کرونا و الگوهای ارتباطی اعتمادساز

«وقتی به تصاویر این چند وقت می‌نگریم با جهانی روبه‌رو هستیم که حتی خیالش هم نمی‌رفت. از بزرگراه‌های شلوغ تهران که ناگهان خلوت شد تا سیزده‌به‌در حیرت‌آوری که در آن سبزه‌ها گره نخوردند. از صحن پرخاطره‌ اما خالی از زائر حرم امام هشتم علیه السلام که لحظه تحویل سال نو را نامعمول و تاریخی گذراند تا مسجدالحرام و کعبه که دیگر از آن صفوف دایره‌ای و ملکوتی‌اش خبری نبود. از آن عکس‌های میخکوب‌کننده که نمازگزاری تنها را در برابر شکوه کعبه نشان می‌داد و پاپ فرانسیس را که میدانی تهی از جمعیت را موعظه می‌کند. از نماهای آخرالزمانی متروپلیس‌های اروپایی و امریکایی تا گلاویز شدن آدم‌های جهان توسعه یافته در صف فروشگاه‌ها و نزاع‌شان در ازدحام قفسه‌های خالی. جهان ما ناگاه چهره عوض کرد؛ چه کسی فکر می‌کرد که بنیان‌های نظم مستقر، خوب یا بد، با شیوع یک ویروس اینچنین بلرزد. روزها می‌گذرد و ایران و جهان به روزمرگی‌ها بازمی‌گردند اما حکمرانی حاکمان و کنشگری شهروندان، یقیناً دچار دگرگونی خواهد شد.

پس از آن سال سخت، جامعه آنقدر متأثر شده بود که کرونا، فرصتی مغتنم برای دولت باشد که از فاصله‌های هشداردهنده، بکاهد. دولت آشکارا می‌خواست که اعتماد بازیابی شود حتی اگر زنجیره رویدادهای ناگوار هنوز پایان نیافته باشد و حتی اگر تحریم، روند مقابله با اپیدمی را ناهموارتر کند. گام یکم در تعامل با افکار عمومی، اعلام فوری نتیجه نخستین آزمایش مثبت کرونا بود. ایران نیز به مانند بسیاری کشورها از واقعیت بیماری عقب‌ بود اما دولت انتخاب کرد که بلافاصله بروز کرونا در کشور را اعلام کند حتی اگر کمتر از ۴۸ ساعت به انتخابات باقی مانده باشد.

ایران نیز به مانند تمامی کشورها با آگاهی نه چندان وسیع نسبت به رفتار ویروس ناشناخته، برای مقابله آماده شد و به مانند بسیاری از کشورهای توسعه یافته، در رفتاری حرفه‌ای، آمار قربانیان و موارد فوتی را به‌صورت روزانه اعلام کرد. عقب‌ماندگی آمار از بیماری، اتفاقی عجیب در جهان نبود اما آنچه مهم‌تر بود اراده برای اطلاع‌رسانی شفاف از همان موارد اثبات شده آزمایشگاهی بود که با گسترش پرشتاب شبکه آزمایشگاهی، هر روز به واقعیت نزدیک‌تر شد. رئیس جمهوری از اسفند گذشته مدام به‌صورت زنده با مردم صحبت کرده و تلاش داشته تا تصمیماتی را که در ستاد ملی مقابله با کرونا گرفته می‌شد برای شهروندان توضیح دهد. قابل پیش‌بینی بود که هر تصمیم، منتقدان و مخالفانی داشته باشد و قابل پیش‌بینی هم بود که شرایط تحریم، انتخاب‌های سخت ایران را پرشمارتر کند اما تفاوت در این بود که رئیس جمهوری خود را موظف می‌دید با فاصله‌های زمانی کوتاه، به افکار عمومی پاسخگو باشد.

اینچنین شد که برای نخستین بار مشروح جلساتی در تراز ستاد ملی مقابله با کرونا که خروجی‌اش هم‌ارز تصمیمات شورای عالی امنیت ملی بود، در اختیار عموم شهروندان قرار گرفت و گفت‌و‌گوهای میان‌بخشی در ستاد، جزئیات بیشتری را از روند تصمیم‌سازی به فضای عمومی ارائه داد. در اسفند و فروردین گذشته هر روز علاوه بر سخنگوی وزارت بهداشت، مقامات وزارتی نیز وضعیت را برای مردم تشریح می‌کردند و تلاش شد و می‌شود تا در کنار تمام کاستی‌ها و کمبودها، شهروندان تکاپو برای حفظ ارتباطی اعتمادساز را دریابند. دولت در ایران دریافته که باید کنش‌های ارتباطی‌اش را باز تعریف کند و در بحرانی اینچنینی در حوزه سلامت عمومی، تلاش کند بیش از گذشته با مردم سخن بگوید و از روند تصمیم‌سازی به شهروندان گزارش دهد. تحریم و انباشت برخی کاستی‌ها، تلاش‌ها برای ارتقای شاخص‌های حکمرانی را کند کرده اما تجربه بحران اخیر، دولت را در عرصه اطلاع‌رسانی به سطح تازه‌ای ارتقا داده؛ سطح تازه‌ای که از نیاز مبرم مسئولان به بازسازی ارتباط حاصل شده است.

در هیچ بحرانی، عملکرد مجموعه دولت و حتی گزارش روزانه برنامه‌های رئیس جمهوری با این جزئیات به شهروندان ارائه نشده بود و اینک ما با جامعه‌ای مواجهیم که خود را بدرستی محق می‌داند که مقام منتخبی چون رئیس جمهوری درباره محل جلسات، تعداد جلسات و چگونگی تعامل با استان‌ها و بیمارستان‌ها، به آنها توضیح دهد.

این شاید گام بزرگی نباشد اما یقیناً گام غیرقابل بازگشتی است. اهتمام بر شفافیت بی‌تردید گواه بر اراده برای بازسازی اعتماد است. تحریم پایان خواهد یافت و کرونا هم حتی موقتی رهایمان خواهد کرد اما دولتی که نسبتاً از اعتیاد به نفت رهیده و بر وابستگی‌اش به شهروندان افزوده‌ است، میراث این دوران سخت خواهد بود.»

*معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهوری

پایگاه اطلاع‌رسانی دولت