سراغ مشاغل آینده برویم

به‌گزارش خراسان، با این‌حال، به‌عنوان فردی که به‌دنبال کار می‌گردد یا قصد تغییر اساسی در فرایند اصلی زندگی خود یعنی کسب معیشت دارد، این سوال پیش می‌آید که کلید این قبیل موفقیت‌ها چیست؟ روندهای جدیدی که می‌توانند به کسب درآمدهای بزرگ آتی ختم شوند، کدام است؟ یک پاسخ در این‌جا، کسب مهارت‌های مرسومی است که هم‌اینک به‌صورت فنی و حرفه‌ای در کشور ما تبلیغ می‌شود و انصافاً با توجه به فقر مهارتی موجود، کارآمد هم هست. اما اگر نگاه‌ها را مقداری بالاتر بگیریم، به‌نظر می‌رسد مشاغل موفق آینده، مثلاً در ۱۰ تا ۲۰ سال بعد، ماهیتی متفاوت از جنس مهارت‌ها و کسب و کارهای فعلی دارند. امروز نگاهی به این دسته از مشاغل خواهیم داشت و در حد امکان، ماهیت و روندهای آینده آن را با توجه به گزارش‌های مجامع رسمی بین‌المللی مانند مجمع جهانی اقتصاد بررسی می‌کنیم.

تغییرات فناوری و مشاغل رو به موت

چند سالی می‌شود، نشانه‌ها برای تغییر بزرگی در مسیر فناوری و صنعت و به‌تبع آن، مشاغل آشکار شده و رصد علایم موجود نشان می‌دهد که همزمان با این تغییرات، مشاغل نیز دستخوش تحول شگرفی خواهند شد. اما این نخستین‌بار در طول تاریخ صنعت با تولید انبوه نیست که چنین اتفاقی می‌افتد. نخستین تحول صنعت از اواخر قرن ۱۸ میلادی آغاز شد. زمانی‌که تاسیسات تولید با شکل و شمایل متفاوتی نسبت به قبل و با توان آب و بخار به‌راه افتادند. با این حال، موج دوم انقلاب صنعتی بین سال‌های ۱۸۷۰ تا ۱۹۱۴ رخ داد. در این دوره، جهان شاهد رشد صنایعی بود که از قبل وجود داشتند و صنایعی جدید - مثل فولاد، نفت و الکتریسیته - هم به‌وجود آمدند. مهم‌ترین خصوصیت این دوره ورود نیروی الکتریسیته به صنعت بود که باعث شد تولید انبوه امکان‌پذیر شود. پیشرفت‌های تکنولوژیک عمده در این دوره تلفن، لامپ، گرامافون و موتور درون‌سوز بودند اما این دوران نیز تاریخ انقضایی پیدا کرد. به‌طوری که سومین موج انقلاب صنعت، از دهه ابتدای دهه ۹۰ و با ظهور فناوری دیجیتال به‌جای فناوری های الکترونیکی، آنالوگ و مکانیکی شروع شد و البته هنوز هم ادامه دارد. ظهور رایانه‌های شخصی، گسترش اینترنت و فناوری اطلاعات و ارتباطات، مظاهری هستند که شاید متولدان دهه ۵۰ و ۶۰، با تغییرات گام‌به‌گام آن بیشتر مانوس باشند اما باید این‌ها را هم کم‌کم در حال تحول اساسی یا رو به موت دانست.

آغاز عصر جدید تولید و صنعت از سال ۲۰۱۱

دوره جدید تولید که از آن نام بردیم و انقلاب چهارم صنعتی نامیده می‌شود، در سال‌های اخیر ورق خورده است. به‌عنوان مثال، شاید همه ما تفاوت ماهوی بین تاکسی‌های اینترنتی، نرم‌افزارهای مسیر یاب، خودروهای خودران، تلویزیون‌ها و لوازم خانگی هوشمند و فناوری‌های پوشیدنی با نمونه‌های مشابه قبلی (در صورت وجود) را لمس کرده‌ایم. این تغییرات، دقیقاً ناشی از همین موج اخیر هستند که از اوایل قرن ۲۱ در دنیا و به‌طور مشخص‌تر، از سال ۲۰۱۱ در نمایشگاه صنعت هانوفر آلمان به‌طور رسمی مطرح شد. هسته اصلی این دوره جدید مبتنی‌بر پیوند دنیای فیزیکی تولید به اینترنت و دنیای سایبری است و مشاغل چند دهه آینده نیز بر این اساس شکل خواهند گرفت. در مراحلی از این دور جدید، انتظار می‌رود رایانه‌ها در طول یک خط تولید و بازاریابی، بتوانند به‌طول کامل و مستقیم با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، خط تولید را به‌صورت خودکار هدایت کنند و با کمک هوش مصنوعی، ایرادها را کشف و مرتفع کنند. بدین‌ترتیب نیاز زیادی به انسان در محیط‌های صنعتی، جز در سطح نظارت بر روبات‌ها نخواهد بود. ویژگی دیگر این دور جدید صنعت، همچنین فوران و جریان انبوهی از داده‌هاست و می‌توان گفت بخش بزرگی از مشاغل آینده، حول فراوری این داده‌ها شکل خواهند گرفت.

رسته‌های جدید کسب و کار

برنامه‌های بلند مدتی را می‌توان برای دوره جدید فناوری تولید مطرح کرد. با این حال، در بازه زمانی میان مدت، گزارش مجمع جهانی اقتصاد درخصوص این مسئله نکات جالبی را به‌همراه دارد. این مجمع در گزارش «آینده مشاغل» ویرایش سال ۲۰۱۸، به تجزیه و تحلیل میزان اقبال شرکت‌ها به فناوری‌های جدید و به‌تبع آن مشاغل جدید تا سال ۲۰۲۲ پرداخته است. بر این اساس، تجزیه و تحلیل کلان داده‌ها، تولید اپلیکیشن‌های موبایل محور و اینترنت اشیا، سه حوزه برتری هستند که در سال‌های آینده، توسعه آن‌ها مورد توجه خواهد بود و در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

مشاغل پرطرفدار تجزیه و تحلیل کلان - داده‌ها

تولید کلان داده‌ها (Big Data) با سه خصوصیت حجم، تنوع و سرعت بالا، از ویژگی‌های بارز عصر چهارم فناوری است. از جمله کاربردهای بیگ دیتا در زندگی روزمره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

طراحی سرویس‌های مسیریاب اینترنتی مانند بخش Navigation در Google Maps. در این نرم‌افزارهای آنلاین، حجم قابل‌توجهی از داده‌های مربوط به وسایل نقلیه‌ در حال حرکت (در واقع: موبایل‌های در حال حرکت) به‌صورت پیوسته و در لحظه، پردازش می‌شوند و مسیرهای مناسب بر اساس مقصد تعیین و ترجیحات کاربران به آن‌ها پیشنهاد می‌شود. طراحی و تولید چنین سامانه‌هایی مربوط به مشاغلی است که «مهندسین داده» از آن جمله‌اند.

تجزیه و تحلیل داده‌های بازاریابی: مهندسان کلان - داده در این بخش می‌توانند به کمک بازاریابان دیجیتال بیایند. آن‌ها می‌توانند در تعامل با بخش بازاریابی شرکت‌ها، ساز و کارهای اطلاعاتی مناسب برای تقسیم‌بندی مشتریان بر اساس فاکتورهای متعدد مانند اولویت‌های انتخاب، ویژگی‌های محصولات خرید یا بررسی شده، کانال‌های تماس با محصولات و به‌خصوص مکان و تلفن همراه آماده کنند. بدین‌ترتیب معلوم می‌شود که چطور تبلیغاتی متناسب با هر گروه از مشتریان قابلیت اجرا خواهد داشت. این موضوع در بلندمدت بر توسعه و قیمت‌گذاری بهتر محصولات نقش موثری دارد.

بیگ دیتا همچنین در بخش پزشکی نیز به کمک نظام سلامت می‌آید. روند تحقیقات درمانی امروزه بدین‌صورت است که آزمایش‌ها روی گروه‌های بیماران انجام می‌شود و پس از طی مراحل علمی روی گروه‌های مدنظر، نتایج به کل جامعه تعمیم داده می‌شود. با این حال، ممکن است در دنیای واقعی و روی طیف گسترده‌تر مخاطبان، این تجویزها دچار خطا باشند. اینجاست که کاوش در نتایج درمان بیماران با توجه به پرونده‌های ثبت شده و در مقیاس کلان داده می‌تواند نتایج درمانی بیماران را هرچه بهتر و دقیق‌تر کند. در این راستا، داده کاوان، داده‌های غیر ساختاریافته در نظام سلامت را به‌گونه‌ای که بتوان از آن نتایج سیاستی در سطوح مختلف استحصال کرد، تنظیم و پردازش می‌کنند. اندیشکده آصف در این‌خصوص، مدیریت داده‌های پزشکی در آینده را رسته شغلی دانسته که با توجه به تحولات بزرگ در حوزه جمع‌آوری و تحلیل داده‌های پزشکی، بیکار نخواهد داشت. در اینجا ذکر یک نکته لازم است که اگر چه کار با کلان داده‌ها، بسته به کاربرد آن، یادگیری مهارت‌ها و علوم و رشته‌های مختلفی را می‌طلبد، با این حال، به‌طور خاص می‌توان برخی از سرفصل‌های رشته‌هایی نظیر ریاضی کاربردی و مهندسی رایانه را که هم اینک در برخی دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شود مرتبط با این رسته شغلی دانست.

اپلیکیشن سازان، روی دور فعالیت

گسترش فناوری‌های موبایل، این روزها فرصت بزرگی را برای استارت آپ‌های کشور به‌وجود آورده و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده نیز این بازار روزبه‌روز گسترش پیدا کند. به‌گزارش دنیای اقتصاد، آمارهای برآوردی سال ۹۶ حاکی از این است که تعداد شاغلان مستقیم صنعت برنامه‌های موبایلی در کشور بیش از ۲۰هزار و ۷۰۰ شغل است. این در حالی است که اولاً با احتساب تعداد شغل‌های القایی، یعنی مشاغلی که در نتیجه تقاضای بیشتر فعالان صنعت برنامه‌های موبایلی برای صنایع محلی ایجاد شده، این رقم به عدد ۳۱ هزار شغل می‌‌رسد. ثانیاً آمار مربوط به اشتغال غیرمستقیم، یعنی افرادی که رشته اصلی فعالیت آن‌ها متفاوت از صنعت برنامه‌های موبایلی بوده و در حال همکاری با این صنعت هستند (مانند شاغلان بخش‌های حمل و نقل، حمل بار، غذا و خوراکی‌ها، خدمات منزل و خودرو، خدمات پزشکی، فروشگاه‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی)، حاکی از ایجاد ۴۹۰ هزار شغل است. این شرایط، ظرفیت خوبی برای فعالان عرصه برنامه‌نویسی موبایل به‌شمار می‌رود که می‌توانند با جسارت و خلاقیت، حلقه واسط مشتریان و عرضه‌کنندگان در حوزه‌های شغلی مختلف شوند.

اینترنت اشیا عرصه بزرگ مشاغل فناوری محور

اینترنت اشیا از آن دست فناوری‌هایی است که به احتمال زیاد طی ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، همچنان در صدر توجه توسعه‌دهندگان کسب و کارهای نوین قرار خواهد داشت. اینترنت اشیا به دستگاه‌هایی در جهان اشاره دارد که به‌وسیله اینترنت به‌هم متصل‌اند و داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و به اشتراک می‌گذارند. تقریبا می‌توان هر چیزی را از گجت‌های پوشیدنی و گوشی‌ها گرفته تا لامپ و لباس‌شویی، به اینترنت اشیا وصل کرد. چنین فناوری یک هوشمندی دیجیتال را به این دستگاه‌ها می‌دهد تا داده‌های زمان واقعی را بدون دخالت انسان، تبادل و دنیای دیجیتال و فیزیکی را ترکیب کنند. به‌عنوان مثال تصور کنید برای کارهای درمانی بتوان دریافت علایم حیاتی را به‌صورت آنلاین و از طریق ابزارهای پایش علایم مریض، به پزشک انتقال داد یا مثلاً حجم عظیمی از داده‌های پزشکی بیمار را از خانه او، با فناوری‌های پوشیدنی ضبط و به هنگام ویزیت، به پزشک ارائه کرد یا مثلاً در کسب و کار گلخانه‌ای بتوان، جزئیات محیط گلخانه نظیر دما، آب، و... را از راه دور کنترل کرد یا این که در منازل، ترموستات‌های هوشمند برای مدیریت دمای منزل به کار گرفته شوند و یا این که در شهرها بتوان جای پارک در پارکینگ‌های هوشمند را به‌وسیله نرم افزارهای آنلاین، پیدا کرد یا این که بوسیله سیستم‌هایی در اتوبوس‌های شهری، داده‌های مربوط به‌میزان پر بودن و زمان را از اتوبوس‌های مجهز به وای‌فای جمع‌آوری و به سیستم مدیریت چراغ‌‌های راهنمایی شهر متصل کرد تا اتوبوس‌ها سروقت بتوانند به مقصد خود برسند... این ها گستره عظیم اینترنت اشیا هستند که هم اینک گفته می شود بازاری حدود ۴/۱۴ تریلیون (هزار میلیارد) دلار در دنیا دارند.

مشاغل آینده در این حوزه می‌توانند با به‌کارگیری مهارت‌هایی از قبیل امنیت شبکه، دانش کسب و کار، طراحی و توسعه نرم‌افزار، هوش مصنوعی، شبکه‌سازی و ارتباطات ...، در بخش‌هایی نظیر تولید تجهیزات هوشمند، خدمات ارتباطی و مخابراتی، ارائه راهکارهای هوشمندسازی و ارائه خدمات پلتفرم و تحلیل و فروش داده‌ها (بسته به نوع کاربری) فعال شوند. طبق آمارها توسعه دهندگان اینترنت اشیا در سال ۲۰۱۵، ۳۰۰ هزار، در سال ۲۰۱۸، یک میلیون و در سال ۲۰۲۰ حدود چهار میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده و خواهد بود. در صنعت نیز این فناوری می‌تواند به بهبود کیفیت خدمات و محصولات، بهبود بهره‌وری نیروی کار، افزایش قابلیت اطمینان عملیات و ... منجر شود.

کسب و کارهایی که به فناوری محدود نخواهند شد

به فهرست مشاغل فناورانه در عصر صنعت نسل ۴ می‌توان همچنان مواردی نظیر کسب و کارهای در زمینه هوش مصنوعی، واقعیت‌های مجازی و افزوده (که در مشاغل گردشگری می‌توانند بسیار پرکاربرد باشند)، فناوری بلاک چین برای مدیریت و انتشار امن اطلاعات در شبکه‌های ارتباطی و فناوری‌های پوشیدنی اشاره کرد. با این‌حال، کوته بینانه است اگر مشاغل آینده را محدود به این موارد کنیم. به‌گزارش موسسه مکنزی، بخش بزرگی از این فناوری‌ها، در قالب اتوماسیون، مشاغلی را که به تحصیلات عالی نیاز ندارند، در آینده، در معرض خطر قرار خواهند داد. با این حال، اتوماسیون بر مشاغلی که باید دیگران را مدیریت کرد، از تخصص استفاده کرد و تعاملات اجتماعی را به‌کار برد، اثر کمتری دارد. مشاغلی مثل باغبانی، تعمیر خودروهای پیشرفته و جدید، تربیت کودکان و نگهداری از افراد سالخورده تا حداقل ۱۰ سال آینده، از این جمله‌اند. از سوی دیگر در آینده، بازار انتقال مهارت‌های اکتسابی انسانی نظیر استدلال منطقی و خلاقیت بسیار داغ خواهند شد و این خود، سرمنشأ مشاغل جدیدی درآینده خواهد بود.