آداب و رسوم شب یلدا در کردستان

یکی از ویژگی‌های بارز شب چله، گردهمایی خانواده‌هاست که معمولاً از یک هفته قبل برنامه‌ریزی می‌شود تا مشخص شود کدام خانواده‌ها در این شب در کنار یکدیگر جمع خواهند شد. در خانواده‌هایی که پدر خانواده در قید حیات است، فرزندان به همراه عروس‌ها و دامادها معمولاً شب یلدا را در خانه او سپری می‌کنند. با این حال، به دلیل اهمیت خانواده‌های همسر، نوبت برگزاری مراسم معمولاً رعایت می‌شود. در هر صورت، اصل بر جمع شدن چند خانواده در کنار هم است.

مراسم یلدا به عنوان یک آیین خانوادگی، محدود به خویشاوندان و دوستان نزدیک است. برای جوانان امروزی، نشستن دور کرسی و استفاده از آن نیاز به توضیح دارد. در گذشته، کرسی به عنوان منبع گرما در زمستان مورد استفاده قرار می‌گرفت و دور هم نشینی دور کرسی از شب یلدا آغاز می‌شد و تا پایان چله بزرگ و در برخی خانواده‌ها تا پایان چله کوچک ادامه می‌یافت. اعضای خانواده از کوچک و بزرگ دور کرسی نشسته و آن را با میوه‌ها و آجیل‌ها تزئین می‌کردند.

سنندجی‌ها چند ماه قبل از یلدا، خربزه‌های کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه شده‌اند در تفاله سرکه می‌گذارند تا برای این شب کالَک تورش (خربزه ترش) که یکی از اصلی‌ترین اجزای سفره است، آماده داشته باشند. همچنین خوشه‌های انگور را در زیرزمین یا سایه نخ کرده و آویزان می‌کنند که به آن «آنو» می‌گویند.

غذای اصلی این شب معمولاً دلمه برگ مو و کلم است. سفره شب چله علاوه بر دلمه شامل رب انار، شیره انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش نیز است. 

امروزه علاوه بر دلمه‌های سنتی، دولمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه می‌شود. پس از صرف شام، کالَک ترش را قاچ کرده و میل می‌کنند. این خربزه ترش به هضم غذا کمک کرده و اجازه می‌دهد تا بقیه شب نیز از تنقلات متنوع و میوه‌های رنگارنگ لذت ببرند.

در کردستان، اگر خانواده‌هایی در محله وجود داشته باشند که توان مالی مناسبی برای برگزاری مراسم نداشته باشند، دیگران معمولاً شام برای آن‌ها تهیه می‌کنند. همچنین به دلیل کمبود کالَک تورش در بازار و قیمت بالای آن، اگر زنی در همسایگی یا فامیل حامله باشد، حتماً از این خربزه برای او ارسال خواهد شد. در این شب همسایه‌ها نیز اگر تمایل داشته باشند، غذایی که تهیه کرده‌اند را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند که به آن «کاسه هاوسا» گفته می‌شود.

در گذشته، قبل یا بعد از صرف غذا، بزرگان فامیل داستان‌ها و افسانه‌های قدیمی را روایت می‌کردند. امروزه این سنت در روستاها همچنان پابرجاست و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند «خاتون زمهریر» را برای نوه‌هایشان تعریف می‌کنند. همچنین خواندن آثار ادبی مانند شاهنامه، گلستان و بوستان نیز رایج بوده است.

پس از داستان‌گویی نوبت به خوردن تنقلات و خشکبار می‌رسد. انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته زردآلو همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه کدو بو داده و گندم برشته با شیره گز از جمله خشکبارهای محبوب شب چله هستند. 

میوه‌های شب یلدا شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و «آنو» از ضروریات این شب محسوب می‌شوند. برخی خانواده‌ها برای سرو میوه‌ها سفره‌ای مخصوص می‌چینند در حالی که دیگران به روال امروزی عمل می‌کنند.