تهران در محاصره گسل‌های فعال زلزله/حوادث ثانویه پس از زلزله خطرناک‌ترند

دکتر ابراهیم حق‌شناس دکترای زلزله شناسی و مدیر امور پژوهشی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی پانا، با اشاره به نارسایی های موجود که در زمینه زلزله در کشور وجود دارد، گفت: ما در کشوری به شدت لرزه خیز زندگی می کنیم و باید یاد بگیریم که چگونه با خطر زلزله زندگی کنیم و کنار بیاییم. این کنار آمدن یعنی مسکن، محل زندگی و ... را در مقابل خطر ایمن کنیم . راه دیگری وجود ندارد. ما می توانیم در برابر سایر بلایای طبیعی با تمهیداتی مقابله کنیم مانند سیل که با مدیریت رودخانه ها و ساخت سازه های نگهبان و هدایت درست مسیرها می توانیم آن را کنترل کنیم اما مقابله فیزیکی با زلزله ممکن نیست. زیرا نه از زمان آن اطلاعی داریم و نه می دانیم که با چه شدتی قرار است به وقوع بپیوندد.

این کارشناس زلزله با تأکید بر لزوم برنامه ای جامع برای کاهش خطرات زلزله گفت: باید مردم در این میان نقش مطالبه گر داشته باشند و از مسئولان بپرسند بحث مطالعات خطرپذیری زلزله در شهر ما چه شد؟ آیا ساخت و سازها در شهر ما نظارت کافی بر روی آن انجام می شود یا نه ؟

وی ادامه داد: حتی اگر مردم تخصص کافی در خصوص مسکن داشته باشند و از آسیب های یک خانه ناایمن آگاه باشند با توجه به افزایش روزانه قیمت مسکن و سرمایه ای که هر روز به سوی بی ارزش شدن می رود آن خانه را خواهند خرید چون می دانند اگر این خانه ناایمن را نخرند سرپناهی نخواهند داشت.

حق شناس با بیان اینکه تا نقاط ضعف خود را نشناسیم نمی توانیم برنامه درستی برای ایمن سازی و توسعه پایدار داشته باشیم گفت: یکی از شاخصه های مهم برای توسعه پایدار نگرش دقیق به نحوه کنترل و کاهش مخاطرات طبیعی باید داشته باشیم البته این مخاطرات فقط زلزله نیست.

وی با اشاره به اینکه از لحاظ زیرساخت های تخصصی و امکانات در این زمینه در سطح خوبی قرار داریم گفت: متأسفانه این امکانات نمودی عملی در جامعه ما ندارد و همچنان باز وقوع هر زلزله خسارت های زیاد انسانی و ساختمانی برجا می ماند.

این استاد زلزله شناشی با اشاره به ساخت اتوبان دوطبقه صدر و یا پالایشگاه ها در اطراف مناطق شهری گفت: اینگونه سازه های پیچیده به عنوان خطرات ثانوی بعد از زلزله نقش اساسی در خسارات جانی دارد. انفجارهایی که پس از وقوع زلزله در کارخانه های پتروشیمی و پالایشگاه ها رخ می دهد علاوه بر خرابی جان بسیاری از افراد را به خطر می اندازد و مدیریت بحران در شهرها باید به سمتی برود که علاوه بر کنترل خطرات اولیه حوادث ثانویه را نیز مدیریت کند.

حق شناس با تأکید بر لزوم مکان یابی برج ها و کارخانه ها برای کاهش خطرپذیری گفت: باید مطالعات جامع و دقیقی برای بررسی آسیب پذیری پالایشگاه تهران و سایر ساختمان های تأسیساتی انجام شود.

وی تأکید کرد: ما نیازمند برنامه جامعی در زمینه لرزه نگاری شهری هستیم و نباید با کارهای پراکنده و مقطعی از کنار این موضوع مهم بگذریم. متأسفانه ما کمتر برنامه ریزی دراز مدت داشته ایم و توجه ما به برنامه های کوتاه مدت مانند امداد و نجات بوده زیرا سریعاً امکان ارائه آمار و گزارش هست که مثلاٌ پس از آمدن زلزله این تعداد کار شد و یا این میزان ساخت و ساز انجام شد در حالی که مسئولان ما به جای استفاده های تبلیغاتی از این آمارها به فکر برنامه های زیربنایی و پایه ای باشند.

وی با بیان اینکه تدوین برنامه ای جامع سبب می شود مدیران از اجرای برنامه های سلیقه ای خودداری کنند گفت: در صورت تدوین برنامه جامع مدیران نمی توانند برنامه ها را تغییر و یا تعدیل کنند. در مقاطع مختلف زمانی پیشرفت ها را شاهد باشیم.

حق شناس تصریح کرد: متأسفانه این تفکر در جامعه فراگیر شده که تهران چند گسل مهم دارد، اما گسل های خطرناک تهران فراتر از این گسل‌هایی هستند که از آنها نام برده می شوند؛ چرا که تهران با گسل های فعال محاصره شده است.

وی با اشاره به برخی از گزارش های رسانه ای که با بررسی گسل های معروف تهران نقاط خطرپذیر را معرفی و سایر نقاط تهران را که بیشتر نقاط مرکزی هستند را ایمن معرفی می کند گفت: این بحث ها دقیق و کامل نیست برخی موارد خاک محل هایی که دور از گسل ها نیز هست به دلیل ویژگی هایی که دارد زلزله را تشدید می کند. ما در این زمینه زلزله شهر مکزیک را داریم که با تقویت سطح ارتعاش زلزله خسارات جانی و مالی بسیاری وارد کرد و اصلا گسلی نیز در آن وجود نداشت بنابراین باید ذهنیت ها را اصلاح کنیم . اینکه ما در منطقه ای گسل داریم باید حواسمان بیشتر باشد درست نیست و آن مکانهایی که گسل نداریم خیالمان راحت باشد زیرا مردم عادی گمان می کنند آن بخش های تهران ایمن است و شاید کمتر به آیین نامه های اجرایی ساختمان سازی در آن مناطق توجه کند.

حق شناس ادامه داد: خطر زلزله فقط گسل نیست به هر حال تهران همین است و باید ساخت و ساز در آن انجام شود و البته باید شاخصه های زیادی در این ساخت و سازها در نظر گرفته شود تا کمتر خطر زلزله به ما خسارت وارد کند. درخصوص ساختمان هایی مانند بانک مرکزی که از آن نام برده شد خوشبختانه مطالعات ویژه زلزله شناسی در آن انجام شده و جای نگرانی نیست.

این استاد زلزله با اشاره به نبود برنامه کافی و مطالعات جامع برای کلان شهرهایی مانند مشهد و تبریز درخصوص زلزله گفت: متأسفانه جز تهران برای شهرهای بزرگ مطالعات خطرپذیری نداریم و اینکه متولی انجام این مطالعات نیز مشخص نیست شاید این مطالعات انجام شده اما اگر انجام شده چرا ما تا کنون نمودی از آن در این شهرها ندیده ایم و یا نتایج آن در برنامه ریزی های شهری استفاده نشده است.

وی افزود:همچنین باید این نکته را هم در نظر داشته باشیم که گسل یک خط نیست که از یک منطقه عبور کند بلکه یک پهنه است . همچنین شناسایی گسل ها بسیار سخت است.