وانان، دیاری کهن در دل چهارمحال و بختیاری

وانان مثل یک جام بین کوه‌های بلند و کوتاه قرار گرفته است. در جنوب وانان دو کوه بلند و مرتفع به نام سنگر قرار گرفته است. پوشش گیاهی این کوه‌ها از بوته‌های گون و بادام کوهی و سایر درختچه‌های جنگلی است.

در دامنه این کو‌ه‌ها چشمه‌ای به نام چراغنا وجود دارد که اهالی وانان و به خصوص جوانان در بهار و تابستان برای تفریح دور این چشمه جمع می‌شوند و آتش می‌افروزند و پاسی از شب را آن‌جا دور هم می‌گذرانند.

هر سال از اواسط تا اواخر اردیبهشت‌ماه که کار جوب‌روبی و آماده‌شدن برای آبیاری مزارع به پایان می‌رسد، در یک روز به‌خصوص، اهالی وانان از زن و مرد، پیر و جوان به طور دسته جمعی به این مکان می‌روند و با برپایی چادر، تا غروب به تفریح می‌پردازند.

در غرب وانان کوه تنگ بیدکان واقع شده است که از آن‌جا به زردکوه و کوه‌های بختیاری می‌روند. شمال وانان هم کوه حرستان با قله بلند و نیز دره‌های قندآب وخوش‌آب قرار گرفته‌اند که هر یک از این دره‌ها چند قنات آب گوارا هم دارد و مزارع سرسبز و پرباری در آن‌جا دایر است. این قنات‌ها در دامنه دو کوه قرار گرفته‌اند که به گردنه‌های ارجنک و آقبلاغ معروفند.

در شرق آن کوه بزرگ بردل واقع شده است که در بهار بسیار سرسبز و با صفاست. در این کوه چشمه‌ای جاری است که به چهل پستان(سمت روستای خوی) معروف است و آب گوارایی دارد که باغ‌های میوه و تاکستان‌های سینه این کوه را سیراب می‌کنند.

یک رودخانه به نام دراز دره از این روستا عبور می‌کند که این رودخانه از بلندی‌های فراز روستای هارونی در شش کیلومتری غرب وانان سرچشمه می‌گیرد و در مسیر خود از چشمه‌های جوشان کناره‌های خود هم تغذیه می‌شود. چهار نهر بزرگ برای آبیاری چهار قسمت از اراضی وانان و قسمتی از خوی از این رودخانه منشعب می‌شوند که طول این رودخانه ۱۲ کیلومتر است و تا سورشجان و پردنجان جریان دارد.

از آثار باستانی این روستا می‌توان به حمام قدیمی آن اشاره کرد. این حمام در کنار یک دره و در داخل یک بیشه پر از درختان کهن سپیدار و کبوده و بید فرو رفته، کنار دره‌ای که از شمال وانان یعنی دره‌های قندآب و خوش‌آب شروع می‌شود و تا دراز دره ادامه پیدا می‌کند.

پشت بام این حمام تقریبا هم سطح زمین است و ورودی حمام در حدود سه متر از سطح زمین پایین‌تر است. روی این گنبد پنج جام مدور از شیشه‌های الوان کار گذاشته‌اند که نور آفتاب را به درون محوطه هدایت میکنند.

قدمت این حمام را به زمان پادشاهی ناصر‌الدین شاه نسبت می‌دهند و باید گفت که یک شاهکار معماری است. اهالی وانان به دلیل ایجاد حمامک‌ها در خانه‌های خود امروزه دیگر از این حمام استفاده نمی‌کنند. این بنا در سال ۱۳۸۷ به شماره ۲۲۹۵۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

روستای وانان هم اکنون دارای پنج مسجد می‌باشد که دو مسجد حضرت ابوالفضل(ع) و جامع وانان از آثار باقی مانده از دوره قاجار بوده و در سال ۱۳۸۶ به شماره ثبت ۱۹۷۹۸ به‌عنوان آثار ملی ایران ثبت شده است. همچنین این روستا دارای یک حسینیه به‌نام پنج تن آل عبا نیز می‌باشد.

از مکان‌های مقدس وانان میتوان به امامزاده پیرخدیجه(س) و بقعه سید میرصفی‌الله اسدی شاعر و ادیب وانانی اشاره کرد که از شاخص‌ترین نقاط دیدنی وانان بقعه زیارتی سیاحتی حضرت خدیجه(س) است که به پیرخدیجه‌ خاتون معروف است. این امامزاده، زیارتگاه مردم آبادی‌های وانان، اسدآباد، هارونی، سورشجان و خوی است و اکنون نیز مردم از نقاط مختلف به این مکان مقدس می‌آیند.

از مشاغل عمده مردم روستای وانان می‌توان به کشاورزی، دامپروری و خلاطه(بتون ریزی)، قالی‌بافی و... اشاره کرد؛ امروزه تعدادی از مردم روستا بدلیل گرایش به تحصیلات در کارهای فرهنگی، مذهبی، ورزشی، اداری، فنی و... مشغول به کار هستند.