: خطر زلزله با توجه به گسل‌های فعال و زمین‌لرزه‌های متعدد رخ داده در تهران و اطراف آن همیشگی و دائمی و جدی است. رویکرد کارشناسانه و صادقانه ما، مطالبه ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله، با اهرم‌های نظارت جدی و مسئولانه است. استمرار به سخت‌گیری‌های مهندسی، رعایت وجدان کاری از سوی عناصر دخیل در ساخت و ساز و مطالبه عمومی مردم و فرهنگ زندگی با زلزله مهمترین ابزارهای کاهش ریسک زلزله در کشور خواهد بود.

وی با بیان اینکه دوره بازگشت زلزله، مفهوم وقوع زلزله در زمان یا زمان‌های معین را ندارد و گاه فواصل وقوع زلزله ۲۰ سال و گاه ۳۰۰ سال نیز است، خاطرنشان کرد: واقعیت این است که نسبت به عمر زمین، اطلاعات ثبت شده ما از زلزله‌ها، بسیار کم است و لازم است اطلاعات ما از رفتار زمین و گسل‌ها و زلزله‌ها تدقیق شود و برای این کار ضرورت دارد ایستگاه‌های لرزه نگاری و شتابنگاری توسعه حداقل ۳ تا ۴ برابر افزایش یابد.

بیت‌اللهی ادامه داد: علاوه بر آن ضرورت دارد با اولویت کلانشهرهای "تهران"، "تبریز"، "کرج"، "مشهد"، "کرمان"، "شیراز" و "قزوین" گسل‌های واقع در حریم شهری و یا اطراف آن، مورد مطالعه و پایش قرار گیرند. مسلما با اندازه گیری‌های دقیق، دوره بازگشت زلزله‌ها نیز با دقت به مراتب بالایی تعیین خواهند شد.