ثبت جهانی ماسوله؛ اولویت اول استان گیلان

محوطه‌های میراث جهانی به انگلیسی: (World Heritage Sites) به مجموعه اماکن تاریخی، فرهنگی یا طبیعی ثبت ‌شده در سازمان میراث جهانی (WTO) مانند شهر، روستا، جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و... گفته می‌شود که طی فرایندی پرونده ادعا شده توسط کشور صاحب این محوطه بررسی و به رأی گذاشته شده است و با رأی اعضا در فهرست میراث جهانی پذیرفته شده است.

سایت‌هایی که در این فهرست قرار گرفته و به ثبت جهانی می‌رسند، بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث‌جهانی، فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان‌های کره زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می‌شوند و دولت‌ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند.
چغازنبیل، نیایشگاه باستانی در خوزستان، اولین اثر ایران است که در سال ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و تا کنون ۲۴ اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی ایران در این فهرست قرار گرفته است که از این میان تنها یک اثر طبیعی از گیلان تحت‌عنوان «جنگل‌های هیرکانی» آن‌هم بصورت مشترک با چهار استان دیگر به ثبت جهانی رسیده است، در واقع می‌توان گفت تاکنون هیچ‌گونه اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی گیلان بصورت اختصاصی در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار نگرفته است.
شهر تاریخی ماسوله با قدمتی ۸۰۰ تا هزار ساله است که در سی‌ام مردادماه سال ۱۳۵۴ به‌شماره ۱۰۹۰ بصورت یک مجموعه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، اما برخلاف تصور بسیاری از فعالان عرصه‌های اجتماعی و گردشگری هنوز موفق به ثبت در فهرست آثار جهانی نشده است و تاکنون مورد بی‌مهری برخی مسئولان قرار گرفته است که دغدغه‌ای برای ثبت جهانی این اثر فاخر نداشته‌اند.

این شهر تاریخی در جنوب غربی استان گیلان و در ۶۰ کیلومتری شهر رشت واقع است که یکی از نقاط تاریخی، سرسبز و خوش آب و هوای شمال ایران با هوای مه‌آلود، تابستان‌های خنک و زمستان‌های پربرف است که بومیان آن را طیفی از اقوام وابسته به تالش‌ها، آذری‌ها، گیلک‌ها و برخی مهاجرین از بخش‌های شرقی ایران تشکیل می‌دهند؛ جملگی اینها خود را ماسوله‌ای می‌شناسند.

موقعیت ژئواستراتژیک و قرارگرفتن در شاهراه ارتباطی قدیمی گیلان و آذربایجان و همچنین وجود کاروانسراهای تاریخی موید این موضوع است که پیشینه بسیاری از مردمان این سرزمین داد و ستد و صنعتگری بوده است، اما در حال حاضر اقتصاد ماسوله متکی بر گردشگری است.
ثبت جهانی ماسوله از سال ۱۳۹۰ در دستور کار قرار گرفت، اما عدم مدیریت یکپارچه شهری، نبود طرح ساماندهی گردشگری و وجود یازده ساختمان ناهمگون اداره برق، آب و فاضلاب، مخابرات، هواشناسی، تعاونی صنایع دستی، درمانگاه، دو واحد تجاری، دو واحد مسکونی در حریم فضای سبز از جمله موانعی است که بر سر راه جهانی شدن ماسوله وجود داشته و دارد.
حال ممکن است این پرسش طرح شود که چرا باید ماسوله ثبت جهانی شود؟
با توجه به اینکه تاکنون اثری از استان گیلان بصورت اختصاصی به ثبت جهانی یونسکو نرسیده است، ثبت جهانی ماسوله به‌عنوان اولین اثر تاریخی می‌تواند موجب معرفی ماسوله و حتی گیلان به جهانیان و ورود گردشگران خارجی به استان شود که تقویت بنیه اقتصادی و توسعه گیلان را به ارمغان خواهد داشت.

با حضور گردشگران بین‌المللی برای بازدید از یک اثر که ثبت میراث جهانی شده، به‌نظر می‌رسد زیرساخت‌های مقصد نیز در ابعاد اقامتی، پذیرایی، ارتباطی و جاده‌ای و حمل و نقل زمینی یا هوایی بهبود یابد و کسب وکارهای کوچک و بزرگ محلی مرتبط با خدمات گردشگری به این واسطه شکل گیرد و افزایش اشتغال را به همراه داشته باشد.

قرار گرفتن سایت ماسوله در فهرست آثار جهانی به ویژه از آن جهت حائز اهمیت است که موجب توجه هر چه بیشتر به اهمیت آن و بسترساز حفاظت بهتر از آن می‌شود؛ به‌عنوان مثال در صورت ثبت جهانی، سازمان یونسکو کشورِ صاحب اثر (کشور میزبان) را مکلف به تخصیص اعتبارات لازم به‌ منظور حفاظت و نگهداری اثر می‌کند و همچنین کمک بلاواسطه کشورهای عضو عهدنامه‌ای بین‌المللی یونسکو در حفاظت و بازسازی در شرایط بحرانی و جنگ را به‌همراه دارد.

تثبیت حاکمیت کشور میزبان بر منطقه ثبت شده، افزایش توجه و آگاهی مردم و مسئولین نسبت به حفظ اثر، افزایش درآمد بومیان، جذب کمک‌های بین‌المللی در مواقع اضطراری، معرفی در سایت‌های معتبر گردشگری، تدوین طرح ساماندهی گردشگری و... را می توان از دیگر مزایای ثبت جهانی عنوان کرد.
چرا ثبت جهانی ماسوله باید اولویت اول استان باشد؟
هم‌اکنون پروژه ثبت جهانی ماسوله به‌طور ویژه در دستور کار اداره‌کل‌ میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی استان گیلان قرار گرفته است، اما یقینا این پروژه بزرگ با همت یک ارگان یا دستگاه اجرایی محقق نخواهد شد و با توجه به موانع بزرگی که بر سر راه ثبت جهانی وجود دارد مستلزم توجه و همت تمامی دستگاه‌های اجرایی استان و در راس آن استانداری گیلان و همچنین همکاری، مطالبه و پیگیری مردم منطقه و استان و نهادهای مردمی است تا در راستای رفع موانع ثبت جهانی ماسوله گام برداشته و شرایط را برای تکمیل پرونده ثبت فراهم سازند.
اما نکته ای که بیش ‌از ‌پیش باید بدان توجه شود محدودیت کشورها در ارائه پرونده‌های ثبت به سازمان یونسکو است و بر این اساس تنها پرونده‌های شاخص و بدون نقص کاندیدای ارائه به این سازمان ارسال خواهند شد و با توجه به اینکه بیش از ۵۰ رقیب برای پرونده ماسوله در داخل کشور وجود دارد، نیازمند توجه بیشتر و اولویت ‌بخشی نسبت به پرونده ثبت جهانی ماسوله در استان است تا پایانی بر این فرصت‌سوزی باشد.

* کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان