جایگاه مادرانه حضرت خدیجه(س) در زندگی امام علی(ع)

به‌گزارش خراسان، آن بانوی گرامی که از زنان مورد احترام و بزرگ قریش بود و به سبب نیکی ‌رفتار، پاکدامنی و جایگاه رفیع اجتماعی‌اش به «طاهره» شهرت داشت، از بذل مال و اعتبار برای پیشرفت اسلام و دعوت آسمانی همسر بزرگوارش، کوتاهی نکرد. با این حال، نباید سابقه نیکوی حضرت خدیجه (س) را پیش از بعثت پیامبراکرم(ص) نادیده گرفت. آن بانوی ارجمند، در دوران پیش از بعثت نیز، همواره یار و یاور یتیمان و بیوه‌زنان بود و در تأمین شرایط ازدواج دختران مکه، نقشی عمده ایفا می‌کرد؛ چنان‌که با ثروتش برای آن‌ها جهیزیه فراهم می‌فرمود. نقش مهم دیگری که درباره حضرت خدیجه (س) عموماً فراموش شده‌ است، جایگاه آن حضرت در پرورش و تربیت امیرمؤمنان، امام علی(ع) است؛ نقشی مادرگونه که مورخان و سخنوران، کمتر درباره آن گفته‌اند و دوستداران خاندان پیامبر(ص)، کمتر درباره آن شنیده‌اند. در گفت‌و‌گو با استاد ارجمند، محمود مهدوی دامغانی که ترجمه‌های ارزشمند او از متون تاریخ اسلام، همواره مورد توجه اهل فن بوده و آن‌ها را در مسیر پژوهش یاری کرده‌است، به بررسی همین موضوعات پرداختیم. استاد مهدوی دامغانی ضمن اشاره به نقش حضرت خدیجه (س) در نخستین سال‌های دعوت آسمانی خاتم‌الانبیاء(ص)، به موضوعات کمتر شنیده شده‌ای درباره زندگی و جایگاه بانوی بزرگوار اسلام اشاره کرد که در ادامه، مشروح آن را مطالعه خواهید کرد.
حضرت خدیجه(س) در دوران پیش از بعثت نبی‌اکرم(ص) نیز، در عموم فعالیت‌های اجتماعی و عبادی آن حضرت نقش ویژه داشت، لطفا برای شروع بحث، به برخی از این همراهی‌ها اشاره بفرمایید.

اجازه بدهید ابتدا به این مسئله اشاره کنم که پرداختن به موضوع زندگانی بزرگ‌‌بانوی اسلام و بلکه بزرگ‌بانوی بشریت، یک ضرورت است. متأسفانه جایگاه بلند حضرت خدیجه(س) چنان‌که باید و شاید در میان ما شناخته شده نیست. البته در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای معرفی ابعاد مختلف زندگی آن حضرت انجام شده‌است، اما کافی به نظر نمی‌رسد و این، رسالت مهم رسانه‌های گروهی و اهل وعظ و منبر است که با بیان فضایل و ابعاد مختلف زندگانی حضرت خدیجه(س)، محبت این بانوی بزرگوار را در دل مؤمنان مستحکم و او را به مثابه الگویی الهی به طالبان و سالکان راه خدا، معرفی کنند. درباره دوران پیش از بعثت پیامبر(ص) و نقش حضرت خدیجه(س) در آن، می‌توان از ابعاد گوناگون سخن گفت. آن بانوی بزرگوار در فاصله بین 25 سالگی رسول‌خدا(ص) تا سال نُهُم بعثت، غمخوار و همراه ایشان بود. چه بسیار ایامی که رسول‌اکرم(ص) برای عبادت راهی غار حرا می‌شد و خدیجه(س)، شخصاً راه دشوار کوه نور را طی می‌کرد و آب و غذای مختصری را خدمت همسر گرامی‌اش می‌آورد. در ایام پیش از بعثت، حضرت خدیجه(س) یاور و مددکار محرومان مکه بود و به ویژه در تهیه جهیزیه برای دختران خانواده‌های مستمند، اهتمام فراوانی داشت. عظمت مقام حضرت خدیجه(ص)، همواره مورد استناد و فخر فرزندان ارجمند آن بانوی بزرگوار بوده‌است. امام حسین(ع) در ظهر عاشورا و در آن بحبوحه، خود را فرزند حضرت خدیجه(س) می‌نامد و جنابش را با نام بلند این بانوی گرامی معرفی می‌کند. حضرت سیدالساجدین(ع) نیز، در دربار یزید، در میان انبوه دشمنان اهل‌بیت(ع)، نام خدیجه(س) را بر زبان مبارکش می‌آورد و خود را فرزند او می‌نامد و شگفتا که صداها در گلو خفه می‌شود و کسی را جرئت سخن گفتن در برابر این استناد و افتخار نیست.

این فداکاری در راه رسول‌خدا(ص)، بی‌تردید رحلت حضرت خدیجه(س) را به یکی از تلخ‌ترین وقایع ایام حیات مبارک پیامبراسلام(ص) تبدیل کرده‌است.
‌همین‌طور است. رسول‌خدا(ص) سال نُهُم بعثت را، سال اندوه (عام‌الحزن) نام‌گذاری فرمودند. فاصله میان رحلت بانوی بزرگوار اسلام و حضرت ابوطالب، فقط سه روز بود و این، از آزمون‌های بزرگی است که پروردگار برای حبیب و خاتم انبیای خود مقرر فرمود. این سوگ و اندوه، تنها در قلب مقدس حضرت ختمی مرتبت(ص) وارد نشد؛ فاطمه زهرا(س) که بر طبق روایت شیخ توسی(ره) در آن ایام حدود شش یا هفت سال داشت، باید این مصیبت جانکاه را تحمل می‌کرد. جوینی در تاریخ جهانگشای خود، شعری از صدیقه طاهره(س) نقل کرده است به این مضمون که «صبّت علیّ مصائب لو أنّها/ صبّت علی الأیّام صرن لیالیا»؛ چه اندوه‌هایی که بر من فرو ریخت، آن‌گونه که اگر بر روزها فرو می‌ریخت، مبدل به شب تار می‌شد. این شعری است که آن بانوی گرامی، در ایام سوگواری پیامبرخدا(ص) و پدر بزرگوارش سرود، اما همه می‌دانیم که سوگ مادر، سوگی سخت و سنگین است؛ سوگی جگرسوز که وصف آن نتوان. این شعر می‌تواند به نوعی، بازتاب ایام سوگ مادر بزرگوار آن حضرت نیز باشد. امیرمؤمنان(ع) نیز در مصیبت رحلت حضرت خدیجه(س) سوگوار است و چرا در مصیبت جانکاه بانویی عزادار نباشد که در پرورش و تربیت وی، نقش ایفا کرده‌است. هنگامی که در ایام قحطی مکه، رسول‌خدا(ص) به منزل عموی بزرگوارش ابوطالب که بسیار عائله‌مند بود، رفت و علی(ع) را با خود به خانه‌اش آورد تا باری از دوش عمو بردارد، این حضرت خدیجه(س) بود که از هفت تا 15 سالگی برای امیرمؤمنان(ع) نقش مادری مهربان را ایفا کرد.

این محبت پیامبرخدا(ص) به همسر بزرگوارش، حتی سال‌ها بعد از رحلت جانگداز او نیز ادامه یافت و نمونه‌های فراوانی درباره این موضوع را می‌توان در احادیث نبوی یافت.
رسول‌خدا(ص)، پس از این مصیبت جانگداز، هرگاه از خانه بیرون می‌رفت، از خدیجه(س) یاد می‌کرد. عمررضا کحاله، در کتاب ارزشمند «اعلام النساء»، نمونه‌ای از این روایات را به نقل از یکی از همسران پیامبرخدا(ص) آورده‌است. برخی از همسران آن حضرت، به مقام و موقعیت خدیجه(س) نزد پیامبر(ص) حسادت می‌کردند؛ اما نزد حضرت ختمی مرتبت(ص)، خدیجه(س)، خدیجه(س) بود و کسی جای او را نمی‌گرفت.