نیرومند: استفاده غلط از کاریکاتور، مدیران مسئول را محتاط کرده است

اعظم پویان - در روزگاری که با رکود نشریات کاغذی مواجه هستیم کمرنگ شدن طنز و کاریکاتور در مطبوعات تا حدودی طبیعی است اما مسئله اینجاست که هرچقدر کاریکاتوریست‌های ایرانی در دنیا روبه‌پیشرفت و دیده شدن هستند، در رسانه‌های داخلی کمرنگ‌تر می‌شوند. درواقع کاریکاتور در ایران به دو بخش تقسیم‌شده است، بخش نخست مربوط به فستیوال‌ها و جشنواره‌های کاریکاتور است که هنرمندان ایرانی به شکل موفقی در رده‌های بالا حضور دارند اما بخش دوم مربوط به کاریکاتور مطبوعاتی است که به‌شدت رو به افول است. این بخش به‌نوعی رسالت اصلی کاریکاتور است که کار اصلی‌اش، انتقاد از شرایط و موضوعات روز اجتماعی است؛ اما متأسفانه گاه با مشکلات متعدد روبه‌رو می‌شود و به‌واسطه کم‌تحملی و سوءبرداشت‌ها، حرکت مستمر و مطمئنی ندارد.
ماجرای بسته شدن نشریات کاریکاتوری
دوران رونق کاریکاتور در ایران با آغاز انقلاب اسلامی شکل گرفت. در این دوره بیشتر نشریات و روزنامه‌ها، کاریکاتورهایی را با موضوع شاه و اطرافیان او منتشر می‌کردند. پس از پایان جنگ و در دهه‌70 تحول بزرگی در این هنر به وجود آمد و نشریاتی آغاز به کار کردند که منحصراً جنبه‌ طنز داشتند که کاریکاتورها سهم مهمی در تصویرسازی آن‌ها داشتند. از این نشریات می‌توان به «گل‌آقا»، «کیهان کاریکاتور» و مجله‌ی «طنز و کاریکاتور» اشاره کرد.
«مسعود شجاعی طباطبایی» مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری در گفت‌وگو با پانا با اشاره به بسته شدن نشریات تخصصی کاریکاتور گفته بود: «بسیاری از نشریات کاریکاتوری یکی‌یکی بسته شد. برای مثال، نشریه تخصصی «کیهان کاریکاتور» را داشتیم و نشریه تخصصی بسیار قوی بود. در سال 91 حدود 12 هزار نفر مشترک داشتیم و تعطیل شد. در مورد نشریه «گل‌آقا» که خود آقای صابری به این نتیجه رسید که حمایت نمی‌شود و تعطیل شد. متأسفانه گل‌آقای بچه‌ها را هم که کاری جلو نبرد و تعطیل شد.»

چرا کاریکاتوریست‌ها آثارشان را در صفحات شخصی منتشر می‌کنند
علی‌رغم اینکه بسیاری از کارتونیست‌ها معتقدند که جایگاه اصلی کاریکاتور مطبوعات است اما سال‌هاست که کارتونیست ها ترجیح می‌دهند آثار خود را در صفحات شخصی و نه رسانه‌ها منتشر کنند. این مهم به دلایلی چون دستمزدهای پایین و برداشت‌های متفاوتی است که از کاریکاتور مطبوعات و مفاهیم آن می‌شود.
یکی از مهم‌ترین مشکلات کاریکاتوریست‌ها نداشتن انجمن صنفی است. خانه‌ کاریکاتور هم به‌عنوان یک‌نهاد آموزشی فعالیت می‌کند و توجهی به مسائل صنفی هنرمندان ندارد. در سال‌های گذشته گرایش‌ها بیشتر به سمت کاریکاتور جشنواره‌ای بوده است و هنرمندان هم بیشتر به خاطر جایزه در جشنواره‌ها شرکت می‌کنند. به همین دلیل وضعیت کاریکاتور درزمینهٔ‌ کارتون نمایشگاهی و جشنواره‌ای، رتبه‌خوبی در جهان دارد، اما در کاریکاتور مطبوعاتی هنوز به جایگاه ویژه‌ای نرسیده است.
استفاده غلط از کاریکاتور، مدیران مسئول را محتاط کرده است
«محمدحسین نیرومند» مشاور امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با پانا درباره کمرنگ شدن کاریکاتور در عرصه مطبوعات گفت: «چرایی این موضوع را باید از مدیران مسئول رسانه پرسش کرد اما آنچه مشخص است در سال‌های گذشته نه‌چندان دور به علت استفاده غلط از کاریکاتور، برای مدیران مسئول رسانه‌ها دردسرهایی ایجاد شده است که همین مسئله باعث شد مدیران دیگر مایل نباشند خود را وارد چنین چالش‌هایی بکنند.»
وی افزود: «واقعیت این است که کاریکاتور سال‌ها همزیستی با مطبوعات داشته است و باید سیستم مطبوعاتی ما از این هنر که در دنیا وجود دارد نهایت استفاده را بکند، لازمه‌اش این است که فضای حرفه‌ای ایجاد شود. هم مدیرمسئول حرفه‌ای باشد و هم کاریکاتوریست حرفه‌ای باشد و اشکالاتی که در این سال‌ها ایجاد شد به این دلیل بود که این نگاه حرفه‌ای دوطرفه ایجاد نشد.»
انتشار مجازی آثار سطح کاریکاتور را در ایران پایین آورده است
نیرومند با اشاره به‌جای خالی آموزش حضور کارتونیست ها در عرصه مطبوعات عنوان کرد: «سال‌ها پیش یک کاریکاتوریست بزرگی به ایران آمده بود. من درباره کاریکاتور ژورنالیستی از وی پرسیدم و گفت که یک کاریکاتوریست اول باید سیاستمدار باشد، بعد کاریکاتوریست. امیدوارم که سیستم آموزشی در حوزه رسانه کاریکاتوریست‌های حرفه‌ای از این منظر تربیت کند یعنی کسانیکه سیاست را خوب می‌شناسند حالا توانایی این را دارند که کاریکاتور هم کار کنند.»
محتوای کاریکاتور باید لبخند و نقد را توأمان داشته باشد
سردبیر و مدیرمسئول سابق کیهان کاریکاتور عنوان کرد: «کاریکاتور باید لبخند به لبان مخاطب بنشاند و البته حاوی نقد هم باشد؛ بنابراین کاریکاتوریست باید در ساختار روایتی، موضوع را به‌گونه‌ای انتخاب کند که قابلیت لبخند نشاندن بر لبان مخاطب داشته باشد. علاوه بر این، لازم است که پیام کاریکاتور فهمیده شود. گاهی طراحی اثر بسیار شخصی می‌شود درحالی‌که کاریکاتور به‌عنوان هنر ارتباطی به دنبال انتقال مفهوم است؛ بنابراین کاریکاتوریست باید اثر خود را قابل فهم کند. مجموع این عوامل یعنی جذابیت، نشاندن لبخند بر لبان مخاطب و فهم پیام، باعث گرایش مخاطب به موضوع مدنظر هنرمند می‌شود و چنانچه اثر خلاقانه طراحی‌شده باشد، به‌یادماندنی و اثرگذار خواهد شد.»
محمدحسین نیرومند با اشاره به کمرنگ شدن لبخند در بین آثار کاریکاتوریست‌ها گفت: «این اتفاق هم به دلیل ضعف کاریکاتوریست‌هاست و هم کمبود آموزش است و حضور سراسری کارتونیست ها در فضای مجازی منجر به این شده سطح کار و کیفیت کار کم می‌شود. زمانی فقط مطبوعات می‌توانستند کاریکاتور را منتشر کنند و شما در یک سطح بالایی کاریکاتور را می‌دیدید. برای مثال در نشریه توفیق فردی می‌خواست وارد توفیق شود اول از صفحه‌های لایی شروع می‌کرد و سال‌ها طول می‌کشید تا به صفحه اصلی بیاید اما اکنون به‌راحتی یک کاریکاتور را می‌توان در فضای مجازی منتشر کرد و درنتیجه آن سختی و مرارت که باید اتفاق بیافتد وجود ندارد و کاریکاتور در حد ایده و طراحی ساده باقی می‌ماند.»
باید به کاریکاتور به‌اندازه صنایع دفاعی توجه شود
مدیر سابق گروه طرح و برنامه شبکه دو سیما با اشاره به اینکه کاریکاتوریست‌ها چندان در ایران مجال فعالیت ندارند، گفت: «با توجه به توان هنرمندان ایرانی و مخصوصاً در حوزه انیمیشن که ایران دارای استانداردهای جهانی است واقعاً وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت سینمایی ما باید کمی همت کنند و نگاه ویژه‌ای به هنر انیمیشن داشته باشند. در حد همین کارهای پخش شده هم می‌توان فهمید چه اندازه پتانسیل و ظرفیت وجود دارد اما در مقایسه با فعالیت‌هایی که به‌صورت جهانی انجام می‌شود نشان می‌دهد که باید یک عقبه اقتصادی قوی از این مهم حمایت کند و دولت‌ها همانطور که از صنایع دفاع می‌کنند باید از انیمیشن هم دفاع کنند.»