3 بازی و چند راهکار برای کنترل خشم کودکان

به‌گزارش سواد زندگی، تمامی پدر و مادرها با عصبانیت ناگهانی بچه‌ها آشنایند. وقتی دختر یا پسر خردسال شما پا بر زمین می‌کوبد، داد و قال راه می‌اندازد، دستش را می‌کشد، خودش را روی زمین پهن می‌کند و هرچه دم دستش بیاید را پرت می‌کند.

در این رفتارها فارغ از موضوع آن، با فوران آتش‌فشانی از خشم روبرو می‌شویم که ممکن است حتی ما را وحشت‌زده کند یا پس از تکرار به‌صورت عادتی ناپسند تثبیت شود.

خشم چیست؟

طبق تعریف جالب دانشگاه مینه سوتا، خشم، جرقه‌هایی آتشین در مغز است که به دنبال احساسات ناخوشایند و به‌عنوان پاسخ دفاعی آنی در ما بروز می‌کند.

متخصصین عصب‌شناسی دانشگاه هاروارد معتقدند خشم طی میلیون‌ها سال روند تکاملی ظرفیت مغز برای پذیرش خشم افزایش یافته و حالا دیگر تبدیل به بخشی جدایی‌ناپذیر در ارتباطات نورونی در مغز انسان‌ها شده است. خشم جزئی از غریزه ما برای مقابله با تهدیدات، رقابت برای دست یابی به منابع و همچنین اجرای هنجارهای اجتماعی را شکل می‌دهد. دقیقا به‌همین علت است که ابراز ناگهانی خشم در رده سنی کودکان بیش از بزرگسالان رخ می‌دهد. بچه‌های خردسال به‌منظور رویارویی با تهدیدات مختلف که البته بسیاری از آنها از منظر بزرگسالی جدی نیستند، مثل خشم بر سر تصاحب عروسک؛ خود را نیازمند استفاده از یک مکانیسم دفاعی ذاتی می‌بینند.

همه ما طی روز دائما در حال تجزیه و تحلیل و به اصطلاح سبک و سنگین کردن توقعات خود از رویدادهایی هستیم که تمایل داریم بر اساس انتظارمان پیش بروند. حال اگر به‌هر دلیلی واقعیت وقایع با پیش‌بینی ما همخوانی نیابد ما خشمگین می‌شویم؛ همزمان منطقه‌ای کوچک در مغز به نام آمیگدال در درک احساسات، پاسخ‌دهی به آنها و تعدیل درد نقش دارد تحریک و فعال می‌شود.

اگر شما نیز یک‌بار دیگر بتوانید به دوران خردسالی خود بازگردید و تمام وقایع آن را با شعور و خودآگاهی کنونی پشت‌سر بگذارید، قطعا تجربه‌ای هیجان‌انگیز برایتان خواهد بود. تنها در این صورت است که بزرگسالان قادر به درک عواطف عجیب و غریب کودکان و هیجانات آنی آنها می‌شوند.

در این درس پس از شناخت مکانیزم خشم (عصبانیت و ناراحتی) در بچه ها با چند راهکار و بازی آشنا می‌شویم که به ما در کنترل خشم به‌عنوان یکی از هیجانات کودکانه کمک می‌کند.

چرا خردسالان به سرعت خشمگین می‌شوند و چه کار از والدین ساخته است؟

کودکان خردسال به‌سرعت خشمگین و عصبانی می‌شوند و البته گاه به‌همان سرعت هم خشم آنها فروکش می‌کند. طبق مطالعه‌ای که نتایج آن در مجله علمی معتبر نیچر، منتشر شده بچه‌ها:

مانند افراد بالغ هنوز به چهارچوب‌های ذهنی توسعه یافته از نحوه عملکرد اجزای مهم در زندگی مجهز نیستند و از این‌رو دید درستی نسبت به سطح انتظارات خود از اطرافیان ندارند. به‌همین دلیل ممکن است در بسیاری از موقعیت‌ها، مدیریت رفتارها و تصمیمات هرچند ساده روزمره برای آنها به شدت دشوار باشد.

کودکان اغلب فاقد مهارت‌های زبانی کامل و لازم برای گفت‌وگو درخصوص مسائلی هستند که از نظرشان اهمیت بالایی دارد.

از این دو می‌توان نتیجه گرفت که خشم در کودکان معمولا ترکیبی از دو احساس عصبانیت و ناراحتی است.

ما والدین غالباً رفتارهای خشمگینانه فرزندان خردسال خود را بر نمی‌تابیم و عادی در نظر نمی‌گیریم. ما آن را در قالب ترس و وحشت مطلق آنها از یک رویداد مشخص تعریف می‌کنیم.

یافته‌های علمی نشان می‌دهند عصبانیت کودکان نه‌تنها عجیب نیست بلکه واکنشی طبیعی است. متخصصین دانشگاه بریتیش کلمبیا بر این باوراند که تغییرات خلق و خو در کودکان کم سن و سال به‌ویژه عصبانیت‌های سریع و شدید، جزئی از چرخه رشد طبیعی آنها است. این روانشناسان توصیه می‌کنند که والدین باید در مرحله نخست وضعیت فرزند خود را درک کرده و سعی کنند ریشه‌های بروز خشم را شناسایی کنند. آنها در اقدامی دیگر که تاکنون سابقه پژوهشی نداشته است با تجزیه و تحلیل "اصوات اوقات تلخی‌های بیش از هزار کودک دریافتند که خشم در کودکان ترکیبی از دو مدل صوت بوده است:

۱- عصبانیت شامل داد، فریاد و یا پرتاب وسایل مختلف

۲- ناراحتی شامل گریه کردن و کشیدن خود روی زمین.

باید بدانیم که ناراحتی همانند پس زمینه‌ای همیشگی در خشم کودکانه وجود دارد و عمل می‌کند اما عصبانیت معمولا به شکل " قله و به‌دنبال آن مرحله فرو نشست" بروز می‌کند.

"سکوت والدین" بهترین راه پایان بخشیدن به خشم کودکان

تاثیرگذارترین قسمت در خشم یک کودک همان قله عصبانیت است. هر چه این قله از نظر زمانی کمتر طول بکشد، خشم نیز سریعتر فروکش خواهد کرد. مطالعات نشان داده‌اند که هر گونه واکنش والدین به عصبانیت کودک، قله خشم را طولانی تر خواهد ساخت.

اما سکوت کردن در برابر عصبانیت و فوران آتش‌فشان خشم بچه‌ها به معنی هیچ کاری نکردن نیست.

توصیه‌های ساده و کاربردی برای والدین

واقعیت این است که در بسیاری از مواقع نمی‌توان به کودکی که گرفتار خشم مقطعی و شدید شده است واکنش نشان نداد، اما واکنش ما باید به حفظ آرامش خانواده کمک کند. توصیه‌های زیر که همگی بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط موسسه ذهن کودک دسته‌بندی شده‌اند می‌توانند واکنش‌های مناسبی برای به کارگیری همزمان با "سکوت والدین" باشند:

بیخیال نشوید: به امید پایان بخشیدن به شرایط ناخوشایند ایجاد شده از افعال معکوس استفاده نکنید. "اینقدر به این کارت ادامه بده تا خسته بشی!"

با تشکر و قدردانی رفتار صحیح را برجسته کنید: پس از آن که فرزندتان آرام گرفت، از او قدردانی کنید. حتی اگر کودک فعالیت تمجید برانگیز خاصی نیز انجام نداده است، همیشه می‌توانید از او خاطر "بازگشت به آرامش" تشکر کنید.

مهارت‌های حل مسئله را تمرین کنید: در زمان‌هایی که کودک در حالت آرامش روحی قرار دارد، مهارت‌های مرتبط با حل مسئله را به او آموزش دهید. به‌عنوان نمونه از او بخواهید عصبانبت و ناراحتی خود را از مسائل با شما در میان بگذارد و گفت‌و‌گویی راحت را در مورد آنها را تمرین کنید. همچنین بازی‌های کنترل خشم را انجام دهید

بازه‌های زمانی خشم را زمان‌بندی کنید: اکثر اوقات خشم کودکان یک روال مشخص دارد. مثل زمان خواب، همان لحظه‌ای که از او می‌خواهید به بازی خود پایان دهد و یا بازی ویدئویی‌اش را خاموش می‌کنید! این مسئله درست مانند ساعت‌هایی است که یک دانش‌آموز مدرسه‌ای اقدام به انجام تکالیف درسی خود می‌کند، همانقدر منظم و دقیق. والدین با شناخت این زمان بندی‌ها و استفاده از جملات هدایت کننده یک مرحله‌ای مانند "قبل از همه مسواک بزن"، "سپس دستگاه را خاموش کن" و "به تخت‌خوابت برو" قادر به محدود سازی بازه‌های خشم کودکانه خواهند بود.

از تکنیک گوشه نشانی و سیستم پاداش‌دهی استفاده کنید: برای ترغیب کودکان به پایان ابراز خشم و توسعه رفتارهای مثبت در سنین ۸ سال به پایین تکنیک گوشه نشانی اغلب اثر گذاری مطلوبی خواهد داشت. اگر کودک بزرگتر است، می‌توانید به‌جای تکنیک گوشه نشانی از سیستم پاداش‌دهی غیر مالی مانند تغییر یک ساعته زمان خواب شبانه برای بازی کردن بیشتر استفاده کنید.

سه بازی برای کنترل خشم

ترکاندن بادکنک‌

بازی‌ای به نام «بادکنک‌های خشم» وجود دارد که هدف آن کنترل خشم کودکان است. در این بازی به بچه‌ها آموزش می‌دهیم تا از طریق کنترل تنفس آرامش پیدا کنند. بچه‌ بادکنکی را باد می‌کند و بعد از پر شدن در آن را محکم نگه می‌دارد، سپس با جسم نوک‌تیزی آن را می‌ترکاند.

برای این کار باید از بادکنک‌های ضخیم استفاده کرد تا هنگام ترکیدن صدای بیشتری ایجاد کند.
وقتی بادکنک‌ می‌ترکد بچه‌ها می‌ترسند و خودشان را عقب می‌کشند. در از این مرحله از کودک می‌خواهیم دستش را روی شکمش بگذارد و چند نفس عمیق بکشد.

در این بازی به کودک آموزش می‌دهیم که وقتی خشمگین می‌شود به آرامی نفس بکشد، بر خشم خود فائق آید و تصمیم مناسبی بگیرد. این بازی ساده اما معجزه‌آسا است.

پاره‌پاره کردن روزنامه

از بازی "پاره‌پاره کردن روزنامه" به‌عنوان راهی برای کنترل خشم کودکان دبستانی استفاده می‌شود.
در بازی "پاره‌پاره کردن روزنامه" چندین روزنامه باطله به بچه می‌دهید و از او می‌خواهد تا به شیوه‌ای که می‌خواهد روزنامه‌ها را تکه تکه کند، آنها را به هوا بریزد و با صدای بلند هورا و فریاد بکشد.
طی دو سه دقیقه بعد، بچه‌ها دچار تغییرات هیجانی می‌شوند که تأثیر آن در کنترل خشم و پرخاشگری آنها موثر است.
بچه‌ باید در انتهای بازی کاغذهای باطله را جمع ‌کند.

لاک‌پشت ماورا

بازی «لاک‌پشت ماورا» برای بچه‌هایی که زود خشمگین می‌شوند و تکانشی عمل می‌کنند موثر است.
اساس این روش «قصه‌درمانی» است. به کودک می گوییم بچه لاک‌پشتی در گذشته زندگی می‌کرده که مانند تو بوده و زود عصبانی می‌شده است. روزی پدر‌بزرگش او را صدا می‌زند و الگوهایی به او یاد می‌دهد. سپس به توضیح مراحل می پردازیم.
مرحله اول این است که وقتی کودک عصبانی می‌شود با همان حالت صحنه را ترک کند و بعد که خارج شد مقداری فکر کند که باید آرام شود و خود را کنترل کند.
در مرحله دوم چند نفس عمیق بکشد و در مرحله بعد به او آموزش می‌دهیم که دستش را روی شکمش بگذارد، ۳ ثانیه نفسش را حبس کند و سپس با سه شماره هوای درون ریه هایش را خارج کند.
در مرحله چهارم فکر کند که در آن صحنه چه کاری می‌توانسته انجام دهد.
مرحله پنجم به بازگشت کودک است. این بازی نیز در کنترل خشم و پرخاشگری کودکان بسیار موثر است.